Phungthlukbia
2:1-12, 3:14-15
Biahmaithi: Kan Bible zoh tikah
fimnak hi biapi tuk ah a chiah i hmun 200 ah a tial. Kan Bible Uk 66 chungah Uk
17 nih fimnak kong an tial. Deut 3,Samuel 4,Siangpahrang 15,Chanrelnak 10,Ezra
1,Job 25,Salm 11,Phungtlukbia 63,phungchimtu 21,Isaiah 6, Jeremiah 10,Ezekial
5, Denial 7,Obidiah 2, Malakhi 1, Mathai 3, Mark 1, Luke 7, Lamkaltu 5 an tial
hna. Biakam hlun lawng siloin Biakam thar zong nih tampi an tial. Cawnnak kong
hi voi (5) kan Bible ah aa tial ve. Hngalhnak kong hi voi (164) a tial ve.Hi
pathum a thlur pi cu fimnak an si. An pathum ningin kan fonh a si ahcun voi 369
a si. Cucaah Pathian nih hin fimnak hi biapi tuk ah a chiah ti hi hmuh khawh a
si. Zeicatiah a mah zong a fim mi Pathian a si. Phungthlukbia 3:19-20 “Bawipa nih fimnak in vawlei kha rak dirh; hngalhthiamnak
in van kha a hmunhter hna; a thiamnak thawngin ti thuk hna cu an i sat i
khuadawm nih dap kha a thlak hna.” Phungthlukbia Dal 1-Dal 31
tiangah fimnak aitel lonak Dal a um lo.
Pathian
nih van le vulei hi fimnak in a ser bantukin a sermi vulei uktu zohkhenhtu ding
minung zong hi fimnak a pek, cu minung chung lila cung zong ahhin a mah riatuantu
tha le a saltha ca ding ahcun mifim le mi thiamsang kha a hman hna. Cu cu al awk a tha lomi a si. Isreal
tuanbia kan zoh tikah an hruaitu (leader) pawl hna kha mifim le thiamnak a ngeimi
lawngte an si. Moses, Paul, Saul Siangpahrang te hna pawl zong kha cawnnak
tling a ngeimi an si hna. Cucaah Pathian saltha tling taktak si khawhnak dingah
hin vulei fimnak a ngeimi le thiamnak
ngeih kha a herh ve. Zeicatiah Pathian mi hman kan zoh hna tikah hmuh
khawh a si. Cucaah fimnak hi vulei ahhin a biapi tuk ti cu upa hngakchia thlu
loin kan theih cio mi a si.Pathian nih minung hi kawlhawl dingin an kan ser ti
hi, pakhatnak ah kan theih a herh. Cucaah vulei ahhin fimnak ngeih kan duh
ahcun fimnak kan kawl kha kan nih kan rian
a si. Cucaah Kan Chin mino kan
zate nih kan no lio caan ah fimnak kha biapi ah chia in biatak tein thih nun
ruat loin kan kawl kha kan nih kan rian ngan bik a si.
Chan
nih a kalpi ningin minung kan nunning,
kan ruahning, hmuhning le, umtuning zong kan rak i thleng cuahmah ve. Cu nihcun
upa , hngakchia le mino ti thleidannak um loin, kan mah le kan sining cio in a
kan luan hnawh i kan ziaza (habit) ah a rak i cang beh. Cu chantiluan chungah
mino hna i kan fimcawnnak (Education), chawva kawlnak (Business) le zatlang
dirhmun (Social Living Standard) hna cu khuaruahhar in a rak kan thlen. Kan
vuleipi hi a rang tukin a tli chin lengmang.
Fimcawnnak
(Education)
Tuchan fimcawnnak hi
buaktlak in kan zoh i hlan deuh lio 19th century chan he kan
tahchunh a si ahcun a thangcho hrimhrim ti khawh a si. A thangcho hrimhrim ko
ti a kan theihternak cu tulio i kan hman cuahmah mi New Technology a si mi hna
Computer, Internet, Mobile, MP4,MP3 le a dangdang seh thilri pawl hna hi an si.
Hi bantukin thilri a um hlan deuh chan ahcun cawnnak hi duhsah tein sianginn
khan chung lawng in le hmuhtonmi hna lawngin rak cawn a si. Sihmanhsehlaw hi
thilri pawl rak ser hman an sinak nih nihin
kan cacawn nak ah tampi a bawmh, lung a fianter deuh, tha a damter deuh
i caan tawi te ah thiam khawhnak a kan pek. Rang tukin a thangchomi fimnak
ruangah hi New Technology hna hi nihin ah fawi tein kan hmankhawh ve cang hna.
Nihin a chuak tharmi seh thilri hi thaizing ah a hlun colh lengmang. Cu i a
ruang bik cu fimthiamnak a thancho tuk ruangah a si. Vuleicung minthang a simi
Oxford University i Vice Chancellor a kai tharmi Andrew Hamilton nih cun (Universities) nih hin nihin ahcun fimnak le
theihhngalhnak lawng pek ding i tim awk a si ti lo, vuleipi hi zalong tein
dotthlat khawhnak zong chimh cawnpiak chih an hau cang a ti. Cu fimthiamnak le
theihhngalhnak, thilthar serkhawhnak a thancho tuk tikah hin vawleipi hi
khuafate pakhat ah a canter cang ti cu mikip nih kan theih cio mi a si cang.
Cu tluk in a thangcho
mi chan IT chan ahcun kan nih mino zong
khua a sa ve mi kan si hna. Cu lio ah zeihmanh tuah loin kan um sawhsawh awk a si lo. Tahchunhnak
ah India ram ummi in ka van langhter lai. Hawi tlukin phaisa kan ngei lo nain
kan umnak ram hi Democracy ram a si caah kan mah le khap tawk tete in cawn ding
tampi kan umnak hmun ahhin a um. Cu zong
cu kan cawng hna lo.Tahchunhnak ah Donbosco nih computer cawnnak an tuah mi
free zongah kan cawng lo, English cawnnak zongah kan cawng lo, cun a lengah kai i Donbosco bawmh hal ding zong kan hal hna
lo. Ca kan cawn tikah le cawn sawhsawh in kan cawng. Kan Chin mi 90 percent cu
Bible sianginn a kaimi an si. Bible Sianginn a chuakmi 90 percent cu mah
duhherh hmanh an i tlamtlinh lo. Midang bomh an hal thiamthiam. Kum 3 India ah
mirang holh in ca a cawngmi nih mah herh tlamtlinh lo awk a si lo. Ka soisel
hna nak siloin Church ah maw, community
ah upa thim kan herh hna tikah Bible sianginn chuak pawl thim awk ah an tlak
lo. An nunzia zongin thim awk a tlak lomi an tampi hawi. Khrihfabu kip zoh hna
ulaw an mino hruaitu pawl hi Bible sianginn chuak pawl an i tel lo. Kan Chin mi
nih kan ruah ning ah Bible sianginn kaimi cu Pastor riantuan dingah kan rak
ruah, Pastor rian cu chim lo mino upa, Khrihfa upa ca hmanh ah a tlak lomi kan
tamtuk. Hi zong hi kan Chin mi nih fakpi
in kan ruah aherh cang. Ca tampi kan rel
a herh. Bible sianginn a kaimi kan nau le pawl a cheu khat le bang cu Bible ca pakhat le
Dictionary pakhat lawngin kum an dih, a dang ca an rel ti lo, a dang ca an rel
ti lo tikah an theih hngalhnak a tlawm i, midang biachimtu lawng an ngai cang. Fakpi Mino nih kan ruah a herh cang.
Thanchonak nihcun
thatnak lei he chiatnak le he kaphnih in a phi a rak chuahpi ve. Cu lak i a rak
biapi tukmi pakhat cu kan fimthiamnak nihcun
kan miphun, kan ram le kan mah a kan hrawktu a si lo ding kha a herh.
Bianabia ah, Computer cu Game celhnak sawhsawh ah hman loin pawcawmnak (riantuannak)
tu ah kan hman deuh awk ding a si. Internet zong hi Facebook le chatting lawng
ah hman loin dotthlatnak le theihhngalhnak kawlnak a kan bawmtu dingin kan hman
awk a si. Thil a thalo zohnak le a herh tuk lemlo chatting sawhsawh hna ah kan
hman awk a si. Vulei khua caan ah ram thangcho ciami hna i Sianghleirun pawl cu
hawi hlei in zeidah kan kawl hmasa kho deuh lai i zeithil hi dah kan ser hmasa lai
tiah chunchun zanzan in an i zuam lio le an buai cuahmah lio ah kan mah mino
hna zong hi vulei sersiamnak ah a biapi tuk mi hmunhma ah kan dir ve. Kan
cawnmi fimnak hi kan caah ral a si sual ahcun ngaihchiat awk taktak a si hnga.
Catialtu pakhat nih a tial mi cu “minthannak hi kan thihnak a si” tiah
a rak tial, cu a suallam cu hmanzia thiam lo kha a si. Cu bantukin kan cawnmi
fimnak a si ah, minthannak, thiamnak a si ah thihnak lei a kan panhpitu a si lo
kha biapi ngai mi a si.
Chawvakawlnak
(Bussiness)
Zei thil kan tuah paoh
ah a herh bikmi cu thil a sining kan theih hmasa i, a theory kan thiam a herh
bantukin sipuazi kan tuah tik zongah cu cu a herh bik mi tawh (Key) pakhat a
si. Tuahzia na thiam lo ahcun na sung ko lai. Tuchan kan Chin mino nih chawva kawlnak
ruangah ramdang kan kal i kan pawcawmnak zong a si ko. Ramdang kal i kuli
riantuan hi kan sining ruangah a si ko nain kan uar hrimhrim ruang zongah a si
fawn. Mino nih chanchung pawcawmnak caah hi tiang lawng maw kan ruah khawh hnga?
Ramdang kal lawngah kan i cawm kho lai ti ruahnak hi kan ngeih awk a si lo.
Caan tawi (short term) ca lawng ruah i chanchung salsinak kan i thim cu kan
palh deuh ko rua ka ti. Ka chim duhmi cu ramdang kal hi ka doh tinak si loin
ramdang kan kal zongah zeibantuk lungput (mind set) he dah kan kal. Rian ka
tuan lai i ka paw kaa cawm kho lai ti men in maw a si,a siloah sianginn ka va kai than lai i keimah ca
a si ah, Chin mi ca tiang thathnemnak a chuahpi khotu tal ka si ve lai timi
ruahnak he dah kan kal ti zong hi kan i fian cia a hau hrim cang. Phaisa kan
kawl ning zong thazaang rumro in kawl peng ding kha kan i ruah awk a si lo.
Chin miphun cu Pathian
nih a kan dawt i ram tha lei a chuakmi zong tam ngai um a si cang. Mah chung
hin kan mipi ca le khua le ram caah chawvakawlnak lei a si ah, cawnnak lei le
thiamnak leiin thanconak lei a si ah, thatnak a pe than khotu si ding hi a tu
ramleng um Chin mi unau rual nih kan ruah
bik awk a si tiah ka hmuh. Sipuazi kan tuah tikah le fimnak kan kawl tikah
(Short term) caantawi a miak lawng zoh loin hmailei caan saupi (long term) ca tiang
na ruah ding kha biapi ngai.
Zatlang
Dirhmun Hmuhning
Tuchan mino dirhmun hi mifim tampi nih focus an tuah
tikah generation pakhat bantuk in a hung tlau cuahmah ti a si. A thatnak lei
khel (optimism) in a rak zohtu an um ve bang a chiatnak lei khel (pessimism) in
a rak hmu mi zong an rak tampi ve. Youth Today- The Newspaper on Youth Work i
kan hmuh mi cu “Mino cu thatlonak tuahnak lei in a dotu an si leng ah thiltha le
ruahchan-awk a simi thil kha a kawltu an si i thiltha tuah duhnak thinlung a
ngeimi (humanism) zong an si.” tiah a ti. Nihin mino hi nihin hruaitu
kan si a herh cang. Ram hruaitu na si khawhlo hmanh ah ram a remhtu si ding tal
cu naa zuam awk a si. Latin American Youth Centre (LAYC) hi kum 1970s,
Washington. D.C ah rak dirhmi Buu a si. Hi buu nihhin Latino, African-American,
Asian le African Youth pawl karlak i (Cultural bridges) nunphung aa lo lo mi,
kan mah le kan nunphung kan upat cio bantuk in midang nunphung zong i hrawmpi
khawh ve nak (board-mindedness) a kan ngeihter. Hi zong hi mino i a thil
tikhawhnak a si. Atu chanthar ralhrang pawl (terrorism) zong hi mino nih biatak
tein ideologically in kan khamh awk le doh awk a si. Kan vuleipi le kan
khuaram, miphun hi chan saupi tiang hmun seh, a tha deuh mi thil chuak seh ti a
duh mi vialte mino nih kan i timhmi cungah caansau ca le teimaknak he i zuam
cio sihlaw kan ram, kan vulei le kan Laimi phun zong a thangcho deuh i a nuam
deuh mi le a tha deuhmi hmunhma ah a cang ko lai.
Biafunnak
A cunglei i kan chim ciami hna pathum hi minung pakhat,
khua pakhat le ram pakhat a thancho le thancho lo zohnak a si caah a tu kan mah
chanthar laihritlai vialte zong nih kan miphun le kan mah pumpak sining kan
cuai kan i thlai khawh i kan i hmuhkhawhnak hnga tiah ka van langhtermi hna an
si. Fimcawnnak lei kan ram le kan miphun cu hawi kan tluk kho hrim rih hna lo,
cun chawva kawlnak leiin a si ah zatlang le minung nun ningcang (Civilization)
hna zongah hawi hnu kan dawi rih a hau. Hawi miphun le hawi ram phaknak dingah
cun nihin suimilam pakhat ca zohmi le riantuan mi nih thaizing cu hawi hleiin
suimilam pahnih zoh le tuan kan hau cang. Fimcawnnak, chawva kawlnak le zatlang
nunphun kan hmuhning lungput (Mind-set) hna le kan vawlei kan hmuh ning
(perspective) hna hi kan thlen a hau hrim ve cang. Steven Covey nih What you
see is what you are a ti bantukin kan hmuh ningin kan si tak ko caah kan mah
kan I thleng hmasa lawng ah kan unau le kan miphun kan thlen khawh lai cu hnu
lawngah kan ram le kan miphun zapi tein a lamkip in a thangcho lai.
No comments:
Post a Comment