LAI HOLH LE LAICA, A THAT KHO TU THIL PAHRA

Laica von ti tikah hin, “zei Laica kong dah na chim?” ti biahalnak zong um kho ko. Mah hi bak hi Laica a si tiah pompi in cawnawk ngaingai a um rih lo nain kan holh te kha caah von tawlrel cuahmah a si. Laica te in `ialmi rel awk a hung um pah ko cang. Tu zong kum nga hrawng a tlau cangmi “Phuntungtu Mekazin” cu atu von tawlrel le chuah`han a si. Laica `hancho ter le kilhkamh hi Phuntungtu suttung pakhat a si bantuk in Laica le Laimi dirhmun ka cuanh khawhtawk von `ial ding hi ka hmuichon a si.

Laica, Lairang, Mirang?  Ramdang kong in von thok ning. Bill Gates nih Mirangca le holh in tuahmi  software (Gates nih Mirangca in a fawi bik a ti.) Laica bantuk in milu tlawm te lawng nih hman a simi Norwegian ca le Danish ca kong an ruah ah Norway le Denmark cu an thin an i domh. Hi ram hna ah cun computer hi inn khat pakhat cio in ngeih a si cang. An computer ah Norwegian le Danish holh tein software an ngeih dih ve ko nain Mirang kha a mikip nih an hun hman. Computer an hman thawng in miphunpi le mi uah a simi zong cu Mirangca nih an ram ah hmunhma a lak cang.

Technology chan a si bang, technology holh cu hman chin lengmang si tikah, barawh zatlo miphun holh fate te hi an nung in an `hangcho kho ngai hnga maw? Zeiruang ahdah vuleicung fimthiamnak le theihnak a khatmi Mirangca pinah an miphun holh te hi an rak `anh i an rak uar cio hnga? Laica/holh te zong hi miphun fate nih hmanmi si ko hmanhseh law, miphun tling pakhat kan si caah Laica/holh te hi `anh le tlamtlinh ding khi i zuam cio awk asinain Politics `halo tampi a um tawn caah cu pawl nih cun an i theihter duh tawnlo.

Cucaah Laica hi a dihdongh lei panh, tlau lei a panh i hlan nunphung hna zong kan hnon chin lengmang hna. Hi kong ah ralrin pek lengmang cu a si ko nain ruah piak hi a tlawm ngai. Zei asihmanh ah tutan zong Laica kong ah mandeng tein Top-10 Killers of  Laica hi ka von `ial. Ram leng (EU, US, Aust tbt.) um laimi sining cuanh khawh tawk a si caah, tahfung sangmi si lo in a niammi in nan rak tah ve awk ka duh ngai.

Laica thihnak ding lam 10

1.Ngakchia, mino le siangngakchia lawng silo in upa tampi zong Laiholh an thiam lo. Mah kong i theih ternak tuah hmanh a thiam lomi kan tampi. “Ka min cu ........ a si.” ti lo in “Ka min cu ............ ka si.” an ti. Mi ram i sianginn kaimi Laimi pakhat nih, “Breakfast hi Laiholh in zei nan ti?” tiah an ka hal i “Laiholh in kan ngei lo.” ka ti hna tiah a ka chimh. Laimi zong hi kan rak fim ve ko i “thaithawh” ei kan hmang ve ko.

2. Computer/internet ah Laica a um lo tikah Mino tampi nih Mirangca in an zoh. Chatting zong ah Laica hmang lo in Mirang le Kawlholh rel har ngai in an hman. Mang`ha ti kan ngei ko nain Bye le Good Night hrawng in kan dih. Cool = khool hna an hman. Lai biafang kan ngeih komi zong ruah le tuak, hlathlai an huam lo. Bianaah, Library hna khi Caruk tiah Van Biak Thang nih a ti i zeitluk `ha dah si. Cu pawl kan ruahlo caah Laica `hancho lei si lo in tlau lei a panh.

3.    Laiholh in chuahmi cauk zuar a har tuk. Laica in chuahmi cauk, mekazin le cazual na cawk lo cun Laica rel khawhnak lam a um ti lo. Na rel lo cang cun na `ial huam ti lo. Ramdang kan um nak cio ah Laimi hawi he i ton khawhlo caan a tam tikah Lai cauk le hlabia hi kan hawi `ha ah kan i ser lo tikah Laica le holh cu pumpak pakhat cio sinin a tlau cuahmah.

4.    Tlangholh von ceih ahcun politics `ha lo a luh tawn caah Duhlian hi tlangholh ah kan hman awk a si, ti te hna a chuak. Mizo/Hmar holh kan hman lai ti te hna a chuak. Nai hrawng le bang cun Mirang hi a `ha bik ko ti bak a si hoi. Exit Laiholh?

5.    Lairang pawl nih Mirang an uar deuh tikah Lairam le a chungum caah zawtnak a chuak. Ram dang phan Lairang lakah Mirangca a thiammi hi rel khawh an si ko bu ah tlangholh caah Mirang hi kan hman te ko lai tiah, Laica zeirel lonak a chuak. Lairang pawl nih an fale cu Laica thiam ding an ruah piak theng ti hna lo. Mirangca nan thiam ah a za, ti zong an tam ial. Laica le holh kong ruah le ceihnak zong ah um duh huaha lo in, Mirangca lawngah fimnak a um timi ruahnak nih Laica a chiatchuah.

6.     Kan nunphung nih rohtakmi bia le hla kan philh. Hlan pipu hna reng lo te khi kan si. Fim chan ah kan phan kan ti i kan nunphung taktak, bia le hla hmanh kan kilkawi kho lo. A thei hnih khat nih le Mirangca rumro in an `ial. Mirang/miphun dang nih rel nakin Laimi nih rel a herh deuh an theih lo caah Lai nun-phung, bia le hla theih le rel awk ca a um lo.

7.     Ca pipa, capar, lenhloi le Laimi kong tampi cu Lairaang cheukhat nih Mirang rumro in an `ial caah Laica/holh hmun hma a bi. Mah hi Kawlte si lo in Laimi lila nih Laica kan thah he ai lo ko. Miphun dang cu, Mirang a si lo le, holh dang in ca an relmi kha a rannak in an holh in an leh i an miphun nih rel ding in an chuah. Laica in kan `ial duh lo pinah ca leh kan thathu. Tha thut cu `umchuknak hrampi a si.

8.     Laica/holh in relawk cauk a tlawm tuk. Tu kan ngeih chun pawl hi cu, Uico nih fawite in ai tlikpi khawh `hiam ko lai. Kawlram le Lairam ah duh paoh in kan ca te in cauk tbt. kan chuah khawh lo lio ah ram leng um Lairang pawl tal nih Laica te hi hun `anh a herh.

9.   Laimi i pehtleihnak lei ah Laiholh hi hmunhma kan pe lo tuk. Miphun dang holh kan hman tuk.

10. Laica ceihkhaan le hlathlai lei ah kan chanbau tuk rih. 

Lairam le Kawlram ah Laimi sianginn tampi um i fimcawn nak caah phaisa tampi an khaan. Kawlca le Mirangca cawnnak mak tak in an tuah i phaisa an kawl. Kan miphun `hancho nak, fimnak le hmailei ah kan miphun von dirhkamhnak caah an ti. Kan nunphung le lam a tlau sual lai tiah heh an izuam hna. Hi vialte hi an `ha dih ko. Asinain, Laimi sianginn ah Laica cawnnak an tuah maw?

Mirang le Kawlca a thiam ngaimi hna nih Laica an thiam maw? Laica/holh cawnnak ding ah zeitluk dah thazaang an chuah?

Hi fimnak le nunphung hlathlaimi vialte hi Laica in `ial lo le fim lo ahcun pakpalawng tluk an si te ko lai. Mitlau si lonak ding ah kanmah kong cu kan ca te in `ial a herh.

Cucaah Laimi nih ngeih mi sianginn ah Laica cawnnak ngeih lo le hlat hlai tuah lo cun mawh an phur ngai te ko lai. Ram chung ram leng in Laica a dirkamhtu cheukhat nih Laica te in chuahmi Cauk, Mekazin, Cazual tbk. tete rel awk tlawmte le internet zong ah Laica te in rel awk ummi hnihkhat khi mino nih rel ve i Laica te in ca tampi `ial i zuam cio ding si. Laica cu Laimi kan ta, kan ro a si.

 Phungtungtu chungin lakmi a si.