IGNATIUS (THIH KUM 110-117 A.D ?)

“Kei cu Pathian facang fang ka si i, sahrang ha in rawl tak cu ka hmuh lai”

Roman ukmi khua a liancem pathumnak Syria khualipi Antioch khua ah Jesuh zultu pawl cu Khrihfa (Christian) tiah rak auh hmasa bik an si. Zumlotu pawl nih Khrih min pehtlai in Khrih zultu pawl an rak auhnak hna si khawh a si. Mah hi biafang cu Latin holh in Christianoi ti a si i, a sullam cu Khrih ‘zultu’ asiloah ‘ralkap’ tinak a si i, 40 A.D. hrawng ah rak hman ngaingai mi si dawh a si. A hmasa bik “Khrihfa phung” Christianity Latin holh in  ‘Christianismos’ timi biafang cu Ignatius nih hman hram ai thawk. Rome nawlngeitu Emperor Domitian (81-96) cu Nero nakin a sual deuh lai tiah zumh a si.

Amah cu ‘bawi’, le ‘pathian’ ka si a ti i, biak dingah mizapi a fial hna. Cucaah Khrihfa pawl le Jews pawl nih hremnak Domitian kuttang ah fakpi in an rak tuar. Domitian hnu ah Rome nawlngeitu chungin Khrihfa caah mittha tampi an um. Cu hna lakah Nerva, Trajan tepawl hi an si. Hi lio caan ah Rome nawlngeitu hna Khrihfa pawl cu an tlaih hna i Khrihfa na si maw? tiah an hal hna. Micheu nih voihnih, voithum tiang an hal hna i, ka si ko tiah a timi cu thah an rak si. Hi lio can ah Khrihfa ka si tiah chimmi biafang cu Rome nawlngeitu nih thihnak a phaktertu dantatnak tiang ri an rak khiah. Khrihfa hremnak hi Bithynia le Pontusa a rak phanh pinah tarpa Bishop Ignatius umnak Antioch zong  hremnak nih a hmuitinhmi hmun a si.

Ignatius hngakchiat lio tuanbia hi theih a har ngaingai. A nu le pa cu zumlotu an si. Amah hi Jesuh zultu Peter nih Antioch khua ah Bishop caah chiti a thupmi a si. Cun caankhat lioah Jesuh zultu John a rak zul balmi zong a si rih. A nunnak donghlei konglam theih khawh a sinak cu Rome khua leiah thah dingin an kalpi lioah cakuat 7 a ttialtak mi chungin khan a si bik. Ignatius an tlaih lioah Rome nawlngeitu Trajan cu Anti-ok a rak tlawn lio a si caah biahalnak a ngeih. Emperor Trajan nih Ignatius biahalnak a ngeih hnu ah cikcin he Rome khua leiah midang lawmhternak/lentecelhnak zoh nuam caah ceikei, chiandeih le sahrang eiter dingah kuat a si. “Bawipa, Paul bantukin thangtthatnak na ka pek caah kai lawm tuk,” tiah Ignatius thla a cam. Hlan lio zumtu hna nun ai dawh tukmi cu hremnak an hmai a um ko lioah hin lunglawm tein Pathian an thangtthat khawh. Cu lawng siloin an tonmi kipah Pathian lawmhnak an pek khawh mi hi a si. Ignatius hi an tlaihnak ah an thah colh lonak a ruang cu an tlaihnak ah a si tak maw a si tak lo hme ti an ruahnak le hika ah thah a si ahcun an umnak hmun ah a min a thang tuk lai tiah an phan caah a si.

Ignatius le thongtla dang minung pahnih hna cu ralkap minung (10) nih an kulh hna i, Asia Minor lam Philadelphia, Smyrna le Troas pal pah in Rome leiah kalpi an si hna. Hi lam cu Paul Rome khua ah Rome nawlngeitu nih an rak kalpinak kha a si. Hi lampi ah hin Ignatius nih phaisa pek in luatnak hmuh khawh a si. Mah hi khuallam ah an idinhnak hmun hna ah Ignatius cu hawikom hna he tonnak caan an pek cu lawng si rih loin Polycarp he zong tonnak caanttha an  ngei. Cu pinah cakuat ttial le kuat khawhnak caanrem an pek.

Cu cakuat chung ah cun zei tluk in Church kong a thinlung chung ah a um le Church nih harnak an tonmi kong a lang. Cakuat (5) a ttialmi cu Asia Minor Khrihfabu a kuatmi hna a si i, a dang cakuat ah Polycarp thlahnak a ttialmi a si. A cakuat ah Biakam hlun le Thawngttha cauk tampi a lak hna i, Paul cattialmi kha duh deuh ngaingai in a langhter chih fawn hna. Ignatius cu Khrihfa chung ah cawnpiaknak hmaan lo bu hnih nih zumtu pawl an zumhnak a tuaitam mi hna kongah a thinlung a um ngaingai. Khulrang in an cawnpiaknak cu cattialnak in a leh hna.

Cawnpiaknak hmaan lo bu khat cu Jews miphun Khrihfa kha an si. An cawnpiaknak cu Jews pawl tuah tawnmi kha zulh a herh an ti. Cu hna cu cuarpartannak le rawl he ai pehtlai in zulh awk kha a herh an ti. A dang bu khat cu Docetic cawnpiaknak a si. Cu nih cun Khrih cu atak a si lo. Minung bantuk lawng a si. Vailamcung a tuarnak le thawhtthannak kha a taktak a si lo. A si bantuk mi, a si tak ttung lomi a si tiah an ti.

Ignatius nih zumtu pawl kha Bishop nawl zulh ding le thinlung khat um dingah fakpi in a fial hna. A ruang cu micheu khat zumtu hna nih Bishop tel loin Bawipa zanriah einak hna an rak hman caah Bishop hruainak tang ah ttha tein um dingah Ephesus Khrihfabu ca a kuat hna. Baibal ca cawnpiaknak lawng siloin Bishop hruainak hi Khrihfabu ah a feh awk a si tiah a langhter chih. Ignatius cu Philippi in Rome ah a phan. Cun tuchun ah theihmi Colosseum nuamhnak hmun Flavian Amphitheatre ah an chuahpi. Hi hmun cu zohtu minung 50,000 a tlum hna. Cuka ah cun Rome pennak chung ah a ummi minung pawl nih sahrang nih minung an seh lio hna zohnuamhnak le lentecelhnak ah an hmannak a si.

Chiandeih nih Ignatius takpum an cheubauh dih hnu, an ei dih hnu ah a ruh pawl zumtu dang nih an lak i Antioch ah an vui. Ignatius thih ni cu 19 December ah pom a si i, a thih caan hi 110-117 A.D. hrawng ah a si lai tiah zumh a si. Mah hi Colosseum hmun ah zumtu dang minung tampi nunnak a liam lai tiah zumh a si. Zeica’htiah Martar thihnak ttilttawt char na duh ahcun Colosseum vawlei dip va la law cucu Martar thihnak lawngte a si tiah an chim.

Note: Vawleicung Miroling cauk (By Mang Hlei Cung)chungta lakchinmi a si.

-----------------