CHIN MIPHUN NIH KAN HERHBIKMI THIL PHUNTHUM

Dennis Shu Maung

Biadomhnak: Caan a thlen bantuk in minung kan nunning zong hi aa thleng lengmang ve i kan tuanbia zong hi aa thleng lengmang ve. Atu ka `ialmi ‘Chin Miphun nih Kan Herhbikmi Thil Phunthum’ hna kong hi kum zabu kumkul le kumkhat chung i kan herhmi an si tiah ka ruahmi hna an si.

Phunkhatnak: Dinfelnak kan herh

Dinfelnak hi lungthin in a tho i nunzia ah a langmi a si. Lungduh thiamnak le lungduh thiannak khi dinfelnak cu a si ko. Phungthluk bia chungah, "Miphun a lianhngantertu cu dinnak asi," (Phung 14:34) tiah kan hmuh. Kan lungthin put a din lo ahcun kan miphun cu a `hangcho in a lianngan kho bal lai lo. Fimnak bantuk in dinfelnak hi Pathian `ihzahnak in a chuakmi a si.

Chinmi kan `hawnbiknak hi a nung Pathian kan biak, dawt, ibochan le, `ihzah caah a si. Sihmanhsehlaw nithaizing ah Chinmi hna nih Pathian hi kan `ihzah taktak maw ti kha hal ding `hami bia a si. Hi bia halnak hi a biapi ngaingai fawn. Chin miphun tuanbia ah aa dawh ngaingaimi cu Chinmi cu an `ha an ding an fel i rian an i zuam ti a rak si. Mirang ukpen kan rak si lioah miraang bawi hna nih an uar bikcemmi miphun hna le ralkap ah le sinum ah an duh bikcem mi hna cu Korkha le Chinmi hna hi an rak si tiah kan theih. Chinmi cu lihchim kan rak thiam lo, mi hlen kan rak hmang lo i, mi soisel le muilem thangchiat hna kan rak hngal lo ti a si. Kha kan pipu hna dinfelnak nih khan Chin miphun cu a lianhnganter i nithaizing ah a theipar kan zuunmi hi a si. Pipu `hat le dinfelnak ro kan co kan ti lai cu.

Khatlei kap in Chinmi kan hung fim deuh cang, kan hung rum deuh cang, vawleicung miphun le ram hna huap in kan tlongleeng kho ve cang kan ti sinah lihchim, mi hlen, eihmuar soisel le  muilem thangchiat tlawhchuknak le pumsa duhnak tuah in kan khat ve hoi. Pipu chan ah zu an rak ding i zudin an rak thiam ko. An rak ri ve ko nain zuri pawl kha tleihkhip khawh an rak si ko. Atu chan Chinmi reru bantuk in leeng ah chuak in an buai an au in an rak kheek bal lo. Nungak i cuh i ivelh ideen le ihuat hna zong a rak um lo.  Midang thil fir zong a rak um lo. Chinmi nih an innka tawh an rak hrenh bal lo (tawh an rak ngeihlo zong cu a rak si lai nain). Hlanlio ahcun phuhlam in dahmi an thah hna ti lo cu mah le mah i thah i nawn le hawidang thah le nawn zong a rak um bal lo.  Khuahrum rak biak lio caan hmanh ah kha tluk khan Chin miphun cu din le fel a rak si ahcun ziah nithaizing Chin miphun kan nunnak ahhin hlennak, eihmuarnak, mah lonlainak le huatnak a karh hnga? Chin miphun kan pipu ro`ha dinfelnak kha kan thlau ko cang rua. Chin miphun nunzia dawh le nunzia `ha, tuanbia dawh le tuanbia `ha ah khan kir `han usih. Pathian `ih usih law dinfelnak nunzia kha nunter in karhter `han hna usih.

Phunhnihnak: Fimnak kan herh

Cathiang nih, "Pathian `ihzahnak cu fimnak hrampi a si" (Phung. 1:7) tiah a kan cawnpiak. Fimnak kan timi hi cataang sangpi va awn i mi hmai ah haotu si lengmang kha ka chim duhmi a si lo. Fimnak cu cawnmi fimnak in thil`ha hngalhmi paohpaoh kha nunpi khawh i, midang nunnak caah cheuhboh ve kha a si bangin nuhrinnak fimnak cu Pathian `ihzahnak he nunzia `ha in nun kha a si. Cu phunhnih huap in nunnak ah palhmi i hngalh i, palhnak ngol kha fim bikcem a si. Cawnmi fimnak hi a hman kan thiamlo ahcun `ihnung a si.

Fimnak kan cawng, cataang saangpi kan awng i kan fim cang tiah kan i ruah hnu zongah kan hruhnak kha a lang tawn. Fimnak hi hmannak hmunhma an ngei ti kha philhlo ding a si. Thiam`ha lomi fimnak a um lo hman`ha lomi fimnak ti a um (ma ttat at deh pyingia mashih, ma tung at deh pyingia tha shih di). Mizeipaoh hi fimnak kan ngei dih i kan hrut dih fawn. Chinmi lothlo putar pawl an fimnak khi nuhrinnak le hmuhtonmi fimnak a si. Mandalay University i taang hleihnih ka cawn lioah sianginn khar chungte kha kan khua Malsawm ah ka hung tlung ta i, tlangrian `uan ah kaa thawh ve. Kan khuachung i tarpa pakhat nih "Atu hi taang hleihnih na si cang i kaan hneksak tuah lai, na fim maw fimlo zoh tuah usih" tiah a ka ti. A ka halmi cu "Zohhmanh hi tili chung ahhin thir cuaikhat le lapaar cuaikhat thla usi law zeidah a rit deuh hnga?" tiah a ti. "Ziah cuaikhat veve cu an i tluk ko cu tah" tiah ka ti ve. Cutikah, "Ka fapa na sung cang, cuaikhat veve an si ko zongah tili chung i a tla khomi kha a rit deuhmi cu a si," tiah a ka ti. Ka ruah tikah hmunhma zoh in chim ahcun ka putar a chimmi hi a dik tiah ka ruah. Aa khat ko mi zong kha hmunhma zoh in an i dang kho rih ti kha hngalh a hau. Cucaah a mizeipaoh hmunhma zawh in kan fim dih i hmunhma zawh in kan hrut dih fawn.

Pakhat le pakhat kha kan i upat ding le kan i cawnpiak ding a si. Kan i cawnpiak tikah cawnpiaktu hna an bia kha kan ngaih awk a si. Bia ngaih le zulh tuah cu fimnak a si. Nithaizing ah Chin miphun nih cawnmi fimnak le nuhrin chihmi fimnak hna hi kan herh tuk. Cawnnak fimnak ah a phunkip in kan cawn a herh. Sibawi, Engineer, le ralbawi lei fimnak lawng siloin lungthu tappi, zunput in semsik fano hna zohkhenh thiamnak fimnak tiang kan herh. Chin miphun `hanchonak caah fimnak kan herh bik. Cawnpiak thiammi nih cawnpiak in cawngtu hna nih zulhkhawh i thiamkhawh kha i zuam usih. Fim cawnnak ah a herhmi vialte zong kha i bawm hna usih. Chin miphun kan lung fim cang seh, kan mit au cang seh, Bawipa tlang bang dir in Bawinu va bang luang ve cang usih.

Phunthumnak: Rualremnak le Kawmhnak kan herh

Nithaizing Chin miphun kan nunnak ah lung siaremlo ngai in ka ruahmi cu Khrih Jesuh min put in Khrihfa kan hung si hna i Khrih Jesuh min in i komh loin Jesuh min in kan i `henmi hi a si. Khrih Jesuh min put in bu `hen a tamtuk cang i nu le fa, pa le fa, u le nau, ni le far, pu le tu hna hmanh chungkhar khat ah an `hut`i in an ei`i kho ti lo. Bu `hen ruangah dawtmi thih hnu i ruak i humh lo hna zong kan tong cang. Bu i `hen ruangah u le nau zong lampi tonah aa chawn lomi an tam cang. Ziah mah bantuk hin remnak, dawtnak le komhnak a simi Bawi Khrih min hin kan i `hen chinnak hi a si hnga? Ruah awk`ha ngaingai a si. Vawleicung pumpi le miphunkip huap in Chin miphun kan dir ve cang lai kan ti lio le Khrih min in kan `hawng ve cang kan ti lioah Khrih min in kan i `henmi hna hi ruah `han awkah a `ha ngaingaimi a si.

Khrih cawnpiaknak phun dangdang in kan pommi hna kha Chin miphun kan sinak nih cohlan le pompiak thiam i zuam usih law phundang cio in kan pommi Khrih cawnpiaknak kha Khrih ah Chinmi `hawnnak le rumnak ah i laak usih. Khrih zumhnak in kan i dannak hna hi thazaang ah ser khawh i zuam hna usih law rualremnak, kawmhnak le dawtnak karhter usih. Chin miphun kan `hawnbiknak cu Khrihfa kan si i Pathian kan biak caah a si tiah ka ti cang kha. Khrihfa biaknak pommi kan i dan ruangah kan i `hen hna i Khrih ah `engnge tete kan hung chuak. Kha `engnge ruangah khan i hua hlah usih, `engnge tete kha Khrih dawtnak vel le khamhnak ah khan peh in burh usih law Chinmi remnak, dawtnak le komhnak thazaang tu ah ser hna usih.

Khua le tlang in kan `ang tuk i kan lungthin zong aa `hen dih. Ziah hiti hin kan i `hen ka ti hna tikah kan holh le ca aa dan caah a si tiah an chim bik. Holh le ca kan i dannak hi Chin miphun kan rumnak bik a si hi hngal usih. Aho holh le ca hmanh hlawnh ding a um lo, cawn dih ding, thiam dih ding le hmunhma hoih in hman dih ding an si. Chin miphun holh le ca aa khatmi vialte hmunkhat ah aa ruangmi (synonym) in khomh dih ding le aa ruanglomi holh le ca vialte kha aa ruanglomi (antonym) chungah khomh dih ding an si. Cuticun kan Chin miphun holh le ca a rum lai. Holh le ca le khua le tlang kan `anpi sinah hin a kungpi a simi Chin miphun zong hi `anpi ve usih.

Biafunnak: Kan i dannak nih Chin miphun zatlang nunnak hi rawhter in tlawhchuk hlah seh, a mui chiatter hlah seh. Chin miphun tuanbia ah Chin miphun zalonnak hmuh dingin Chinmi 5000 nih Falam khua ah pumhpi an rak tuah i hmunkhat teah Chin National Day tuahkhawhnak caan hna an rak sermi remnak, dawtnak le kawmhnak hna kha nunter `han hna usih. Chin miphun dihlak itthang cang u, tho ulaw  i rem, i daw in le i kom cang hna usih. Hi vawlei ahhin Chinmi chuncha bang dir ve cang usih.

LCC Megazine Capar chungta lakchin mi a si