TERTULLIAN (150-255A.D)

“Martar thihnak cu nga rawl bantuk a si. Cu nih cun mitampi a kan pek. Khrihfa hna thi cu thlaicii a si”

Tertullian cu hlanlio zumtu hna lakah kum zabu pahnih dihlei i, cattial minthang taktak a si. A mah pumpak in Khrihfa mi hna nih hremnak fak an rak tuar lio caan ah a theitu le a hmutu a si i, Martar thihnak nih zumlotu hna cungah fakpi in rian a ttuan ti zong fiangte in a theih caah cu nih cun zumhnak leiah kar a hlanpi. Biakinn pawl hrawhpiaknak le Martar thihnak nih khuaruahhar in zumtu a karhter hna i mi tampi Khrih sin an phan. Hi lio caan ah zumtu pawl nu le hngakchia telin Arena hmun ah ttihnak um lo tein thihnak an tonmi hi zumlotu hna an khuaruah a har tuk hringhran i, mihrut ti zongah an rak ti hna. Roman cozah nawlngeitu hna nih Khrihfa sinah thihnak nawl an peknak hna hi an ruahchannak cu Khrihfa mi pawl nih Jesuh cohlan lo ding kha a rak si.

Hremnak ruangah mi tampi nih an zumhnak an rak let i, cu lakah mitampi nih thihnak ton dingah timhciate in an rak um. Mi cheukhat nih Martar thihnak hi a duh in an duh. Martar thihnak luchin hmuh duh ah mahte in sahrang ai seh termi hna rak um a si. Cucu Jesuh cawnpiaknak a si lo. Kum zabu pahnih lioah Martar kong he pehtlai in cawnpiaknak hmaan lo Martar thihnak nih zumhnak ah mi ralttha a kan siter timi a rak chuak. Khrih ah thihnak cu zumhnak ah a sangbik langhternak a si an rak ti.

Tertullian cu Carthage tulio Tunis, Chak Africa ah 160 A.D. hrawng ah a rak chuak. Rome khua biakinn ttha taktak umnak hmun ah a tthanglianmi a si. A nu le pa nih fimcawnnak ttha tein an ngeihter i, Grik le Latin holh a thiam taktak mi a si pinah tuanbia lei le Filawsawfi (Thinlung ruahnak lei) kong ttha tein a rel hna pinah Law (Phunglam lei) zong a cawng chih rihmi a si. Cu hnu ah Rome khua ah ai tthial i cuka ahcun biaceihnak leiah rianttuan mi a si. Tertullian cu Khrihfa mi hna nih ralttha tein Martar thihnak an tonning a hmuh hnu 195 A.D. tluk ah Rome khua in Khrihfa zumhnak a cohlan. Cu hnu ah Khrihfa kong cawnnak le cawnpiaknak a ngeih hnu ah a zumhnak thar caah heh! tiah cattialnak a ngei.

Caan tlawmpal hnu ah Carthage ah a kir tthan i local Khrihfabu ah a um. Zumtu sawsawh in a um hnu caan tlawmpal ah Khrihfa rianttuantu dingah chiti thuh a si hnu in thawngtthachimnak le cawnpiaktu rian a ttuan pah in ca tampi a ttial. Rome cozah nawlngeitu Emperor Commodus (180- 192) pen lioah chak Africa zumtu pawl caah hremnak a um lo nain Emperor Commodus rian chawngtu Septimius Seversu (193-211) pen chan ah Khrihfa doh le hrem an si tthan. 202 A.D. ah Septimisu Seversu nih Khrihfa le Jewish zumhnak dohnak thawng a thanh i hremnak a chuak tthan.

Tertullian ruahnak ah zumtu hna nih hremnak hrial in kan i thuh awk le kan zam awk a si lo a ti. Zeica’htiah mitampi nih hremnak ttih ah an zam, an i thup hna. Carthage ah Tertullian cu tlaihnak le Arena hmun ah thihnak voi tampi in a luat. Mah hi lio caan ah Tertullian cu 202 A.D., Khrihfa hrem lio caan ah Carthage a chuahtak i mizapi he i tthennak in Khrihfa phungki ah a lut tiah micheu nih an zumh.

Tertullian nih Jesuh Khrih voihnihnak a rat tthannak caan cu tulio hi a si. Voihnih nupi va ngeih a cohlang lo. Tipil in hnu ah sualnak fak tuahmi ngaihthiam a cohlang lo. Khrihfa mi hna nih ralkap si lo ding, drama piahnak, mizapi nuamhnak hna ah tel lo ding. A ruang cu zumlotu pawl tuahserhnak ai tel tiah Tertullian nih a ti. Cun cawnpiaknak hmaan lo Gnostics zumhnak Jesuh Pathian taktak a si lo timi cawnpiaknak a doh hna i thumkomh Pathian kong zong Tertullian nih catluan a rak chuah len.

Tertullian nih a nunnak caan tangmi dang cu cattialnak le Khrihfa chung ah cawnpiaknak hmaan lo a doh hna. A nunnak dongh leiah Tertullian nih a hnu zultu bu Tertullianists a dirh i hi bu cu Tertullian a thih hnu kum 200 tluk tiang an hmun.

Tertullian cu a cattialnak in amin a thang ngaingai i kum zabu pahnih lio in Kum zabu pali Augustine chan tiang theologian `ha taktak ah theih hngalh pengmi a si. Amah cu a voikhatnak Africa Church Father nih Grik holh siloin Latin holh in cattialtu a si. Amin in catluan (36) a ttialmi a um. Khrihfa a si kate in Khrihfa humhimnak caah ca tampi a ttial i, kum zabu pahnih lioah Khrihfa dirkamhtu tiah theih ngaingai mi a si fawn.

Khrihfa a vennak ah Tertullian nih Roman phunglam biahalnak a tuah hna. Zei ruangah dah Khrihfa nih zalonak an ngeih lo. Khrihfa cu mittha an si i Emperor hrangah zumhtlak an si rih cu pinah thla zong an campiaktu hna an si tiah Tertullian nih a langhter. Tertullian cu Bawipa zanriah (Sacrament), thawhtthannak le sual ngaihchihnak timi biafang a hmang hmasa cemtu a si.

Tertullian cawnpiaknak ah derthawmnak a ngeihmi cu tipilpeknak cu nunthar hmuh tthannak le khamhnak a si a ti. Cucaah hngakchia le mithi ruak tipil peknak pawl kha a si. Sihmanhsehlaw Tertullian cu cattial thiam le Khrihfabu caah rian tthawng a ttuanmi a si tiah cohlannak pek a si peng ko.

“Na kan cik len ko nain a tak/donghnak ahcun rawl ttuan a si. Khrihfa thisen cu thlaicii a si,” tiah Tertullian nih Rome nawlngeitu pawl a ti hna.

Note: Vawleicung Miroling cauk (By Mang Hlei Cung)chungta lakchinmi a si.