CHIN MIPHUN HMELCHUNHNAK VAPUAL HI THLEN A HAU

            CHIN  MIPHUN HMELCHUNHNAK VAPUAL  HI THLEN A HAU

Tlang sangpi cung i vulei chiatnak, lungpang lak i a kheu mi, a kung zong tha ngai in a kheu kho lomi ngerh ngekngok in  a kheu mi Chokhlei kung nih par dawh ngai borh tein a par bantukin Chin miphun  zong hi vulei cung miphun vialte lakah a hme bik miphun, vulei chiatnak,  tlangsangpi, lungpang lak le horkuang lakah a ummi miphun kan si.  Kan ram  ah leitang thil chuak zei hmanh kan ngei lo. Cu lawng zong a si rih lo, kan  pumrua zong miphun dang kan tia lo. Kan hnipuan hrukaih zong miphun dang hruk-aih ning he kan i khat lo. Biar ai kaih men mi miphun kan si. Kan thinlung zong nih miphun dang kan phan hna lo. Fimthiamnak ah miphun dang  kan can fawn hna lo. Cu tlukin a niam mi, a si a fakmi, theihhngalhnak  zongah miphun dang kan tluk hna lo. Cu tlukin a niammi miphun kan rak si.

 Asinain, vuleicung miphun vialte lakah kan chunglei in kan rak i dawhnak, iang kan rak ngeihnak a rak um ve.  Cucu kan chunglei a ummi kan lungthin, kan lungput, kan nunzia hna kha a rak si. Cucu vulei pi hmuh/theih in a si. Vulei cung Ralpi World War I,II lio zongah an bawi le congtu ah an rak zumh bik mi le an rak i bochan bik hna i, an bawi le congtu  ah an rak i chiah hna. Zeicatiah hlan lio kan pi le kan pu hna cu:  

(a) An  ral a tha.

(b) An rak ding

(c) Zumhawk an rak tlak.

(d) Dawtnak an rak  ngei.

(e) Toidornak an rak ngei.

 (f) Nawl an rak ngai

 (g) Zawnruahnak lungthin  an rak ngei

 (h)  Tthitsa an rak ngei

(i) Thilfir a rak um ballo

. (j) Mah  zawn lawng ruahnak an rak ngei lo

 (k) Midang kha va nekneih an rak hmang lo

 (l) A hman lo ningin chawva hmuh an rak i tim ballo. 

Cu caah kan miphun  hmelchunhnak ah Vapual an rak hman.  Kan miphun hmelchunhnak ah Vapual an  rak hman hi nan nunnak zoh tikah an rak i tlak taktak.Vapual nunnak tlawnpal in kan zohta lai. Vapual hi  nupa in khua a sami an si. An nu nih a ti a tlumh tikah a kua kha a  lengin  fek ttipttep in ai phih kenh i mi zeihmanh nih bauh khawh lo dingin  an tuah hnu ah a hmur tlum te lawngin a kua an onh. Cu tikah an pa hi hna ngam tein rawl a kawl tawn. Vapual hi an ei miphun hi a tlawm caah lam hla  pi ah rawl an kawl tawn. An rawl kawlnak hi a hlat caah ttih a nung ngai. Asinain an nu caah raltha ngaiin an pa nih rawl a kawl tawn. Cu tikah an pa a tlun hlan lo cu an nu midang nih rawl an pek zong ah a ei duh lo. A duh  tuk mi rawl hmanh kha a ka hram ah chiah zongah a ei lo. An pa kha ram-vai(Sakap thiam)  pawl nih an rak thah sual a si le rawl ei loin thih tiang a um mi a si. An pa  zong nih rawl a kawl tikah a mah paw khimnak dingah an nu theih loin rawl a ei hmasa ballo. Ai zuan pi i an nu kha a pek hmasa hnu lawngah a ei. A rawl a ttam tuk tikah tisor tangah a thli tein a ei tawn i, cu a ei a si ahcun a nu nunnak taksa nih a rak theih i a kua ai phih kanh i a bu chungah a thi tawn. Cu tluk in a ral a tha mi,Tthitsa a ngeimi va, dawtnak a ngei mi, zawnruahnak a ngeimi, dinnak a ttanh mi, toidornak a ngeimi le a thli in thil sual tuah a duh lomi Vapual nunnak cu ai  tahchunh mi an rak si. Hlan lio kan pupa nunnak zoh tikah Vapual an i  tahchunh hi an palh hrimhrim ve lo. Zeicatiah a nunnak zohkheek tikah an i lo taktak.Vapual an symbol i a hman hi an i tlak taktak.

 Asiahteh! Khrihfa nunphung ah ai thleng cang mi, tuchun Chin miphun nunnak  kan zoh tikah teh Vapual hi kan miphun hmelchunhnak "Thantar" ah ai tar ngam ding kan si maw?  Ti hi biahal awk tampi a um.

  

Kan Ral A Chiat Ning: Kan miphun kan ram, kan peng kan tlang, kan khua le kan Khrihfabu caah kan ral a chiat ning. Van  hro men le thil ttihnung deuh paoh ah midang kan tarh hna. A cozah nih hro cu van chim lo pumpak minung pakhat hmanh kan department chungah ai hrocer tikah phelhsolhnak bia kan chim i midang kan puh hna. Kan mah nih zeihmanh kan ngamh lo ning,  Miphun le ram caah thih kan tih ning, thangchiat kan ttih ning, midang huat kan ttih ning. A ral a tha mi pakhat hmanh hmuh  khawh an si ti lo. Mi ralchia lawng te kan si dih. Bible hrimhrim nih ralchiat a kan cawnpiak ballo. Raltthatnaktu a kan cawn piak. Mi ral chia miphun cu miphun dang an tluk kho bal hna lo.

 Kan Dinlo Ning:  A dik lo ningin mi thil, mi  rawl mi phaisa kan ei.  A dik lo ningin zung tthu kip nih kan mah le hmunhma  zawn cio ah mi phaisa a lak ka in kan ei. Khuate khuabawi tlang tiangin a  dik lo ningin khuami phaisa kan ei. Cu lawng zong a si rih lo biaknak lei  tiangin khrihfabu phaisa kan ei. Khual tlawng mi thil cah tik zongah a dik lo ningin "Vauchiar" kan tuah. Kan miphun nunnak zoh tikah dinnak hi tindum tia zong a um ti lo.

  

Zumhawk Kan Tlak Lo Ning : Kan miphun le kan ram, Khrihfabu caah a hodah a dir lai  kan ti tikah , a thli tein ei hmuar a hmang mi lawng te, mi ralchia lawngte, dinnak a ttanh lomi lawngte, mah karkalak huih hmang lawngte kan si tikah hohmanh zumhawk kan tlak ti lo. Kan miphun chung zoh tikah zumhawk a tlak mi hmuh khawh an si ti lo.

 Dawtnak Nun: Miphun le ram Peng le tlang le  khua le Khrihfabu cu chim lo kan mah chung chuak u le nau le nu le pa, pi le  pu cung hmanh ah dawtnak kan ngei ti lo. Ram le miphun, peng le tlang, sang  le zawl le khrihfa bu caah rian kan tuan kan ti i, mah ca lawng tein rian kan tuan. Keimah tu nih harnak le retheihnak tu ka tuar deuh awk a si a ti kho mi kan um ti lo. Hlan lio kan pupa chan ahcun hngakchia nih thilrit an phurh a si ahcun upa deuh nih lampi ah an chawn hna. Tar nih thilrit an phurh ahcun lampi ah tlangvaal deuh nih an hmuh hna ahcun an thil cu an chawn hna. Bus cungah motor a rimi tarnu hmanh kha Pastor pawl zong nih thutnak an kian duh hna lo.  Atu kan miphun chungah dawtnak nun a ngei mi cu kawl len zongah hmuh khawh ding a si ti lo.

 Toidornak Nun : Mahnak hrut deuh, mah nak der deuh, mah nak siifak deuh le mah nak hngakchia deuh cung toidor cu chim lo. Mah nak upa deuh, mahnak a rum deuh, mah nak fim deuh, mah nak catang sang deuh, mah nak thil ti kho deuh, le nu le pa, pi le pu cung hmanh ah toidornak nun cu a um ti lo. Ka fim ve, ka thei ve, ka hngal ve, ka ti khawh ve ko, ka sifah ka harsat zongah a hohmanh nih an ka bawm hlei lo timi ruahnak kan ngei i mizei cung hmanh ah toidor duhnak thinlung kan ngei ti lo.

 Nawl Kan Ngaih Lo Ning : Mahnak upa deuh le nu le pa nawl ngaih cu chim lo hruai tu, hro a hmang mi, dantat a hmang mi le vuak zong a hmang mi sayate, tlangbawi le Ralkap nawl zong kan ngai ti lo.Ral kap nawl hmanh kan ngai ti lo. An um hngan lawngah kan tuah. A cheu le bang cu kan theih ve ko ti phun in kan um. Chin miphun chungah nawl a ngaimi hmuh awk an um ti lo.

 Zawnruahnak Nun :Mi rum deuh nih mi siifak zawnruah, mi thawng deuh nih mi der deuh zawnruah, mi fim deuh nih mihrut deuh zawnruah, upa deuh nih hngakchia deuh zawnruah, ngaknu tlangvaal nih tar deuh le nu le pa zawnruah, sayate nih sianghngakchia zawnruah, zungtthu pawl nih mipi zawnruah deuh le Pastor te nih Khrihfabu zawnruahnak  a um ti lo.

  

Ttitsa Kan Ngeih Lo Ning :Nungak tlangvaal kong in kan zoh lai. Tu lio nungak tlangvaal pawl zoh tikah nungak pawl nih an duh cuahmah lio mi, nang le kei cu thihnak dah ti lo nihcun kan then hlah seh, kan timi kan tlangvaal zong kha ramdang um tlangvaal pawl nih an van  cah tik hna ahcun lo diam in an choi tak ko hna. Ramdang i an va um tikah fawituk in an pasal le he zong tthen an ngamh fawn. Nutung pawl nih an va le phaisa kuatmi in duh chungin tlangvaal he nuamhnak ah an hman.  Tlang vaal pawl nih le an duh tukmi le an dawttuk mi nungak zong kha ramdang an phak hnu cun midang ah fawituk in an i thial kho. Patung zong dang hlei hlah. Cu ti tthiam tthiam. Nungak tlangvaal duhnak le nu va i duh dawtnak bia tiam cu thlitu lak  voih voih he ai lo cang. Delhi Pastor pakhat le bang nihcun a tu chan ah sau pi i duh phung a si ti lo. Zei catiah sau tuk duh ahcun an vai vuan a ti.

  

Thilfir A Tam ning :Mi um lo kar thil hmuh mi paoh kan mah ta ah kan ruah cang. Lo ah rawl siseh, zil pum mai pum zong chiah ngam a si ti lo. Mi um lo kar ah innka baoh le thingkuang baoh a tam ning, Khual lam ah fir in a vaak mi an tam ning, lih chim a tam ning, pakhat le pakhat kar ah bia hman chim a um ti lo. Dawr tuah  pawl nih kan thil zuar mi a man kan hauh lo ning in kan hauh hna i, nang cu kan dawttuk mi na si le kan tthumh ko lai kan ti. Lih lawng te kan chim. Online zongin lih lawng te kan chim, Khrihfabu zongah cu thiamthiam. Cunglei he i pehtlaihnak ah cheuhra cheukhat hmanh kha kan lih lawng tein kan chim.

   

Kan Mah Zawn Lawng Kan I Ruat: Midang nih cove hna seh, kan inn pa nih ting ve hna seh, kan theih mi an thei ve sual lai lo hei chim ve hna ning ti a um ti lo. Kan mah caah cun ningzak zong kan hngal ti lo. Voikhat ah ka hawi le he va kan pel i chuntlung ah patlung a rak paar tthup ko. Ka hmuh i kai lawm tuk i ka hawi le ka hei auh hna. An ra i an i lawm tuk cio hna. Cu lio ah kan hawipa upa bik nihcun kan phawi mi paoh kan mah te nih kan i lak lai a ti i, a nih nihcun a kut pahnih in a hui dih i, a tlu mi paoh kei mah ta a ti i, a dang cu ei khat cio hmanh kan ting ti lo. Cu bantuk cu tuchun Chin Miphun cu kan si cang.

  

 Nehsawh Thlanglamh A Tam Ning:  Mirum deuh nih mi sifak deuh, thazang tthawng deuh nih thazaang der deuh, mifim deuh nih mihrut deuh, cataang sang deuh nih cataang niam deuh, upa deuh nih hngakchia deuh, kan nihsawh kan thlanglamh hna ning zoh tikah lungfaak ngai a si. A dang tampi an um tung rih kan chim cawk lai lo.

  

Cucaah a tu chan kan Chin miphun nunnak le nunphuung zoh tikah kan miphun hmelchunhnak vapual hi, tahchunh awk ahcun kan i tlak ti hrim hrim ti lo tiin ka hmu. Hi ca a rel tu hawi dawt nang zong fak piin ruat ve law, ti sawm kan duh hna. Kan nunphung le kan zatlang nun kan thlen ttung lo ahcun Kan miphun hmelchunhnak "Vapual" tu hi thlen  a hau.

Stalin Tha Cung Lian