Delhi Chin Refugee Pawl Caah IS Nakin Ttih A Nung Deuhmi Dengue Zawtnak

.

Delhi Chin refugee pawl kan caah IS ralnak in ttih a nung deuhmi cu Dengue zawtnak a si. Dengue zawtnak in kan miphun minung tamtuk te kan zaw. Cu lawng si lo tangka tamtuk te kan dih hna. Cucaah Dengue zawtnak hi kan caah ttih a nung taktakmi zawtnak an si. Cucaah Dengue zawtnak kong he pehtlai in Salai Bawi Hlei Huu a tialmi zapi rel awk ah ka van in thilpiak hna.

Zeitindah Dengue Zawtnak Kan I Runven Lai

Dengue zawtnak hi India ram lawngah si loin vawlei cung ram kip ah a ummi le a chuakmi zawtnak a si. Kumkhat ahhin 96 millions minung nih Dengue zawtnak an tuar. Cubantuk pawl cu a tlangpi in pawngkam thianhlim lo ruangah fikfa nih minung pakhat a seh i, cu dengue zawtnak a ngei cang mi thisen kha fikfa nih a dawp i midang pakhat  kha a va seh `han tikah Dengue zawtnak kha pakhat le pakhat aa pechan lengmang nak a si.

A tlangpi in Dengue zawtnak hi fikfa nih seh ruangah a rak chuakmi a si caah zan kan ih tikah khiangthawng kan hman a herh. Cun Angki bansau le bawmbi sau kan ihruk a hau. Hi Dengue zawtnak hi pakhat le pakhat ichonhkhawh a si caah Dengue in a zawmi hna pawngah ih le `hudir zong kan i ralrin a hau ngai. Kan pawngkam umnak areas pawl thianghlim tein kan tuah peng a hau. Na umnak inn innleng, inn pawng or na hman mi cooler tii tbk thianghlim tein na tuah a hau. Cun Inn lengah (Nilin lakah)  nazi pahnih cunglei na um lai lo. Atu lio ahhin Dengue zawtnak khamhtu ding sii lawlaw seh India ram nih an ngei rih lo caah na rawl-ei tidin ah siseh, na innchung, innleng ah siseh, na umnak pawgkam pawl vialte thianghlim tein na tuah peng a hau. Cu hnu lawngah na umnak inn ah fikfa an um lai lo i nan zong Dengue zawtnak in na luat kho deuh lai.

TU LIO HAKHA LE KALAY A CANGMI HMANTHLAK KHAWMHSUAT

Sifak, Bawmtu Ngeilo le Mizaw Sinah Pathian Vel (John 5: 1-9)

BY; BEECHE

Biahmaitthi :Johan cattialtu nih Jesuh rianttuannak le umkalnak kong a ttialmi hi thawngttha cauk dang pathum he aa dang ngai. Annih nih cun Jerusalem ah Jesuh voikhat a phanhnak lawng an ttial nain Johan nih cun atu le atu a phanhnak (a tlawm bik voi thum) a ttial. Abikin dal linak in dal ruknak hoi hi cu aa tuai ngai. Dal linak ah Judea in Samaria in Galilee i a kalnak a ttial i dal nganak ah Judea ram Jerusalem khua i a umnak a ttial hoi. Dal ruknak ah Galilee ah a umter hoi. (4:1; 5:1; 6:1 rel chih) Cucaah William Barclay nih cun dal linak a peh hi dal nganak si loin dal ruknak tu a si deuh awk a si, a ti.1

Dal nganak hi Jesuh Jerusalem khua Judah biaknak puai i a kalnak kong a si. Bawi Jesuh hi a miphun biaknak le nunphung zei a rel lomi, miphun philhtu a si ballo. Amahbalte a miphun nih an tuahning kel in a lung si menmi le hawi umkalning kel men in aa telmi a si fawn lo. Sullam ngeite tu in a hman i kal hnawhchan a ngei zungzal. Atu dal nganak ah hin linsa ngai le nuam ngai in puai tuahnak Jerusalem biakinnpi fuh hmasa loin lam dangpi, tuu kutka pawng i a ummi mizaw bawmh herh sin tu ah a kal i damnak a peknak kan hmuh. Cucaah hi biathluan hi kan Khrihfa nun ah thil biapi taktak a kan cawnpiaktu a si.

Azawmi nu/pa a dam khawh nak ding caah a herhmi thil (5):

(1)Adam lomi asi kha aa hngalh la

(2)Azawtnak aa hngalh la

(3)Dam a duh tak tak mi si la

(4)Damter khotu sinah a fuhpanh la

(5)Adam nak caah a herhmi thiltham a tling la

Kan zawt nak cu zei zawt nak dah a si? A kan damter khotu a hodah a si, kan damnak taktak zei dah a si?

V1: Cu hnuah cun: Cozah bawipa nih a fapa caah Jesuh sinah damnak a hal ii Jesuh nih a dam ter hnu ah Jerusalem ah a kalnak kha a chim duhmi asi (4:46-54) ii khuaruahhar thil hmuh men ruang i zumh cu zumhnak dik a si lo i khuaruahharnak pin i a ummi le a tuahtu pa sining chung i zumhnak va bunhtu kha zumhnak dik a si

ti a kan cawnpiaknak a si.

V1: Judahmi biaknak puai pakhat a um i cu ahcun Jesuh cu a hung kal : Biaknak puai a timi hi zei biaknak puai ti a chim lo. Baibal thiam tampi nih Judah biaknak puaipi pathum: Lanhtak puai (Passover, 6:4), Deu puai (Tabernacles, 7: 2), le Pentecost puai lakah Pentacost puai a si bik lai tiah an zumh. 2 Lanhtaak puai hi April thla hnarcheu hrawngah an tuahmi a si i Pentecost puai cu Lanhtaak puai hnu zarh sarih a siloah a ni sawmnganak ah tuahmi a si. Puai ah a kal a ti nain puai i aa telnak le puai an tuahnak kong ttial loin tibual pawng i midamlopa a damternak tu a ttial.

V2. Tuu kutka timi pawngah khan t idi l pakhat a um i….Hebrew holh cun Bethzatha an ti. Tuukutka a timi hi Nehemiah 3:1,32, and 12:39 ii tlangbawi ngan Eliashib le a unau tlangbawi hna nih an remhmi tuu kutka kha asi. Tidil min hi Revised Standard Version (RSV) nihcun “Bethzatha” asi a ti i New International Version (NIV) nihcun Bethsaida a si ati. A cheu nih cun Bethesda an ti ve hoi i hihi Hebrew holh a si caah kut cattialmi (Manuscripts) chungah Krik cafang in an lehning aa dan cio caah a si. Bethsaida timi hi a tam bik hmanmi a si nain Galilee rili pawng khua min he an cawh caah a si hnga maw an ti. Josephus cattialmi ah Jerusalem kutka pawngah Bethzatha timi hmun a umnak kong a ttial caah Bethzatha hi a dik bik lai tiah an zumh. Asinain Biakam Thar cattialnak i an hman bikmi cazual, codex Alexandrinus, ahcun Bethesda tiin a um fawn. Cun Bethzatha ti sullam cu “Olive inn” tinak a si i Bethesda ti sullam cu “Velngeihnak inn” (house of mercy) ti a si.

Cucaah cattialtu nih hin Jesuh nih bawmtu ngeilo sin i a vel aa phuannak langhternak a si caah ‘Bethesda’ hi a ttial duhmi cu a si men lai ti ruahnak zong a um. Asinain hi tuanbia hi phuah cop cu a si hrimhrim lo i vawlei tang thil hlun kong hlatthlaitu (Archaeologists) pawl nih hi hmun (Atu ahcun St. Anne timi biakinn a um cang) ah hin tibual le deu panga a um ko ti an hmuh. 4Ti hi lakchom siloin vawlei tang in a putmi a si.

Tidil nih hin Nawlbia a sawh ii mipa nih Israel miphun a sawh an ti. Augustine (AD 354-430) nih cun deu deu 5 nih phungbia cauk panga (5) Gen-Deut) a sawh duhmi si tiah a leh.6 Nawlbia (hrwt) nih mipa pakhat ii a tlamtlinlonak le a derthawmnak (weakness) cu a langhter khawh nain a damter kho lo. Cu hlei ah Israel miphun cu nawlbia dang ah an um ko, an sualnak kha nawlbia nih a hngalhter ko hna nain damnak taktak a pek khawh hna lonak a si. Tlamtlinnak taktak pekhotu asi lomi nawlbia chung cun Pathian nih damnak, luatnak taktak a kan peknak kha hi verse 2 nih hin langhter a duhmi a si. Asinain a cheu nihcun hi fianternak hi an cohlan dih ve lo.

V.3. Cu deu chung ahcun mizaw cu an ril liangluang ko….a cheu cu mizeng an si. Cu deu chungah mizaw cu an ril liangluang ko, a timi ah kan Laiholh in mizaw a timi hi an tialnak holhning cun mi tlamtling lo tiin leh ah kan Laiholh he aa tlak deuh hnga, tiah ka ruah. Zeicahtiah a cheu cu, kebei, a cheu cu mitcaw, a cheu cu mizeng an si, a ti (5:3) i hi pawl hi Laiholh in mizaw kan ti hna lo i mi tlamtlinglo kan ti hna. Cucaah Mirang Bible zong ah “invalid” a siloah “disabled” a tinak a si. Mizaw taktak nak hmanh in hi pawl ko nih hin dam an duh khun. Zeicahtiah caan tawite zawt si loin kum tampi (a cheu cu an i chuahpimi a si) rethei le hawi tluk loin a ummi an si.

Hi pa hoi hna hi cu a ni le a thla hmanh si loin a kum in a um i hi ti a sinak hi kum 38 a si cang, a ti. Cu hleiah bawmtu ngeilo a si i damnak dingah ti chung i paihtu hmanh a ngei lomi nihcun tirawl petu unau ttha cu a ngei chinchin lai lo. Zei bantuk tirawl dah a hei ei hnga? Rawl hal in aa cawmmi a si ko lai ti cu a fiang nawn ko. Cucaah chimpit vansang (extreme wonder or hopeless) minung taktak a si i cu bantuk hawi le bawmtu si cu Jesuh nih aa thim.

Cucaah 1970 kum hnuin a hung chuakmi mibu nun hoih in Baibal hrilhfiahtu (Social Scientific Interpreters) pawl hoi hna nihcun hi kong hi phundang tein an hrilhfiah i kan vun zoh ta hmanh lai. Bawi Jesuh chan ahhin atu bantuk mi tlamtling lo le bawmtu ngei lo hi an tamtuk i cucu Israelmi nih bawmh nemmaam loin hi ti an si hi an sual ruangah a si tiin an rak hmuh i an nehsawh lei hna. Chun ahcun Jerusalem ah rawl an hal kho nain zaan ah cun khua lengah an chuah hna i khua kutka an khar kanh hna. Hi hmun zong hi Jerusalem kutka leng ah a ummi a si.

Minung umthutning hlathlaitu (Anthropologists) pawl nih zawtnak kong hi phun hnih in an tthen i zaawtnak rungrul a ngei i a zaw taktakmi zawtnak kha disease an ti i zawtnak ngai ngeih ttung loin mi tlamtling lo, mi sin chuak ngam lo, mi sining phan lo, minung hawi dirhmuh i a dir kho lo pawl, thinlung dernak zawtnak phun kha illness an ti. Cu zawtnak rungrulpi a ngeimi mizaw damter cu Mirang holh in “cure” an ti i mi tlamtlinglo bawmh le mithluk siter cu “heal” an ti. Hi mibu nun hoih in Baibal hrilhfiahtu pawl nihcun Jesuh hi a pahnihnak zawtnak damtertu in an hmuh.

Cucaah nihin zongah zawtnak rungrul damternak cu vawlei sibawi rian a si i Pathian fapa Jesuh tel loin an dam ko. Asinain a pahnihnak zawtnak, sifak ngaktah, mizoh hawi hngar i a ummi hna Jesuh bantukin dawtnak in zoh le pomhlawm cu Jesuh lungput le sining loin tuah khawh taktak a si lo i Khrifa rian a si. Cu rian a tuanmi India ah missionary a ttuanmi Hungary nu, RC siangbawinu Mother Teresa te hna, George Muller te hna hi ngaktah, sifak zohkhenhtu le lamkam ah hlonhmi, uico nih an ei dingmi minung kha lak in mifim cathiam ah a sersiam i a cawmtu an si caah Jesuh bantukin damtertu an si ve ko. Cucu kannih Jesuh hnu zultu zumtu vialte kan rian cio le kan tuah ding cio zong a si ko. Cu hoih cun Baibal hi an hrilhfiah dih. Cucu a dik, dik lo ti kha va chia ta ko usihlaw Jesuh cu mitlamtling lo siaherhtu le bawmtu ttha hawi ngeilomi hawi a si ti cu al awk a ttha lo.

V.4. Cang 4 nak hi lai Bible ah cun Kulhhun (Open Bracket) le kulhkhar (close bracket) chung ah chiah a si. Aruang cu hi caang linak hi kut cattial (Manuscript), tampi ahcun a um lo. Hlanlio vawlei ah tidil paoh nih a hngaktu le a ngeitu khuachia asiloah thlarau an ngei cio an timi ruahnak he aa tlak in a hnuah betchapmi a si lai, tiah, Hoskyns7 nih a ti. Mizaw hna nih ti cangh cu an hngalh lengmang nain an dam hlei lo bantuk in Israel mitampi nih Messiah an hngah lengmang nain an cohlang thai lo.8 Jesush Khrih chuah can tuah puai (Christiams) le thawhtthan puai cu kan mah kan kum le khua a tlawm tam ning cio in kan hmang cang ko hna….nain Jesuh Khrih a hngak mi zong kan um ve rih ko men la….

V. 5 Cuka ahcun mipa pakhat, a zawtnak kum 38 a si cangmi a um.

Cu ka i a ummi mi tampi lakah a zawtnak kum 38 a si cangmi mizawpa kong a chim. Hi pa hi a hodah asi, zei bantuk mi dah asi i zei bantuk zawnak dah a ngeih ti hi Bible nih a fianter lo. Bible thiampawl nih an kawl cio tik ah Norman P.Madson nih cun misual (sinner) a si a ti. Merrill C. Tenny nih cun hnabeidonghnak (hoplessness) a langhter dih mi asi tiah, ati.9 Hi hna pahnih chirhchan in misual vialte le kan sualnak ruang ah hnabeidong in a ummi vialte a kan tahchunh ti’h kan ti khawh. Mizeng bei si dawh bik a si tiah William Khen Chum bik nih a ttial. Kum 38 a timi hi a taktak zong a si kho i Israelmi nih Kanaan ram an luhnak ding i kum 38 chung heh tiah ral an rak tuknak (Deut. 2:14) kha mipa nih damnak a hmuhnak ding I heh tiah tibual kam i aa zuamnak hmaanthlak zong a si kho.10 Asinain India bible lei thiamsang Jey J. Kanagaraj nih cun mipa caah a temhtuarnak a sau cangning le damnak dingah ruahchannak a um tinak langhternak, cun ruahchannak a ngei ti lo mi ca’h Pathian nih ruahchannak le damnak tling a peknak hna kha a sawh11 tiah a ti.

V.6 Cuka I a rilh ko cu….dam na duh maw? Tiah a hal. Cun “kha can riamruam a zawtnak a si cang kha Jesuh hin a hngalh” (5:6) a timi hi Johan nih biapi ngai i a chiahmi a si. Mi nih an chimh caah si loin 1:47-48 ah Jesuh nih Nathaniel sining a rak hngalh chungnak le 2:23-25 i Israelmi sining Jesuh nih a hngalh dih cikcek hna bantukin Pathian sinak aa ngeihnak langhter a duhnak a si.12 Hmuh le hngalh timi hi hmunkhat ah a kaltti mi an si i tthen awk a ttha lomi an si. Mizaw kan len tikah “na zawnak a sau cang ma? Zei dah a fak, naa ning deuh cang ma….tibantuk bia halnak hi a hopaoh nih kan hman… Asinain Jesuh nih mizawpa sin a va panh tikah hi bia hna hi a hal lo. Jesuh nih mipa a sining vialte ahngalh dih bantuk in kan si ning zong a hngalh dih, nain Jesuh nih a hal mi cu, “dam na duh maw?” tiah a hal hmasa. Hihi Barclay nih cun Pathian bawmhnak le minung cohlannak i bawmh a herhnak langhtertu a si. Cun na ihphah kha i lak law kal a timi ah ihphah timi hi an ttianak Krik holh in ‘krabbatos’ a si i sifak taktak nih hmanmi a si. 

Cu ihphah cu kum tampi a hman cangmi lak awk a tlakmi a si ti lo nain a lak i a liang cungah aa chuanmi nih hin a nawlngaihnak kha a langhter fawn a ti. 13 . “Dam na duh maw?” timi nih hlanlio tipil an in lio i Jesuh an zumh le zumh lo bia an i hal tawnnak hmaanthlak a si, an ti.14 Tuchan Khrihfa tampi cu Ngakchiapa nih durchung ah thantling a purh i a kut a chuah khawh ti lomi bantuk kan si rih kho men….Acaan a zat/phanh ah cun ka damte ko la ti a si lo, Jesuh nih dam kan duh le duh lo a kan hal hmasa., Pathian bawmhnak lawng in asi kho lo minung cohlannak a herh chih.

V. 7-9Mizaw pa nih cun, “Bawipa…..” mipa cu a dam i a ihphah cu a lak i a kal “Dam ka duh tuk hen ta Bawipa” tiah a van au colh dingmi khi a lonain a lehmi cu “ Ti chung tili chung ah paihtu ka ngei lo” ti tu asi. Abia lehmi cu a bia halnak he aatlak lo ngai mi alo. Asinain sullam thukpi a ngei. Hi bia nih hin bawmchantu ngeih lo a sinak, hawi ngei lo a sinak, hnemtu ngei lo a sinak le mi chambau a sinak kha a langhter khun.

Hihi Nikodemu nih hrintthannak kong a lung a fian lo i nu paw chung i luh tthan a si khawhlonak in Jesuh bia a lehning bantuk a si. Aa ruah chungmi cu si khawh lonaklei bak a si ko. Cucaah cattialtu nih mipa cohlannak le zumhnak ruangah a damti a chim duhmi a si lo. A zumh khawh lonak tu kan hmuh. Asinain cu mipa phunzainak cu Jesuh nih let ve loin thil pathum tu a fial: Tho tuah; na ihphah kha i laak; kal tuah, ti an si. Hi bantuk hi Mk. 2:9 zong ah kan hmuh. Asinain hi ka ah Mark he aa dannak hi a biapi tuk. Mark nih cu minung zumhnak kha a biapitter tuk caah cu zumhnak in a hung chuakmi damternak a si. (Mk. 2:5). Asinain Johan nihcun cu zumhnak kong pakhat hmanh a chim lo. Thil pahnih tu Johan nih langhter a duhmi a um. 

A pakhatnak ah Jesuh vel ngeihnak ruang bak ah a si ko ti hi a si. Puai ah a kal

ko nain bawmtu ngeilo mizaw tu a fuh hna. Anmah nih an fuk hmasa lo. Dam kan duh ko e, tiin an nawl len fawn lo. Jesuhtu nih a hal hmasa. Cucu a liam in a liammi Pathian vel chungin (Jn. 1:16) a chuakmi le thluachuahnak pakhat hnu pakhat a kan petu a sinak langhternak a si.15 Azawmipa kha Jesuh nih na ihphah i lak law kal tiah a fialmi hna khi bu kal taknak he kan pehtlaihter bik tawn cu….Jesuh nih kal ding a fialmi nih a langhtermi cu sining hlun kal tak ding a si. Phundang in kan chim ah cun zawt tthan ti lo ding ti a si ko. A fial bantuk in a tho i akal taktak. Cu nihcun a dam bak ti kha a langhter. Voi tampi i fian i a tu le atu piangthar lengmang nak in voi khat te piantharnak in nutling patling lei ah kaarhlan khawhnak tu hi bible nih a kan cawnpiak mi a si deuh rua tiah ka ruah.

Biatlang Kawmnak : Cuca’h John dal 5 cang 1-9, Jesuh nih mipa a damter kan ti tikah hauleng ah chuahmi hlawtmi, zeirel lo in mibu sin hmanh ah a tel kho lo mipa kha a damter ii hawi sin, mibu sin ah a luhter, man a ngeihter. Cuca’h hi John 5; 1-9 nih kan nih nihin Bawi Jesuh zumtu, amah Biathiang a cawng lio mi pawl zong a kan cawnpiak mi cu kan uar ngaimi direct in mizaw cung ah kut chuan in zawtnak damter khawhnak (healing power) kan ngeih lo hmanh ah santlai lo a simi kan unau, kan innpa, kan ram, kan miphun, kan khrihfabu ca’h phun 2nak damternak hi cu kan ngei kho cio ko ti khi a si.

Mizaw hna cu deu chung ah an um nain an dam hlei lo bantuk in nawlbia nih a sualmi kan si a kan hngalhter ko nain kan zul kho hlei lo. Sualnak in a luat kho mi kan um lo. Cucu Pathian nih a hngalh ca’h a fapa ngeihchunte cu a kan pek. Jesuh cu nihsawhnak, tukvelhnak, serhsatnak tampi a tuar. Cu vial te cu a mah tthat lo ruang le amah sual ruang ah si lo in kei mah, nangmah sual thiannak caah a si.

Cucaah Judahmi kuttawlnak, lenglei thiannak ti le Judahmi thiannak phung nih Israelmi kha thiannak, sual damnak taktak a pe kho hna lo i kum tampi an hngalh cangmi Messiah Jesuh sinin damnak tling khamhnak tling taktak a phanhnak hmaanthlak a si ko. Cuca’h sifak, Bawmtu ngei lo le mizaw kan sinah Pathian vel cu kan damnak a si.

Delhi Temperature 47.8 C A Phan Lai, Kum 62 Chung Ah A Linh Bik A Si

India ram khualipi, New Delhi linhsat a  zual chin vima. Zarhpi ni le bang ahkhan cun 45.1 Celsius degree a phan. Palam Airport  hrawnghrang le bang cu 47.8 degree C a phan. Cucu kum 62 kalcia ahcun a linh bik ni caan an si. The Indian Meteorological Department (IMD) nih, cawn nikhat ni lei pin le bang in cun a linhsat a zual chin lengmang rih lai tiah a chim.

Van zoh tikah thiang hirhiar in an um lai, a linhsat ding tuak tikah 45 degree Celsius hrawnghrang  an si peng lai tiah a chimchap. 45.1 degree C hi voidang tawn ning cun degree 5 in a hung sang deuh tikah kum nga kalcia chungah ahcun a sanglei khel a hung si. Nizan ahkhan 44.9 degree C a si.

Khuacaan tuak tikah a linhsat temperature hi a niam lei ah 28.6 degree C ah ai helhum tawn. Asinain cawnnikhat ni hin cun 30 degree a kai lai tiah, IMD nih a chim than.

Palam velchum hrawngah hin cun temperature hi a sanglei ah 47.6 degree C hung si. Hihi 1952 kum in temperature a kai cem a si. Hika hrawng  niam lei ah 30.8 degree C a si tawn tiah, IMD nih a chimchap. June thla lei le bang hin cun 45 degree Celsius hrawngah ai zel lai ca’h a linsa ngaingai lai.

http://indiatoday.intoday.in/story/delhi-temperature-touches-47.8-c-highest-in-62-years/1/365950.html

DIARY

 Writer by; LS Mang            

Sunghno ka nu le ka semnak lungrawn khuazung ngai in tluang thuk ah khua caan ka relnak caan sau rangmang kaw mising he nun hi ka nun taktak ah kai ruah hrulhhrulh caan hi a tlawm ti lo. Miphun dang le ram dang ah ralzam dirhmun in khuasa hmanh sih chuahsemnak khua le ram thanchonak ding caah kan si khawh ning le kan khap tawk cio in rian tuan le cawlcangh cio. Kan khua le kan ram in kan chuah hnu ko ah hin kan caah kan khua le kan ram an sunlawi ning kha kan fiang chin lengmang. Cu hlan ah khua dawt le dawt lo a ruah awk a hngal lo hmanh nih khua le ram caah ti lungput kan hong nei cio a si. Upa bia ah “Mi har ah daar al” an ti kha kei zong khua upa hna nih khua tuanbia khawmsua ding in rian an ka thiah caah nihin hi Janakpuri C1in taxi kai laak i sunghno ka nu le kan ruun, kan semnak lungrawn hmuh lai hngahhlang in thatho ngai in kai thawh. Delhi in kan khua tiang hi zarhpi zarh khat ka rau.

BILLY GRAHAM (1918- Nihin Tiang)

 “Pathian nih kut pahnih a kan pek. Pakhat cu hmuhnak caah le adang pakhat cu peknak caah a si”

Protestant (Roman Catholic in ai tthenmi) Khrihfabu cu British ram le America ram ah kum zabu 19 chung ahhin an karh ngaingai. Hi lio caan ah Charles Darwin le John Stuart Mill nih Khrhifa chung ah zumhnak he pehtlai in lunghrinnak an chuahter. Liberal zumhnak (Baibal a zum taktak lomi tiah ka ti ko lai) le cawnpiaknak cu kum zabu 20 tiang ai pehzul. Baibal thiamsang Karl Barth le Emil Burnner cu Khrihfabu kha Baibal ah a kirpitu hna tiah ruahmi an si nain Khrihfa dang pawl nih an i tlaihmi zumhnak tak a dihlak in an zum ve lo. Hi lio caan ah cawnpiaknak hmaan lo a karh i ‘Pathian a thi’ timi zumhnak hmaan lo tiang a chuak. Cu caah Evangelical Khrihfa pawl nih heh! tiah zumhnak hmaan lo pawl an doh hna. 1928 kum ah Khrihfa pawl zumhnak hmaan lo dohnak caah ti’n Inter Varsity Fellowship of Evangelical Union tiang rak dirh a si. Cu lawng siloin cawnpiaknak hman lo doh dingah buu dangdang zong rak dirh cio an si hna.

SADHU SUNDAR SINGH (1889-1929/33 A.D)

  “Hi vawlei ah Khrihfa pawl hmunkhat kan umtti khawh lomi hi zeiti’ndah vancung ah hmunkhat ah kan umtti khawh lai?”

Sundar Singh cu India ram Khrihfa he pehtlai in Khrihfa sining ah sikan ngei taktak mi le India ram Khrihfabu hi nitlak Khrihfabu nih a iap ding a si lo tiah duhlonak a tuahtu a si. Amah cu Sikh miphun in Khrihfa ah a lutmi a si. Pumhnak, hlasakmi le biakinn sakning pawl hi miring ngeihmi lawngte an si hna. Khrihfa a cohlangmi pawl nih nitlak lei sining, hrukaih, Khrihfa mi hna nih missionary pawl uknak le hruainak an i bochan dih. India Khrihfabu cu nitlaklei Khrihfabu nih a iap. Sihmanhsehlaw India rammi hna Khrih sin hruainak ah cun India ram sining in thawngttha hi kan aupi awk a si tiah Sundar Singh nih a ti.

Nepal Lihninh In Mithi 3000 An Phan

Nirukni lihninh ruangah a thimi A tlawm bik minung 3218 an si lai tiah

tawlreltu nih an chim. Hi harsatnak lei tawlreltu a simi Rameshwor Dangal nih 6500 nih hliamhma an pu tiah a chim.

Cun lamnaih innpa China le India hna zongah a thi tawk an umlen tiah report a um. 7.8 magnitude in a cakmi lihninh ruang le Mount Everest tlang cung vur tlakchiat tuk ruangah minung thong lengkai cu khualeng ah zanhnih chung an um cang.

MOTHER TERESA (1910-1997 A.D)

“Nizan cu a dih cang. Thaizing le a ra rih lo. Kan ngeihmi cu tuchunte a si caah tuah ding tuah zok hna usih”

Mother Teresa cu August 27, 1910 kum ah a chuak. A nu le pa cu Albania rammi, Skopje, Yugoslavia ah a ummi an si. Unau pathum chuak nu pahnih le pa pakhat an si. Chungkhar nuam ngaimi zong an si. Acozah sianginn ah a kai tawn i cuka ah cun tlangbawi pawl nih hngakchia pawl Pathian auh ningin an zulh khawh nakhnga hngakchia pawl an bawmh tawn hna. Kum 12 a si ah mi sifak caah auhnak hi a voikhatnak a rak hmuh cang. Sianginn a kai liote in zaangfahnak ngeimi buu timi ah member chungtel a rak si cang. Mah hi lio caan ah Yugoslavia ram in Jesuits rianttuantu hna nih Calcutta Archdiocese ah rianttuan ding an cohlan.

ADONIRAM JUDSON (1788 - 1850 A.D.)

“Ngaihchiatnak, sunghnak le fahnak lak zongah kan rian cu amah ning a si ko; Burma hmunttha lo ah kan cin i Zion tlang ah rawl kan ttuan”

Adoniram cu 1788 kum ah Massachussets, United States ah Minister le sii sertu hna chungkhar in a chuakmi a si. Brown Sianghleiruun in sianginn a dih. Fimcawnnak a ngeih lioah a hawipa a simi James Eames nih Deism zumhnak lei in a iap ngaingai. (Deism nih cun khuaruahhar thiltuahnak, prophet biaphuan an zum lo i Khrih cu minung a si kho lo tiah an ti). Cu caah Judson cu Khrihfa sinak ah lungawttawmnak a ngei.

WILLIAN CAREY (1761-1834 A.D)

“Pathian sinin thil lianngan i ruahchan law; Pathian caah thil lianngan i zuam”. 

Khrihfa a rak dirka ah Khrihfa mi hna nih thawngttha bia chim ding rian fialnak a simi khua zakip ah kal in miphun dihlak zultu ah ser dingmi hi biatak tein an rak i zuam. Kum zabu (3) hrawng i Rome uknak tang ah a ummi hmun pawl le Europe ramchung hna ah Khrihfabu dirh an si hna i thawngttha bia zong hlawhtling ngai in rak chim a si. Mah hi hnu ah missionary rianttuannak hi a zor i tampi rianttuannak kong hmuh khawh a si ti loh.

MARTIN LUTHER (1483-1546 A.D)

 “Na chimmi lawng siloin na chim rihlomi zongah ttuanvo ngeitu cu nangmah na si”

Martin Luther hlan ah Wyclif, Hus le midang zumtu paralttha pawl nih Roman Catholic Pope nawlngeihnak a hmaan lo an theih tikah heh tiah an rak doh. Cu ruangah mi tampi zong an nunnak a rak liam ve. Sihmanhsehlaw Pope an dohnak tlam a tlinh kho ngaingai mi hi cu an rak um loh. Cu caah Khrihfa hna cu Pope nawlngeihnak tangah Martin Luther chan tiang an rak um. Pope nih a si, timi cu zumtu pawl caah cun Pathian nih a timi bantuk ah ruah le cohlan kha a si ko. Sihmanhsehlaw Martin Luther hruainak in 1517 kum thawk ah Roman Catholic Church cu cheuhnih ah ai cheu phut! Cu caah Roman Catholic le Protestant Khrihfa tiah Khrihfa cu phu hnih ah ai tthen.

CONSTANTINE (Thih Kum 337 A.D)

“Constantine cu hlanlio Khrihfa hna nih Rome cozah nawlngeitu sinin harnak an ton tawnmi Khrihfa pawl zalonnak a petu le Khrihfa tthanchonak ah ai teltum ngaimi pa a si”

Rome uktu Diocletian (284–305) hi Khrihfa dohnak ah a donghnak bik pa a si. A mah chan hlan zongah Khrihfa pawl nih hremnak fak taktak an rak tuar. Khrihfa hruaitu tthattha nih hremnak ruangah an nunnak a liam. An nunnak lawng si loin Khrihfa nih an i pumhnak hmun le thilri an ngeihmi pawl tiang mei in duahpiak le hrawh piak dih cikcek a rak si.

India Ralzam Caah “Resettlement Programme) A Tlawm Deuh Kho Men

By; Salai Bawi Hlei Hu

Indian cu “ 1951” convention lio ah ralzam cohlannak kong he petlai in min an thut duh ve lo caah “ Indian cozah  nih hin “ Ralzam zohkhenhnak le cohlannak ahhin cu tluk in  ttuanvo an ngei len lo ti hi a fiang. Mah belte Ralzam zohkhenhnak ahhin ttuanvo ngeitu ding ah “Ministry of  home Affair, Ministry of External Affairs le a dang Department pawl deuh hna nih hin ttuanvo an lak deuh.

A Nu le Pa A Thah Hna I An Sa A Can Hnu Ah Microwave Ah A Chuan I Thaithawh Caah A Chiah

Kum 31 a simi Hong Kong mi Pianist pakhat Henry Chauhoi-Lueng timi pa nih a nu le a pa a thah hna i cu zong cu ai lungsilo i an taksa cu a can dih hnu ah microwave ah a chuan i thaithawh caah aa chiah.

Khuaruahhar le vansang-au in a tuahtu Henry Chauhoi-Lueng cu a nun thongthlak dingin court nih biachahnak an tuah. A nu le a pa hi kum upa ngai cangmi an si i hringtu a nu “Siu Yuat Yee” hi kum 63 a si i a pa hi “Chau Wing-Ki” hi kum 65 a si.

Hruaitu Hna Nih Vanlawng A tlaknak Hmun An Va Zoh

March 24, Cawn nihnih ah France Alps tlang ah a tlami Germanwings vanlawng minung 150 an dihlak in an thi dih i, German, French le Spanish hruaitu hna nih hmunkhatte in vanlawng a tlaknak French Alp tlang hmun ah an va zoh.

Germanwings Vanlawng A Cuang Mi An Zate An Thi.

German vanlawng minung 150 phortu airliner 4U 9525 vanlawng, Spain ram Barcelona in German ram Duesseldorf a zuan lioah French Alps tlang ah a tla.

Airbus A320 - flight 4U 9525 vanlawng a citmi ah, a nungmi an um lo tiah officials nih an chim.

Mah vanlawng a tlak ningcang hi theih a si lo, vanlawng mawngtu nih le hngalhnak a thanh lo, minute 8 tum ai duh ah vanlawng a tlak hi a si tiah official nih an chim.

Ka Thimmi, Lam Cung Ah A Tlami Mitthli

“Hun ruat ta rih ka tta, ka caah voikhat te in. Na nehhnu sin ka nun nih duhnunnak a nei hnga maw? A si kho lo, si kho lo… ka tta zei khua hme na ruah e? Ziah keimah nak in a fianglomi ruahchannak cu na thim”

Dawtmi he dawtnak chungah caan hmantti kha zei he dah nan tahchunh cio? Nan i harh cio lai. Dawtmi he nun i hrawmtti ahcun vawlei hi duh a nung ko. Voi tampi cu ka chuah ni thla hi a caante ah ka theih lo caan a  tam. Nihnih thum a liam hnu i ka theih hi a tlawm loh. Asinain April thla phak lai ah hin cun aho nih hun chimh zong um lem lo in a hung lang lengmang. Ka dawtmi Senri he kan i tthen ni le thla le caan a si caah si. Cucaah cun April thla phak lai hi ka ngaihlah peng  nak a si. Ka caah cun thla chia ah ka ruah i hi thla (April) hi cu ka huat ti tluk khi si. 

EUSEBIUS (263-339 A.D)

“Eusebius nih Jesuh zultu hna chan dongh in A.D. 300 chung Khrihfa tuanbia hi rak ttial hlah sehlaw tuchun ah rel ding le chim ding kan ngei lai lo”

Lamkaltu hna cawlcanghnak cu kum (30) caan chung Pentecost in Paul thonginn in a luat tiang 62 A.D. tluk tiang kha a si. Cu hnu kum (300) chung cu Eusebius Khrihfa tuanbia a ttialmi ah kan i hngat. Eusebius nih hi kum (300) chung Khrihfa tuanbia hi rak ttial hlah sehlaw tuchun ah rel ding le chim ding kan ngei lai lo. Hi lio caan he pehtlai in Eusebius cattial mi ti dah lo tuanbia an ttialnak tepawl cu zeihmanh a um ti lo. 

TERTULLIAN (150-255A.D)

“Martar thihnak cu nga rawl bantuk a si. Cu nih cun mitampi a kan pek. Khrihfa hna thi cu thlaicii a si”

Tertullian cu hlanlio zumtu hna lakah kum zabu pahnih dihlei i, cattial minthang taktak a si. A mah pumpak in Khrihfa mi hna nih hremnak fak an rak tuar lio caan ah a theitu le a hmutu a si i, Martar thihnak nih zumlotu hna cungah fakpi in rian a ttuan ti zong fiangte in a theih caah cu nih cun zumhnak leiah kar a hlanpi. Biakinn pawl hrawhpiaknak le Martar thihnak nih khuaruahhar in zumtu a karhter hna i mi tampi Khrih sin an phan. Hi lio caan ah zumtu pawl nu le hngakchia telin Arena hmun ah ttihnak um lo tein thihnak an tonmi hi zumlotu hna an khuaruah a har tuk hringhran i, mihrut ti zongah an rak ti hna. Roman cozah nawlngeitu hna nih Khrihfa sinah thihnak nawl an peknak hna hi an ruahchannak cu Khrihfa mi pawl nih Jesuh cohlan lo ding kha a rak si.

IGNATIUS (THIH KUM 110-117 A.D ?)

“Kei cu Pathian facang fang ka si i, sahrang ha in rawl tak cu ka hmuh lai”

Roman ukmi khua a liancem pathumnak Syria khualipi Antioch khua ah Jesuh zultu pawl cu Khrihfa (Christian) tiah rak auh hmasa bik an si. Zumlotu pawl nih Khrih min pehtlai in Khrih zultu pawl an rak auhnak hna si khawh a si. Mah hi biafang cu Latin holh in Christianoi ti a si i, a sullam cu Khrih ‘zultu’ asiloah ‘ralkap’ tinak a si i, 40 A.D. hrawng ah rak hman ngaingai mi si dawh a si. A hmasa bik “Khrihfa phung” Christianity Latin holh in  ‘Christianismos’ timi biafang cu Ignatius nih hman hram ai thawk. Rome nawlngeitu Emperor Domitian (81-96) cu Nero nakin a sual deuh lai tiah zumh a si.

POLYCARP ( 69–156 A.D)

“Kum 86 chung a rian ka ttuan chungah ka cungah palhnak zeihmanh a ngei lomi hi zeiti’ndah nautatnak ka pek khawh lai?”

Kum zabu pahnih hrawng hin Roman kuttang um ram lawng si loin Asia Minor, Europe, Chaklei Africa le Palestine hnu lei Mesopotamia tiangin Khrihfa zumhnak cu karh hram ai thawk. Cu lakah zumhnak lei ah a tthawng ngaimi hmun pakhat kan hmuh khawhnak cu Asia Minor (Tuchan ah cun Turkey tiah auh a si cang) hi a si. Sihmanhsehlaw tuchun ni ah cun hi hmun ah thawngttha bia chim hi a ngah lo tlukmi dirhmun a si cang.

PAUL (5-67 A.D)

“Khrih nawl ka cawn bantukin ka nawl ka cawng ve uh” Paul cu A.D. 5 hrawng ah Tarsus khua Cilicia (Thlanglei a lai Turkey) ah a rak chuak. 67 AD Rome khua ah a nunnak a liam tiah zumh a si. A min hmasa cu Saul ti a si. Damasakas lampi ah Jesuh le Paul an i tonnak ah Jesuh nih Saul tiah a auh. Paul nih nunthlenak a ngeih caan zeimaw zat hnu ah Paul tiah a hmasabik auh a sinak hi Cyprus tikulh ah a si (Lamkaltu 13:9). Mino a si liote ah Jerusalem khua ah a ummi Gamaliel sianginn ah fimnak cawn awkah a kal. Mah hi sianginn cu min a ngei ngaingai mi sianginn a si.

JESUH ZULTU THOMAS (B.C 4-72 A.D)

“A kut i thir hma neh kha ka hmuh hna i cu thir hma neh le a hnak kha ka kut in ka tongh hna lo ahcun ka zum lai lo” 

Thomas cu Jesuh zultu hleihnih lakah zultu pakhat a si ve (Matt 10:3; Lamkaltu 1:13; John 11:16). Thomas kong he pehtlai in tuanbia chimmi phunhnih in hmuh khawh a si. Kan Baibal thawngttha cauk pali chung hin Thomas hi,  ‘Didymus timi Thomas’ tiah ti a si tawn. Thomas ti hi Hebru holh in faphir tinak a si i Didymus ti zong cu Grik holh in faphir tinak a si ve. Cun Thomas riantuannak cauk (The Acts of Thomas) ahhin Thomas cu Judas tiah hmuh a si.

AUNG SAN SUU KYI (1945- Nihin Tiang)

“Fahnak um lonak hi thinlung ca men ah kai tlaih lo. Asinain ramkhelnak le a taktak caah a si,”

Aung San Suu Kyi cu 19 June, 1945 ah a chuak. Amah cu Kawlram ralkap cozah dotu lei in National League for Democracy (NLD) ah chairman a si. 1990 Kawlram thimnak ah (NLD) party nih rampumpi vote 59% in teinak a hmuh i Parliament tthutden 485 ah 392, 81% a hmuh. Sihmanhsehlaw Kawlram nawlngeitu nih Suu Kyi cu innthong an thlak. 20 July 1989 in 13 November 2010 tiang kum 21 chung ah kum 15 tluk thongthlak a si. Amah cu vawleicung ramkhel lei rianttuannak ah minthang mi nu pakhat a si.