DELHI CHIN MIPHUN DIRHMUN LE SINING

      

Kawlram 1988 buainak ruangah Chin miphun 1989 ah Sangpuii (Tahan Mizo), India ram Delhi ah a rak phan. Kawlram buainak cu a dai deuh hlei lo caah 1992 ahcun Delhi ah kan Chin miphun minung 80 ah kan hung karh. Kum 2000 ahcun minung 2000 kan hung si. Kum 2003 ah minung 4000 ah kan hung karh than. Kum 2008 ahcun ti thlet in kan hung i thle minung 11500 hrawng ah kan karh. A tu kum 2013 ahcun Kawlram 2010 thimnak (election) ruangah kan ti lai cu, Democracy ram phun in hung um a si tikah minung zeimawzat cu an kir, a cheu cu Malaysia ah an kal i, minung 6000 hrawng kan tang lai tiah zumh a si.

A.Delhi Ah Chin Miphun A Kan Hruaitu Organization Pawl

 Delhi ah Chin miphun tam nawn khua kan hung sak tikah i thithruainak Organization kha um lo awk a that ti lo caah All Burmese Refugee Committee (ABRC) hi 1992 ah an rak thok.  Kum 2000 hnu in Kawl pawl an i tel ve caah Kawl pawl he riantuantti a tha lem lo tiah ruahnak a hung um i kum 2005 ah Chin Refugee Committee (CRC) tiah thlen a si. CRC lawng nih Delhi Chin miphun kan zapite  a zohkhenh khawh tlu  tikah Community tete a hung dir hna.CRC kuttang ahcun Community 9 kan um. CRC nih a cohlan lomi community 4 an um. Cu pinah Pengtlang le Family tampi an um rih hna. Pengtlang le family cu kan langhter kho hna lai lo i Community pawl an i thoknak le an dirhnak a tawifiannak in ka van langhter hna lai.

1.Hakha Seino hi kum 2000 kum ah an rak dirh i 2009 ah Hakha Community tiah an thlen.

2.Falam Community 2000

3.Matu Community 1998

4.Zomi (Tidim) Community 1998

5.Zotung Community 2011

6.Cho Community 2003

7. Khomi Community 2003

8.Mizo Community hi kum 2010.

9.Mara Community kum 2010.

 a.Cun CRC nih a cohlan lomi Community pawl hna cu:

1.Zangiat Community  2010

2.Zophei Community 2010

3.Ngawn Community 2010 12,

4.Kuki Community 2010

A cunglei ka langhter community pawl nih hin an mah le Community chungah harsatnak a tongmi piahtana tampi a phisin piak cio hna. Kan miphun caah hlawknak tampi an chuah pi. Asinain cu community pawl hna cu pakhat le pakhat i thei hngal loin caan saupi um a si i a zei si paoh Chin miphun khat kan si. Riantuantu zong i daw hna usih, hmun khatte ah riantuan tti in kar hlang hna usih tiah February 15, 2010 ah Delhi Chin Communities Fellowship (DCCF) Organization a hung chuak.DCCF member chungah hin Community 12 an um. September 2011 ah Hakha Community hi DCCF riantuannak in an chuak.  Hi DCCF Organization nih hin Delhi Chin miphun caah hlawknak le thathnemnak zeimawzat cu a chuah pi ve. 

B.Khrihfabu: Delhi ah kan Chin miphun chungin khrihfabu hi Buu (30 ) leng kan um an ti. Zeibantuk ruangah buu hi zatzat kan um ti hi ruah lo awk cu a tha lo. Hruaitu pawl  lung i hmuh thiamlonak ruang zong ah a si kho.  Kan holh kan i dan ruang zongah a si kho ve. Holh ai khat ko mi zong buu kan i then thiamthiam. Asinain ka khuaruah a har ngaimi thil pakhat cu Laitlang kan um lio ah buu kongah kan buai peng. Asinain Delhi tu ahcun buu kong ah nang buu kei buu ti a um ballo. Crusade le Camping a um caan zong pumh kan i hrawmtti kho i Pathian kan thangthat tti kho. A hohmanh i thleidannak a um lo. Hi nunzia hi ai dawh taktak mi Khrih nih a kan fialmi rian pakhat Delhi nih Chin mi nih kan tuah mi a si tiin ka hmu. Hi nunzia hi ramdang ummi siseh, Laitlang ummi Chin mi kan unau nih nan i  cawn cio awk ah ka duh ngaingai. Delhi ah Khrihfabu buu (30) leng kan um an ti nain an zapi tein kan theih khawh hna lo caah kan theih khawh mi khrihfabu a tanglei ahhin ka van langhter hna lai.

1.Delhi Burmese Christian Fellowship (DBCF) hi October 10,1992 ah an rak dirh.

2.Lai Christian Church (LCC) hi August 14,2000

3.Chin Christian Fellowship (CCF) May 20,2001

4.Chin Believer’s Church (CBC)  hi January 16,2005

5.United Penticostal Church ( UPC) hi August16,1998.

6.Zophei Christian Fellowship (ZPCF) hi October 18,2009

7.Zotung Christian Fellowship (ZCF)

8.Mara Christian Fellowship (MCF)

9.Delhi Chin Baptist Church (DCBC) hi January 31,2010

10.Mizo Christian Fellowship (MCF)

11.Zangiat Christian Fellowship (ZCF)

12.Gospel Baptist Church (GBC)

13.Living Faith Baptist Church (LFBC) January 14,2003

14.Matu Christian Fellowship (MCF)

15Delhi Matu Christian Fellowship (DMCF)

16.Matu Christian Church (MCC)

17.Burmese Mizo Christian Fellowship

18.Delhi The Truth Fellowship

19.Burmese Christian Association (BCA)

20.Roman Catholic  (RC) November18.2004

21. Sevenday

C. Pawcawm Kawlhawl Ning :Kan pawcawm kawlhawl ning hi a phun ai dang cio hna.Sihmanhsehlaw cu ka pawcawm kawlhawl ning cu ka theih khawh vial, a tlangpi in ka van langhter hna lai:

1. Ramdang Chin unau hna sinah thilkuat a si. Thilkuat hi Delhi ah ummi Chin mi nih 90 percent nih kan tuah  a si. A mi kip nih riantuan he tuan lo he tuah mi  a si.

2. Mizoram le Kawlram ah thil va zuar hi 5 percent hrawng nih an tuah mi a si.

3. Company or Factory ah rian a tuan mi hi 30 percent hrawng an si lai tiah zumh a si.

4. Riit-hai sii in chaw a let mi hi 2 percent an si lai..

 5.Riantuan loin ramdang um u le nau nih rak cawm mi hi 63 percent hrawng an si lai tiah zumh a si.

A cunglei ka rak langhter mi zoh tikah riantuan loin a ummi kan tamtuk. Riantuan loin a ummi pawl hi ka khuaruah an har tuk  i tam deuh in langhter ka duh. Minung a si ve mi, chungkhar tlamtling tein a ngei ve mi nih riantuan loin u le nau zohchom rumro in kan um hi vulei cungah thil khuaruahhar thim hna sehlaw pakhat ahcun ai tel ve lai tiah ka zumh. Chin miphun nih riantuan loin um sawh hi a uar hrim zong in kan uar. Kan i hmaihngal pi ngai fawn. Delhi ah UN Office, Call Centre tbk rian sang pipi a tuanmi le tangka tampi a hlawh mi nakin riantuan loin a ummi ca thiam lo ramdang in sponsor mi pawl kha an ning a hngal deuh i an puam hngal deuh. Mi cheu khat capo saih thiam pawl le bang nihcun Delhi um cu a nuam tuk, a cozah leiin kan free ngai, Laitlang bantukin duh chungin khua kan sa kho, kan duh paoh in kan i lengkai kho,zeihmanh tuah lo in ramdang unau pawl nih lahkhah pekin thlachiar herh zat paoh kuat a si tikah a nuam tuk tiah an ti phah. Thil khuaruahhar pakhat cu a si ve hrimhrim. Chin miphun kan niam rihnak le miphun dang kan tluk hna lonak a langhnak a si. Hi ti ningin kan kal peng ahcun miphun dang cu vulei caan dongh tiang zongah kan phan kho hna lai lo.

D.Cacawnnak: Delhi ah Chin miphun khuasa mi hi mino a tam u kan si lai. Cu mino chungah cun sianginn kai mi hi an tam deuh an si lai. Cu sianginn a kaimi chung lila ahcun Bible cacawng hi 90 percent hrawnghrang an si lai. Secular cawng hi cu 10 percent hrawnghrang an si lai. Hi 10 percent chungah hin hngakchia High School tang hi a tam u an si. University level hi cu 0.99 hrawng an si lai. Bible ca kan cawn ning kong hi tampi deuh in van tial ka duh. Bible ca kan cawn ning hi Pathian bia hngalh duh le Pathian ram kauhnak caah kan cawng lo. Mirang holh thiamnak caah kan cawng. A cheu cu mirang holh cu an thiam taktak nain, a tial cu an thiam hoi ti lo. A holh cu cathiam lo zong nih thiam khawh mi a si. B.Th lak a zat tikah Thesis tial ahau, cu thesis cu mah tein an tial kho mi kawl hna usih law pakhat hna kan hmu hnga dek maw? Tial piak chom lawng te kan hau. Cu ti cun Bible ca Uk khat lawng he B.Th kan dih. A leng ca relmi kan um ti lo, ca dang rel awk kan ngeih lo tikah zeihmanh kan thei lo.

E.Chiat/That Ni  I Zohkhenh Ning:  Chiatni kong hi a hmasa in ka van tial hmasa lai.  Delhi ah kan miphun chungin mithi an um ahcun zei community, zei khrihfabu um loin va kal cio asi. A herh mi cawlcanghnak ah holh thiam deuh le thazaang chuah kho deuh paoh nih cawlcangh pi a si. Asinain a tawlreltu bik mithi hna an khrihfabu nih a tawlrel bik. Khrihfabu member chung pakhat khat kha Laitlang ah maw, hmun dangdang ah maw a u a nau, a nu le pa a chuahpi nih an thih tak tikah khrihfabu nih tha tein topi/thutpi a si. Hihi ai dawh ngaingai mi kan miphun nunzia a si. Thatni tu hi cu sawmmi chung hmanh ahhin duh ningin kan chuak kho lo. Zeicatiah rian le khai cio a tam tikah van hrial deuh awk a tha mi tete cu an van hrial pah hna i a si lai. Thatni ah lunglawmhnak a tongtu nih biakinn deuh ahhin a lunglawmhnak a tuah tawn. Cun an biakinn kha a fat deuh ahcun Khrihfabu dang biakinn kha an hlan a si i Khrihfabu dang zong nih nan nih bu kan nih bu ti lo tein lunglawm tein hlanh le onh an si peng. 

F. Ramdang Kalmi Miphun Hawi Nih Airport Tiang Kan I Thlah : Chin miphun chungin ramthumnak a kal dingmi an um ahcun khrihfabu, pengtlang le hawi le kom nih a runrun in airport tiang kan i thlah hna. Hi nunzia hi miphun dang caah cun hnahnok ngai a sinain kan nih Chin miphun caah cun kan i dawtnak, kan i sianlonak, kan i tlaihchannak kan langhternak a si i, airport ah mitthli rual he nguingui thlak in a tap mi an tam ko. Kum tampi chung miphun dang sinah khua kan sak tikah kan miphun hawi Chin miphun cu chuahpi unau bantukin kan i zoh i kan i daw ngaingai hna. Cu ai daw ngaingai mi kum tampi chung i hmu ti lo dingin van i then cu a fak ve hrimhrim. Nu nau caah cun tuar awk a har ve hrimhrim mi thil a si. 

G. Kan Holh/Ca : Kan holh kongah cun lungdong ngaingai. Mizo holh nih influence a kan tuah tuk. Pakhat le pakhat i chonhnak ah Mizo holh hman a tam ngai. Cun Biakinn chung kan hlasa pawl zong nih Mizo hlasak a tam ngai. Cu lawng a si rih lo, mizo hlasak thiam, Crusade le Camping hna ah sawm kan uar ngai. Cun thawngtha chimtu cah ding zong Mizo miphun thawngtha chimmi ngeih kha kan uar deuh. Delhi ahhin Mizoram in a rak rami kan Chin miphun pawl nih an fale kha Mizoram ah Mizo holh in an va chonh hna khi cu a vai ning deuh. Delhi zong ah mizo holh in chonh cu an ma hlei lo i kan fale cu mizo holh lawng tein an holh. Laitlang in a rak rami Mizo holh a thei ballo mi kan fale zong nih Mizo holh lawng tein i chonhbiaknak ah an hman cang.  Hi ti ning tein Delhi ah kum 20 kan um ahcun Mizo holh lawng tein kan holh dih te lai. Mizo holh in kan holh tikah ahcun kan miphun tlau hram aa thok cang tinak a si. “Miphun dang holh kha kan thiam awk a si. Asinain cu miphun dang holh cu kan miphun sinah le kan innchungkhar sinah kan hman awk a si lo.”Kan miphun holh kha kan mah nih kan hman lo ahcun mizei miphun nih dah a kun lai. Miphun dang holh hmannak nih miphun tlaunak fawite in a chuahpi ti hi kan miphun nih kan theih awk a si.

H. UNHCR : UNHCR nih an kan zohkhenh ning hi chim awktlak a um lo. Hlan ahcun UN card van ngah bakin thla 6 chung lahkhah pek a si. A tu cu a si ti lo. Kum tlinglo, kum 60 cung le mi damlo lawng kha lahkhah an pek hna. Cun riantuan mi kha thla ah thongkhat in lahkhah a chap hna. Donbosco nih Small Business a tuah mi caah Rs.25000 a bawmh hna. Cu hna zongah cun a hal a thiam deuh mi kha a bawmh hna.IGA an ti i Donbosco Office rian an tuanter hna i an tuanmi zat cio in lahkhah an pek hna. Cu an hmuh mi cu an pawcawmnak caah an i za kho lo. Donbosco nih Sianginn a tuah i Computer cawnnak, Mirang holh le grammar cawnnak le tanghra in tang 12 tiang zong a tuah chih. Cu ah ka ah refugee a kaimi hi minung tlawmte an si. Cun hngakchia zohkhenhnak sianginn hi hmun li ah an tuah. Cun CRC tlaihter in Sianginn pakhat a tuah fawn. Cun a leng i sianginn a kai mi Holh cawn a duhmi, computer cawn a duh mi tete kha Rs.15000 tiang an bawmh hna. Dafi Scholorship an ti i mah cu Scholorship cu German in a rami bawmhnak a si i Donbosco nih an tlaih i University a kaimi pawl nih an sawk i mizeimaw nih bawmhnak an hmuh khawh ve. Security lei hi tuanvo an kan la kho taktak lo. Vai pawl sinin piahtana kan tonmi inn thawl/chuah, riantuan man pek lo, a hman lo ning in vuak le den, motor or Motor Cycle nih pah tbk ah UN nih a phung men in tuanvo a lak i zeipi an kan tuahpiak taktak mi an um lo.

I.Kan Zatlang Nun : Kan zatlang nun kong ahhin Laitlang nakin kan thangcho deuh hlei lo. Kan mah khua le ram um bantukin kan um. Kan duh paoh in zaantlai hnu zongah nu zong nih kan vaak. Duh chungin zuu kan ding i sa kan ei, kan au kan khuang, a hodah a ngamh tiah Laitlang khuate bantukin kan au ko rih. Vai pawl zong kan duh paoh in kan ti hna. Mirang holh kan thiam na loin mirang holh in kan chonh hna. Ahodah ka si na ka thei maw kan ti hna i kan duh paoh in kan hro hna. Inn kan hlang i inn ngeitu nih zulh ding an kan timi kan zul kho lo i inn ngeitu he kan i si peng hna. Inn ngeitu cu kan duh chungin kan holh thiam lo he kan ti rih hna. Vai pawl hi i lenkai a hmang lomi kan si i mileng hi an rem tuk lo. Cu chinchap ahcun zuurit bu hna in zaantlai ah kan va len hna tikah inn ngeitu nih an kan rem hrimhrim lo. Cu ruangah inn ngeitu nih thawl le chuah kan ton tawnnak a si. Rian kan tuan tikah rian ngeitu Company or Factory nih zulh ding an kan ti ning kan zul lo. Kan duh paoh in Laitlang lo kal in kan kal. Kan duh tik paoh kan i din i nithum li kan tuan hna ah kan i phuak mai. Cu tikah kan tuanmi te kha hlawh kan pe uh tiah ning hngal ngai kan ti hna. Company le Factor nih riantuanmi hlawh pek caan an ngei. Cu an pek caan a phak hlan ah hlawh kan hal hna tikah kan buai. Cun an mah nih i phuak uh an kan ti lomi kan i  phuah tikah buainak a chuak. Laimi puai kan tuahnak paoh kan i vua zungzal. Sport kum khat ah voi khat kan tuah i cucu Chin miphun tuah mi puai ngan bik a si i cu ahcun a runrun in kan i vua hna. Nang community, kan nih community kan i ti hna. Police zong nih an kan then kho lo. Khuaruahhar cu kan si. India miphun kan pawngkam ummi an khuaruah kan har tuk tawn. Nu nih hnipuan an i hrukaih ning cu zoh ngam an si hna lo. Cu ruangah Kala pawl nih tlaihhrem kan ton tawnnak zong hi kan thil hruk-aih ningcang loin kan i hruk-aih ruangah ai tel ve.

J. SMS le Online Chatting Nih  Chin Mino Laica A Thiamter  Ve Hna: Vulei cung chantiluan  nih Chin miphun kha kan duh zong duh lo zongah a kan phanh ve i Mobile le internet kha kan hung hmang hna. Laitlang in a rak rami nih mirang ca kan thiam ti lo, Hindi ca zong kan thiam ti lo, Kawlca zong kan thiam fawn lo tikah duh zong duh lo zong Laica hman a hau cang. Kawlram uknak ruangah Chin miphun nih kan ca kan cawng kho ti lo i Laica kan thiam ti lo. Tlangvaal nih nungak internet or SMS in cakuat kan duh tikah Laica thiam lo cun a ngah ti lo. Cu bantukin nungak zong a si thiamthiam. Cu tikah Laica kha nungaktlangvaal nih heh! tiah an vun hman i Laitlang i Laica thiam lomi nungak tlangvaal kha Laica thiam ah a canter hna. Kan ca hi Mirang ( Roman) Alphabet in kan hman ruangah a cunglei hi I ka langhter mi pawl hi hlawknak/miaknak kan miphun nih kan hmuh mi a si.

Biatlangkawmnak: Delhi Chin miphun tuanbia kan tial lai ti tikah kum 24 chung khua kan sak cang nak kha a tawinak in ka van langhter tikah ka hrelh mi tampi a um. Cun a caan le a ni kha a sining tein ka theih khawh lomi tampi zong a um rih. Asinain Delhi Chin miphun minung thong tampi nih kum 24 chung kan umnak tuanbia hi tial a um ballo caah hmailei caan ah kan fanau le hna nih Delhi ah Chin miphun kan tuanbia hi zoh than le hlathlai than an van duh ve tikah tlawmpal tal a bawmtu a si hnga maw tiah ruahchannak he tlamtling lo bupi in ka van tialnak a si. 

Stalin Tha Cung Lian