Kawl Ralkap Acozah le Hriamnam Tlai Miphun Hawi hna an Kong

Kawl  Ralkap Acozah le  Hriamnam Tlai Miphun Hawi hna an Kong

Major Thawng Za Lian

Kawl Ralkap Acozah nih atulio daihnak ala mi hriamnam tlai miphun hawi pawl kha ramri kilveng tu ralkap ah thlen i anmah kuttang ah chiah dingin an timh lio hna caan asi. 2010 kum thimnak tuah hlan hrim hrim ah sikhoseh ti in an nam cuahmah , thazaang atlawm deuh mi pawl tu cu an duh ning poh in, acheu ramri kilvengtu ralkap ah,  acheu pyituhsit ah thlen ding in atimh cang hna. Asinain thazaang aneimi  KIA, Wa,Mon le Shan cheukhat pawl tu he cun  hnatlaknak aum kho rihlo. Cu hlan zongahcun hriamnamtlai poh hriamnam nan up dih lai (surrender nan tuahlai)ti arak si, anduhlo tikah Kawl ralkap nih Ramri ralkap tu ah thlen than ding in a timh than mi asi. Mah zong ah Kawl nih a ti mi minung zat  lawng lak,a dang vialte dinh ter ding, cun Kawl ral kap le ralbawi tu, ansinah chiah ding ti asi. Anhna atla lo. Hi kong kanzohtikah Kawl ralkap acozah nih miphun dang thazaang anneih, anthawn ding cu an duh lo ti cu afiang ko, a tih zong an tih ngai  mi asi kha a lang.

Kawlram tuanbia kanzohtikah Kawlmi nih miphundang pawl he itlukdih ding,ikhah dih ding,tinco ciove ding ti mi hi an ruat kho hrimhrimlo ti cu alang. Gen Ne Win chan Kawl ralkap kong hi vun zoh than ka duhmi aum. Independence kan hmuh hlan ahcun Kawlram ah ralkap timi hi Karen miphun, Kachin miphun, Lai miphun, Kaya miphun, Shan miphun, Kawl miphun tiin mah le miphun cioin ralkap adang tete in um araksi.

Independence kan hmuh cang ka in Kawlmi phun nih ralkap chungah nawl ngeihnak vialte anmah kutchung ah anlak dih, lung tlin lo nak le duhlonak fakngai in arak um.Miphun thleidan nak ahmasabik aa rak thok nak zong asiko.Abikin Karen miphun nih lung tlinlo nak fakngai anngei. Zeitihmanhin tuah khawh nak zong aumtilo hnuah Karen ralkapcu acozah doh dingin 1949 kumah ral anrak thawh nak asi.Karen ralkapcu mirang kuttangah training thate aneimi anrak si, raltuk zong expirence annei ,ral anthawh cang ka in Karen nih Toungoo, Pye,Phyu, Zayawady, Maymyo, Insein khua pawl cu anrak lak khawh colh. Maymyo anraklak lioah Kawlram chaklei ralkap vial te uktu ralbawi asimi Colonel Maung Maung zong anrak tleih. Rangoon khua lakding lawng arak tang cang, Insein khua in Rangoon zong lakdingah antimh cang. Mahliocanah Kawl miphun lawngnte asimi (Kawl battalion) Colonel Saw Myint hruaimi No(5) Burma Rifles kha Insein  Karen cu anrak tuk ter. Zingkhat an ni kahnak lawng ahKawl ralkap lei in minung 120 an thi,200 renglo hma anpu. Mah kong he pehtlai in Prime Minister U Nu le General Ne Win nih Rangoon khua a khamh khotuding cu laimiralkap lawng an si cang ti kha an hngalh. Cucaah Laimi ralkap (Lai battalion) kha Karen ralcu rak tukter asi. Mahahhin thil pakhat aumrua tiah ka ruah mi cu, Kawlnih an ruah mi adang pakhat cu Kawlralkap asilomi, miphun dang ralkap kan tukter hna ahcun afakmi le athimi cu miphundang pawl an silai, an thazaang zong mahtihin kan zawrter hnalai tihi arak sirua tiin ka ruah, culiocan kan zoh  than ah cun, abiapit nak tukding poh cu Kawlralkap anhmang hna lo.(Atulio Kawlralkap nih Karen Budish pawlkha anmah Karen an tuk ter hna bantuk asi )

Maymyo zong lak than dingah Kachin ralkap anrak tuk ter hna, ( Kachin ralbawi hlun panih aka chimmicu Kawlralkap cu Mandalay Nandaw chung  ah anchiah ko hna raltuknak ah an hmang hna lo ati ). Miphun dang ralkap tucu raltuknak inn athimi anrak tamtuk. Culiocan Karen ral an tuk dihah, 1st Chin Rifles lawng ah laimi athi mi he hmapu mi he 300 renglo anrak si.Colonel Hrang Thio zong ralkut inn athi, Laimi nih kan rak i bochan ngaimi asi. Colonel Hrang Thio um hlahseh law Rangoon khualipicu Karen kut chung ah atla cang hnga. Rangoon cu arak khamh tu arak si.(Rangoon kham nak kong, Colonel Van Kulh –Autobiography ca uk chung tial mi ) Karen ral a vun daih tlawmpal ahcun NeWin nih miphundang ralkap kha anmah miphun ning cio in  kan chiah hna asiahcun nikhat khat ah miphun kong he pehtlaiin anduhlonak le lungtlinlonak aum tikah Karen ban tuk in an kan doh sual telai timihi antih ngaingai mi arak si. Cun Kawl nih miphun dang he powerbalance siding cu anruat kholo, kan kuat tang an um ding asi timi hi anruahmi asi. Cucaah1956 kum thok in Kawlmiphun dah ti lo, mahle miphuncio aum mi  mi phun dang ralkap timi kha ahrawh dih, amin lawng kha ataan ter.Kawl kha a lu ah achiah hna, miphun vialte kha acawh dih hna, miphun dang ralkap le ralbawi vialte cu kawlralkap sinah athial dih athek dih hna. Mahliocan Kawl nih anchim micu mirang nih kan miphun lung khah lo ding, irem lo ding caah pei miphun dang cio in ralkap anrak kan then nak asi cu ti in an rakchim. Culawngsiloin 1949 le 1950 kum raltuklio can ah Special Emergency Commission tiin Laimi cheukhat le mi phundang cheu khat kha ral tuknak caah ralbawi an rak pek hna . Karen ral avun daih in 1957 kum ah mah ralbawi pawl cu anreng an thum than hna. Cun athar in Emergency Commission ti-in ahram in an thok ter than hna. Cutikah Captain asi cang mi kha Bokhat in thok than asi,senior asi cang mi ralbawi kha junior ah ani cang dih hna.Keimah ka theih mi ah kapa  (Capt. Za Hup ) zong, Aung San Thuriya Capt.Thai Cawn zong ani tel ve. (Capt. Za Hup diary le Aung San Turiya Bogyi Thai Cawn ca uk chung inn) Cuticun thlei dannak cu arak um.Asinain Gen. Ne Win cu afim ve i amah chan ah miphundang thlei dan nak kan nei lo timi hi langhter khawh azuam, Maj General Thawng Za Khai ( Chin ), Maj Genaral L- Khun Phan (Kachin ) le Maj. General Aye San( Shan ) pakhat cio hi Teinhmu tiang reng sang ngai a pek bal ko hna na in thlei dan nak cun a chung ah aum thiam ko.        

Gen Ne Win hi ram chung hriamnam tlai pawl he daihnak tuah arak thok hmasa mi asi. Lungthin thiang tein daihnak remnak aduh taktak ruang ah asilo, aral hna kong theih dih khawh le, tukduh le hrawhduh ah arak siko. Rem nak kong anceih lioah, khat lei in aral pawl he apehtlaimi pawl ahodah ansi, an ipehtlaih ning hngalh khawh theihkhawh anni zuam, ramtang andir hmun zong hlat khawh anni zuam. Remnak daihnak kong hnatlaknak aumlo anti cang ka in khua chung i aum mi aral pawl minung hna kha atlaih colh hna, aral pawl zong kha arak tuk colh hna. Gen Than Shew zong Gen Ni Win tuah ning tein atuah ko. Mon pawlhe daihnak antuah lio ah mah bantuk in hlat hlai ding inn an kan fial ko. Aherh tik ah tuk than khawh ding in ti asi.

Atulio Kawl ralkap acozah nih hriamnam tlai miphun hawi pawl he remnak daihnak tuah an timh ah hin tinhmi anrak ngei “Ral pawl hriamnam hi fung ah kan can ter lai” timi policy hi asi. Daihnak remnak kantuah lai i ram tang anumlio ah harsangai, siifak ngai, rethei ngaiin anrak um mikha nuamngai le rumngai si ding in lam kan onh piak hna lai, an rum hnu ah cun hriamnam tlaih in ramtang um than ding cu anduh ti lailo, an hriamnam kha kan mah duhning in kan lak khawh dih lai timi hi asi.Phundang in kanchim ah cun ram le miphun dawt nak kha tangka in kan cawk hnalai tihi asi. Cun an mah chung ah lung thin khuai dih ding tuah zong hi an ni tinh mi pakhat asi fawn. KIA chung zong Ko Kang chung zong cu ti cun an tuah i Kawl sin a fon mi an um ko, nai te ah Mon ralkap chung raltuk athiam ngaimi Nai A-shawng zong an lem i Kawl sinah afon.

           

Gen Than Shew chan ah thleidannak cu afak khun rua tiin ka ruah. Atu lio Kawlralkap chung ah miphundang asi i, khrihfa asi mi ralbawi cu an chia ti hna lo,an um tilo. Atulio Laitlang i an chiahmi Brig Gen Hon Ngai cu Buddish asi, 2010 kum thim nak tuah hnu ah hman an duh caah aran nak in reng an kai ter i Laitlang ah an chiah mi asi. Ralkap chung ah junior ngai asi rih. Kawl ralbawi Buddish asi mi anupi mi phundang khrihfa asi mi zong ralkap chung ah an cha ti hna lo.Keimah katheih mi hlasakthiam (L Khun Yee) ava Col. Taung Theik cu miza ngai asi ko nain anupi khrihfa asi ruang ah Ministry of Sport ah an thial. Lainu karifa athi mi Maung Maung Aung zong anupi he anithen hnu lawngah Lt Colonel an pek ,mi dang zong an tam pi rih. Ralkap officer training zong ah miphumdang cu an la ti lo. Kawlram  acoza duhlonak (sandah piah) aumpohah ralkap kha kahter cu asi, cucanpoh ah cun Lairalkap nih an nin kah mi hna tiin an ti tawn zungzal mi asi. (Lairalkap cu 1956 kum in arak umtilo mi asi) Miphundang tu hi sualphawt mi tha lo ah chiah duh tu ah asi.

           

1948 in 1962 tiang ahcun Kawl ralkap hi arak thawngtha ngai, ralkap rian bak hi an tuan mi asi. Ralkap pakhatnih anhmuhawk hnga asi mi tlamtling tein an hmuh, an lahkhah zong , an eidin (ration) zong ani za, nuam tein anrak nung kho, an fale zong sianginn tha tein an rak chiah khawh hna. Raltuknak lei zong kan zoh ah an thawng ngai. 1959 kum KMT Tuluk ralkap (Kao Mintang) nih Shan ram nichuah leikap kha an rak lak. Mah ka hmun cu Kawl ralkap nih raktuk asi, Kawlram chung in an thawl khawh dih hna. Mah lio caan hi Kawlram ralkap raltuk anthawnbik caan kan ti asi ah cun kan palh lem lailo.

           

1962 kum  ah Gen Ne Win nih uknak a lak i, 1988 kum tiang hi Kawl ralkap cu uknak lei ah an lut cang, kumkhat hnu kumkhat ralkap rian lei ah an thazaang azor chin lenmang. Ralkap nih antincoding zong tlamtling in an hmu tilo, eidin ration zong aza in an pe kho tilo. A sinain miphundang asimi ralbawi le ralkap tam ngai an um rih caah raltuknak lei ah ani za pah rih ko.      

           

Atulio Kawlralkap an sining hi atam ngaimi anlo nain amin lawng (battalion) an tam i raltuknak lei ahcun an thazang ader bik caan asi ti in ka hmuh. Battalion pakhat ah minung(150) in (200) kar hrawng lawng hi an um cang. Raltuk akal kho mi (100 ) an tling ti lo. 1988 hlan cu battalion pakhat ah minung (777) kan um. Tu ah cun experience nei an har ngai cang ko lai. Hriamnam tu cu za ding in an pek dih hna. A hmang tudingg minun an um lo (70%) hman lo in hriamnam an chiah ko hna. Cu hriamnam pawl cu ralkap (10) lawng nih congh asi, mah lak ah minung pakhat lawng nih meithal put in cawngh asi tikah fawi tein lak khawh mi asi. Ralbawi pawl zong raltu thiam mi an tlawn ngai cang lai.  Gen Than Shew nih amah himnak ca ding lawng aruah ruang ah  amah minung le amah nawl angai ding mi lawng hi ralbawi ngan reng apek hna.Junior ngai ansi, ral tuk experience ngei mi an si ti lo. An kut tang ralkap sining zong a thei thiam mi an si tilo,ralkap zong nih an upat mi ansi ti hnalo,raltuk thiammi ralbawi Kawl siseh miphun dang siseh ralkap chung ah a um tilo. Cucah raltuk cu an ni harh ngai ko lai ti cu afiang ko. Ral bawi training zong thatein cawnpik aum tilo. Kum khat ah ralbawi (5000) an herh cang tik ah a ran nak tuin training anpek hna i an tum ter cang hna. Ralkap training zong ah thatein cawn piak aum tilo. Hngakchia ralkap hi antam tukcang fawn, hman khawh zong ansi  hna lo. Tulio ralkap cu an hmuh mi anlahkhah an ni za tilo, family anei mi ca hrim cu eidin awk ca hmanh an ni za tilo,  an ration zong tling in anhmu tilo. Sacawknak an hmuh mi cu 2000 kum tiang ah nikhat ca mi pakhat nih kyat( 5) lawng asi, arti pumkhat  ah kyat (25 )asi tikah an hmuh mi nih zeihmanh a caw kho lo, a tu chinchin cu a a zual tuk cang ko lai. Ralkap pakhat nih an hmuh ding leave (khonh) zong an hmu tilo.An bawi pawl hi mah pumpak tangka hmuh nak le rumnak tuhi nifa akawl mi ansi cang. Hriamnam tha an ngei ko asinain an lunthin arawk dih cang.  Nunnak pekin ram le miphun ca tiin ral atu khoding diarhmun an si tilo.

           

Wa ralkap kong vun zoh than ahcun 1967 kum in Kawlram le Tuluk ramri ah Burma Communist Party (BCP) ralkap timi,Tuluk bawmhnak in a rak chuak. BCP ralkap  chungah cun Kawl,Tuluk, Ko Kang le Wa miphun hna hi ansi Wa hi mi tam bik an si, an rak thawng ngai. Shan ram KutKai, Muse, Ho Pang, Mang Yang khua pawl hi an rak lak khawh bal hna.Kawl ralkap vanlawng zong anrak thlak khawh. Kawlralkap nih 1968 in 1980 tiang kum hleihnih chung har ngaiin rak tuk asi. Culiocan Kawl ralkap chung ah Kachin, Shan,Karen, Kaya le Lai ralbawi pawl rak um ngai rih asi,kawl nih raltuk nakah an hman ngai hna. Kapa zong 1968 kum mah hi ral (BCP ral ) tuknak cun arak thi ve. Keimah zong 1977 kum ah BCP ral tuknak in fakngai in hma ka rak pu ve. Culio miphundang asimi cu officer traning tum bak in ral tu mi battalion special force ah kuat colh i, BCP ral tukter colh asi, athi mi le hmapu mi zong rak tam ngai asi ko.

           

1978 kum ahhin atu lio kawlralkap adoh tu Ko Kang alubik asi mi Peng Jiashang hi BCP ralkap 683 Brigade Commander arak si. Shan ram khualipi Taunggyi khua in meng 6 ahlat nak Hopong khua tiang arak phan, an rak lau ngaingai. Peng Jiashang hi raltuk a thiam ngaimi asi, atu zong Kawlralkap nih antei mi alo ko na in Wa le KIA kha Kawl ralkap nih an tuk cang ka inn Ko Kang pawl cu an chuak than lai i Kawl ralkap kha an tuk than te ko hna lai.

           

1977 kum in 1983 kum tiang Wa ralkap hi keimah hrimhrim nih ka rak tuk bal mi an si caah an kong hi ka theih ngai ko hna. Raltuk nak ahcun an thih tiangin nawl angai mi an si, raltuk zong anthiam anral a tha, an lung zong an ni nge,re theih an ing kho, hriamnam hman an thiam. Bom hi an rak hman tuk caah Kawl ralkap kebul mi an rak tam tuk. Cuthilnihcun Kawlralkap chung ah lungdonghnak le lung rawknak fakpiin a rak chuah ter. Kan ni tuk tawn ahhin nikhat nihnih siloin ni 14 chung, ni 45 chung te hna khi rak i tuk asi tawn. Vanlawng le miakpi nih an kan bawmh khawh tuk caah kanrak tukkhawh nak hi arak sibik, acheu cu an battalion ning in Wa ralkap nih an rak hlolh dih mi zong arak um. 1980 kum Man-ma-saing tlang ah an ni kap hna i, Kawlralkap No.33 Infentry Regement cu anzapi in an rak tlaih dih hna. Wa nih hin Kawl ralkap an thlaih mi hna hi, an that hna lo, thlathum hnu ah an thlah than hna. Ka theih tawk ah Kawl ralkap tu nih cun ral an thlei khawh mi poh cu an thah tawn hna.

           

1979 kum ah Min-yan-aung operation ti-in Kawl ralkap battalion 40 nih Wa state hi raktuk asi. Kan rak lak khawh mi cu aum pah nain arak tlawm tuk. Tuluk nih Ne Win kha warning an rak pek caah kan rak ngol. An rak kan ti mi cu, nan phaknak hmun cio in camp tu kha tuah uh ti arak si. Cuticun Wa rakap he cun a fing zulh in hmaitonh in um asi. Hmaibik aummi kanralkap veve hna cu yard 300 (pe 900) lawng anni hlat hna. Mahlio i kan rak ton mi pakhat cu Wa ralkap pawl anrak umnak tlang pakhat hi nifatin vanlawng nih bom athlak, miakpi nih ngolloin akah, atlang cu thingkung zong, ram zong pakhat hmanh an um ti lo, vawlei hi leithuanmi bantuk khin alet dih. Cuzongah cun Wa ralkap pawl cu an zam lo, anzapi anthih hnu lawngah mah tlang cu kan rak lak khawh. Kawl ram raltuk nak ka ton mi ah Wa he rak i tuk hi ahar bikmi arak siko ka ti. Kawl ralkap zong tam ngai an rak thi. Atu Gen Than Shew zong hi Lt Col asi lio ah Wa arak tu balmi arak si ve tik ah Wa pawl kong cu athei tuk ko lai, fawi te cun kan tu kho lai tiah a ruat lai ka zum lo. Hi ral tuklio zong ah miphun dang ralbawi le ralkap tam bik an rak hman hna i athimi atambik cu Lai ralbawi le Lai ralkap anrak si.

           

KIA Kachin ralkap hi kawlralkap nih tuk an ni harh ngai mi an rak si, mi tlawm tete in kazakip, hmun zakip in (ral fir) Kawl ralkap kha anrak tuk hna. KIA nihhin Kawlralkap battalion pakhat ambush anrak tuah bal i an zapi ngawt in an rak thah, anrak tlaih khawh hna. Raltuk an thiam ngai, an hriamnam zong a tha, ahman zong anthiam. Kawlralkap nih an tuk than hna asiah cun Kachin ram hmun zakip ah tuk ahauh lai caah a harh ngai ko lai. Cutikah Kawl ralkap nih Kawlcozah he afon phu Kachin pawl tukha a tukter hna lai, anmah le anmah athah ter than te hna lai.

KNU Karen ralkap hi kawlralkap nih kum saubik anrak tukmi asi, ni hin ni can tiang antei kho lo. Asinain Kawl ralkap nih KNU chung ah khrihfa le Buddish tiin anrak then khawh hna. Kawlralkap nih KNU atuk than tikah Kawl cozah sin ah a fon mi phu kha a hman hna i, an mah le an mah a tuk ter hna. Cuvebantuk in Kawl ralkap nih Wa he remnak anngeih lio caan ah Kawl ralkap hman loinn Wa ralkap tu kha Shan ralkap (SSA) kha a rak tuk ter hna. Mahcucu ahman tawn mi miphun hawi veve athah termi asi .

           

Kawl ralkap acozah cu Daw Aung San Suh Kyi zong zei te ah arel lo, bairuah zong atutiang atim lo. Mipi nih anduhlo nak aphun phun an langh ter zongah zei te ah arel hnalo, atleih hna, ahrem hna, akah hna, athah hna, nihin ni tiang asi ko. Ramdang le UN nih zei bantuk pressure, economic santion an tuah zong ah azei te apoi lo. Hriamnam thazaang in aduh ning poh in akal pi ko.

           

Asinain aduhning in ati khawh lo mi cu hriamnam tlai mi miphun hawi pawl lawng hi ansi, aruang cu hriamnam an neih ve caah asi. Phun dang in kan chim ah cun Power balance aum caah asi. Kawl kuttang um cu ahohmanh nih anduh tilo afiang, akhat cio in hmuhcio, tincio cu duhdih asi. Panglon Agreement ninginn si kanduhdih, ahmanmi zong asi, kan rak tonmi kan tuanbia nih akan cawnpiak cang. US zong ah state kip ah ralkap an ngei cio ko. Anduhningin anni uk cio, zeihmanh buaibainak aum lo. Kawlram miphun dang an dir hmun cio zong mah ban tuk hi asikho ko.Ram pakhat ah ralkap cu pakhat lawng umphung asiko, cubantuk asiding caah mahle miphuncio in mah le state cioah ralkap umve, acung bik tu ah ralkap pakhat ban tuk fonh khawh ding tu asiah cun power balance aumlai, kani upat cang hnalai, ahnuahcun kanidaw te lai, atha ko lai tiin ka zum ko. Mahle miphun cio zong nih than cho nak antuah ciolai, thiltha achuak ko lai ti in ka zumh.

           

Cu ti si lo in Kawlmi nih ahlan bantuk in an mah kuttang chaih anmah duhning lawng kalpiding asi ahcun anduh ti lai lo raltuk than ahau ko lai. Ral ani tuk than ah tah Kawl ralkap nih atei laimaw? A fawi lomi asi, Kawl ralkap nih hmun tampi ah raltu kho ding dir hmun asi kho lo, thazang angei lo, afa deuh mi hi anam hmasa ahau, cu hnu tuah adang dang hmunah tukdingin athial lai, mahtik ah miphundang hriamnamtlai vialte nih lungkhat tein andoh ti ah cun Kawl ralkap caah ahar bik mi dirhmun aphan lai. Vanlawng le miakpi hi a hman bik te lai, an makpi pawl an hrawh piak khawh hna ah cun Kawl ralkap cu sungh naklei aphanh pi te lai. Wa le Kachin atuk cang ka inTulukram he sipuazi tuahmi vialte acat dih colh lai, Tuluk ca zong ah Kawlram ca zong ah afak ngaiding mi asi. Anruah ning bantuk in fawitein antu kho cio tung lai lo a caan asau deuh poh ah mipi ca ahar chin lengmang ding asi. Kawl ralkap zong mipi nih anhuat tuk cang hna, dirkamtu an nei ti lai lo, mipi nih ralkap acozah andoh ve ahcun an caan adongh can tinak asiko hnga.

           

Kawl ralkap acozah zong nih raltuk lo ding hi aruah ngai mi asi ve, Tuluk bawmhnak ahal lai. Tuluk zong nih ramriah raltuk um than ding cu a duh lai lo, daihnak azuam ko lai, asinain KIA le Wa cung ah zeitluk indah nawl ngeihnak angeih khawh hnga ti cu ruah awk ngai asi. Tuluk nih Wa le KoKang ralkap cu arak thokmi le arak sersiammi ansi, arawkdih ding cu a duh hnga maw?

           

Kawlralkap acozah nih a kal pi ning zoh ah hriamnamtlai miphun pawlnih daihnak anduh lo ruang ah ram adai lo tiin ralkap nih ram uknak tu lakthan ding asi than te ko lai. Cucaah Kawlram tuanbia le thil asining kan zoh ahcun Kawlram ah raltuk than nak (Civil war) cu aum than ko lai tiin ka ruah ko.

 Phungtungtu Megazine chungin lakmi a si.