THIHNAK AI AH NUNNAK

Hi ca a ttialtu hi ca ttialtu ka si te lai tihi a rak i ruat ruam la lo dah. Nain a tonmi thil ruangah ttial lo awk ttha lo a hong si. A thil ton hi himak ngaihnuam hin ttial ding/awmte a si nain. Van rel hmanh, a ttial ning hi. Ca ttial thiam lo a si ti cu nai fiang ko lai. A lettu thiam lo hna maw puh lai ci luao. 1979 ah khan Life Instead ti le 1990 kum ah khan Growing Through Grief ti in cauk a chuah hna..

THIHNAK AI AH NUNNAK

Dianne Bringgold

California chaklei vur/horha tamnak hmun fianrial deuh ah khin lungthir pipi in siammi tlang zum, vur/horha nih raangcuk in a khuhmi cu an um i cu tangah cun a tolhmi vur nih kum thong tampi a rak khuhmi tibual dawh tete hna cu atu ah cun an lang cang hna i dawh ngai in an i dil hna. Cu bantuk lungpang phun i ka lung a ka lentertu bik cu Black Butte lungpang thluanpi cu a si. Cuka hmun cun ralkhat lei, vur/horha nih a khuhmi tlang dawhpi Maunt Shasta cu fiang tein hmuh khawh a si. Cu tlangpang thluanpi cu ram keo kho loin lungcang pipi nih pawl vuai in a khuh i a tang i dai zirziar tibual hna le a velchum i ram hring tete hna he cun Sertu nih a ser hna. Ka caah cun Black Butte cu tuk a summi thihnak he kan i tonnak hmun a si caah ka caah hmuh a nuam lo cemmi hmun a si i cun a liannganmi nunthar ka charnak hmun a si caah vawleicung ka tlaihchan cemmi, ka duh cemmi hmun zong a si fawn.

Zarh hmang dingin kan kal 1975 Dipa (December) thla ah khan, zanlei sangah voi khat cu hi hmundawh tlangpang ah hin Pathian sinah thihnak ka rak hal, nain thihter loin zumhnak in nunnak thar tu a rak ka pek. Cu nunthar cu ka nei loh ti le ka herhmi a si ti hmanh ka rak hngalh bal lomi nunthar a si. Hi kum ah hin Thanksgiving ( Pathian sinah lawmhnak chim ni, a cozah zungkhar. US ah Sikpar (November) ninga ni voi li nak. Canada ah Tho (October) thla nikhat ni voi hnih nak. Lai tlang ah ka hngal loh) khawh te ah kan pa Bruce le ka fale pathum rual he California chaklei, kan umnak khua in Shasta ramdawh ah zarh hmang dingin vanlawng in kan zuang. Kan khua Ventura i kan innpa, Bill le Edy Le Fevre te nupa nih Dunsmuir pawngah Victorian style in sakmi inn tthingpi an neih i cuka ah cun zarh hmang dingin kan kal cu a si. Kan nupa hin vanlawng mawnghnak laisen (licence) kan nei veve. Cucaah kan nih chungkhar caah cun vanlawng in kal cu a fawizaang deuh i nuam kan ti phun zong a si.

Hi ninga ni zarhni ah hin kan vanlawng cu check dingin workshop ah sml 100 tal a um hau an kan ti. Cucaah vanlawng dang kan kawl. Kan vanlawng bantukte hlan ding kan hmuh celngel i kan van ttha tuk kan ti. Kan nih nupa le kan fale pathum pinah Ventura khua ah Bruce bang sihni rian a ttuan vemi kan hawi Jim le an nu Virginia Dixon he mi pasarih kan cuang i zarh hmang ding cun kan zuang.

Chaklei hoih in zuan cu a cak i a fawi deuh ngaingai. A hmun kan phan i tlangpar thlikik lakah cun kan fale cu nuam an tawl. California chaklei hngakchia ciammam, an i nuam ko. Tilionak tikhur ti lang lo tiangin horha nih a khuh viarmi an hmuh le cangka an viukhuang i a kih deuh paoh le nuam an ti deuh hlah maw ti awk hi an si.

Zarhpi ni a si i horha cu a tla peng. Tlung dingin kan zuang kho hnga maw tiin kan pa Bruce nih cun a ngiatthlai peng. A angkileng ai aih i vur sur lakah cun a vai chok i nikhua cu a va cuan khian peng. Kan chuahvah chiarte a hmang si. Pilot kan ti cu nikhua um dan/ning hi a tuaktan ngaingai. Kan i timh ningah cun zarhpi ni zanlei ah tlun kan i tim. Nikhua nih a kan pek lo caah kan tlung kho tthan loh.

Cu zarhpi zingah cun Dunsmuir khua i Episcopal Mission khrihfabu biakinn fate ah kai khawm. Father Togerson nih Thanksgiving phung a chim. A phungchim cu a thiam bak a ttha ngaingai. Nain zarh hman ah kal ka si hlei ah, thluachuah hmuh cia hmanh rel thiam lo buin phungchim ngaih hi cu thinlung taktak ah hin a lut tawn loh i zeidah a chim ti hmanh ka hngal ti loh.

Kan chungkhar cu

Herhbautukmi nei lem lo le lungretheih ding nei lem lo chungkhar nuam le tluangin kan pa Bruce he hin nuva i daw cukmak in kum 14 kan i umnak a si ve cang. Bruce hi kan khua ah sihni calling ngaimi a si i Planning Commission Country Airport Advisor zong a si fawn. Kan fale zong hi misual pipa an si loh. Kum hnih le thla kua bakbak ah an pathum hin an i tong/thlau hna. Upa bik Scott hi kum 11 a si i a nau Mary nih a u tining paoh ai cawn tawn. Kan fa hniang bik Laura cu duhnung ngaingai hi a si, kan duh ngaingai. Kan chungkhar kan i nuamh/lawmh lio bik a si ko lai.

Kei cu inn i hngakchia zohkhenh le chiat ni tthat ni ah chungkhar aiawh hi ka ttuan khawh tawk ka rian cu a si. Kan Khrihfabu ah ka tikhawh tawk in kai hmang ve fawn. Bruce he kan i um hlan deuhte ah hin ka rak hrin tthan. Kai lawm ngaingai. Nain caan a hong rau i cu bantuk lawmhnak nun cu neih nolh dingin kai zuam tawn nain ka nei kho ti ruam loh. Thla ka cam ah hin Pathian he ai hlat tukmi, ai pehtlai lomi hi kai lawhter i ka nun hi a hul tuk hin kai thei/ruat. Zeimaw caan le bangah cun ka hrintthan taktak lo hlah maw ti ruahnak hna hi ka nei tawn.

Tlung dingin

Cacawn ni khatni a hong si. Kan tlunnak hna lehtuk nih cun inn bantuk in an siammi motor (motor home) an i cit i an kan tlun tak. Kan nih cu vanlawng kan i ken hrihri cang ttung i horha a sur peng fawn i kan zuang kho ve ttung loh, a nuam lo kho tak hi a si. Chunhnu ah cun vur sur cu a hong i ning deuh i Bruce nih phone in nikhua umtu a hei hal hna. “ Chaklei panh in horha cu ai lawh ziahmah i kan zuannak ding lei cu khua a thiang lei a panh ziahmah tiin an chimh i kan zuang kho cang ko lai” tiin a kan ti.

Zarh kan hmannak innzohkhenhtu nih Dunsmuir vanlawng bual tiang a kan thlah. Khua kan van cuan i Bruce nih cun “Chum umnak zong khi phan ding umlonak ah a si. Ttihnung tiangtiang cun a niam tuk lem lo khih” a ti. Nain “Piangpai deuh phot seh” a ti tthan. Car kan i cit tthan i Shasta tlang leiah kan kai `han i suimilam a cheu tluk kan i chawk salam i khua hna kan cuan. “Chaklei panhin kan zuang lai. Tanglei kuar pi zawn khin tang deuh ah kan zuang lai i horha hi cu kan zuantak manh/khawh ko lai” a ti.

Pingpalo (boruak) a lawng loh Fawizaangte khin cungah cun kan hong zuang. Lungrethei in kan cuanh sauhsauh he fawizaang tein kan kai khawh cu kan hna a ngam ngai. Nain cung sang deuh ah kan hong zuang i chum cu kan cungah cun a leh in ai let ko. A hong niam deuh chin lengmang chapbei. Chum hrilte cun kan zuang. Cunglei ah le kai ngam a si fawn loh, tanglei ah le vawlei hrilin a zaam/vaak mi chum a um fawn hoi. Khua ka hmu piangpai ti loh. Kan nupa in vanlawng mawngh cu kan thiam.

Ka ti khawh chungin keinih lamchimh rian (navigate) ka rak ttuan. “Bruce ka hmu kho ti loh” tiin thinphang thlalau buin ka ti. Kan pa hi hibantuk thil ah hin a lung a sau tawn. Nain tutan ah cun a lungre a thei tuk ve ti cu ka hgnalh ko. “Kir tthan ko u sih” ka ti. Khuachia nih cun kan hnu lei cun a van kan tuam cang fawn i hmailei fuh nakin hnulei kir nolh cu a harsa deuh ti cu kan nupa in kan hngalh ko. Cu ticun kan thil ton cangmi vialte lak i thil ttihnung cem cu kan tong cuahmah. Vawlei hril in a vaakmi chum karlak cun ka hei zoh i vawlei cu ka hei hmuh. Vawlei cu kan rak naih ngaingai cang. “ Bruce thingkung khah…!” tiin ka raak. Bruce zong nih a hmuh ve ko. Hrialdingin kehlei ah her ai tim nain a her manh hringhren (hrimhrim) ti loh. Thingkung cu kan suk i fak piin ai hnin i zeihmanh ka hngal ti loh.

Tuksapur

Zeitluk sau dah lungfim loin ka um, ka hngal loh. Tikor hmawmdai hrawng cu a si men lai. Ka hngalh hmaisa bikmi cu, a ka nenhtu cu a rit ngaingai ti hi a si. Ka mit ka van i au cu kan pa Bruce nih a rak ka nenh. A rak thi cang. Hnulei ka van zoh i vanlawng kotka cu keh he vorh he a rak i ong i Dixon te nupa cu hmuh ding an um loh. “Ka fale …….. ka fale cu an pathum cun a hnulei ah an tthu ko i an cawl loh. Cu vial ah cun vanlawng controlnak hrawngin meialh a hong chuak i mei nih cun a ka kangh cuahmah ti zong ka hngalh colh fawn. Ka au len i takhrennak taisawm(seat belt) cu har lengmang khin kai phoih i Bruce tang cun zeitite khin dek ka chuak kho. Sihmanhseh Black Butte lungpang chengchia ah a si. Vok vah in ka vak i tlangpang chengah cun ka ril. Vanlawng si (fuel) cu meialh nih cun a tlaih colh i cikkhatte ah a alh pup i a puak. Vanlawng pumpi cu van ah ai hlirh.

Vawlei ah cun a tthentthehnek in an tla hna, ai tthekdarh viar. Ka zoh ngam hrim loh.

Chim lengmang hmanh hi thil nuam a si loh. Black Butte chengpang ah cun ka ril ko. Vanlawng umnak lei zong ka zoh kho ti loh. Bruce ka dawt Bruce, ka dawt ka fale hna,

Scott …… Mary ….. Laura ..… tiin ka au thluahmah tiin ka ruah. Mei nih a ka kangh ngai ti zong cu kai hngalh kherkhuar ko. Ka hmai zatceo hi a kaang i ka vorhlei ban hi a kiak kho men. A faak hringhren ko. Ka dawtmi hna, ka neihchun …. hi vawlei i ka nun hnawhchan hna cu ka hmuhhngante ah meialh ah an ciam i zeihmanh ti khawhmi ka nei fawn loh. Aw …. thih diam ve ka duh! Nun ka duh loh “Diane …. Diane ....” ti authawng hi ka theih. Ka min a si tihmanh hi ka hngal tthatthi ti loh. Ka hna ka van tun i Virgina aw a si. “Diane, khoidah na um? Na nung maw?” a van ti.

Ka theih viar ko. Chawnh zong ka chawnh khawh ko hna. Nain nunnak neimi hna nih auh ding ka si loh. Ka let/chawn hna lai loh. Thih lawng ka duh. Thih ka duh hringhren. “Diane na kan leh khawh ahcun kan let hram aw. Van kan chawn law .... kan chawn hram ko .…..” Ka umnak cu a langsar/langtlai tuk tiin ka ruah caah thingbur kam kuarbasum ah ka vak i kai thup. Ahohmanh nih an ka hmuh lo ahcun ka hliamhma ruangin ka thi kho lai. Cuticun ka dawt Bruce le ka fale sinah ka um lai. Ka hmai kang le kai khawndennak ruang i ka chung lei kai rawkmi he “Ka nung lo hrim” tiin kai chang.

Nawlneitu he hmaitonh in

Cu liote ah cun ka hmai kaar hnih-thum tluk hlat ah khin mi pakhat puan raang aih in a dir ko kha ka hei hmuh. A sam le a mitmu bel cu zei rong a si ka hmu kho loh. Nain pa a si ti cu fiang tein ka hngalh. Pa lianpi, pa zaran nak hin a lian deuh. Ceu nih a chun/ceuh loh, nain amah cu a ceu. Zumhlonak le lungaw ttawmnak um hngin lote hin hihi Khrih Jesuh a si ti cu kai fiang colh. Ka banhphak ah cun a um lo nain a aw cu fiang tein theih khawh nak hmun ah ka um. Khuaruahhar lianngan hin ka hmai ah cun a dir i a mui ka hmuh ruangah thinphannak le thlalaunak ka nei lo i hnangamnak hi ka nei colh thluahmah in ka thei/ruat. A liannganmi Pathian hi biak le chawnh khawh lo dingah ka ruat hrim loh.

Ka hmai i a dirmi nih cun “Na thihnak le na nunnak kongah, nangmah duhthimnak si loin, keimah nawl tu a si deuh” tiin a ka ti. Nun cu ka duh hringhren lo caah “Bawipa, na caah cun bia fawi te a si. Nain hei dam ning law, ka nun hman ning ding hi ….. kai hne kho hrim loh a si ko. Nuhmei, fa nei lo chinchap. Mui le hmai tling hmanh a nei ti lomi, mei kanghban kei hi ziah ka nun len lai?” tiin bia cu ka leh cutmat hin ka ruah/hngal. Nain ka hmai dirmi nih cun a lung a tthul duh loh. Sirlei nawn khin, “A si le Bawipa, ka dam nolh a si zongah ka nunnak hi nangmah kan pek viar lai i, ka nganfahnak, ka lungfahnak le ka ngaihchiatnak le ka lunglennak vialte hi kei nih cun ka tuar kho lai loh, na liang cungah ka khin top/viar lai. Cuti lo cun nun ka herhnak hi ka hngal loh” tiin ka ti. Cikkhatte ah a lo dup. Minung i kaltak bantuk khi a si loh. A hong lang i a lo nolh.

Sihmanhseh, lungretheihnak, fahnak le lunglennak vialte cu a ka teipiak khawh ti cu i fiannak te hi ka nei. Cu Black Butte tlangpang, chum nih a tuam in a zualmi lakah kan thil ton hmaisami cu khuaruahhar tuksapur a si i a von changtu ah ka tonmi cu, vawlei nih a pek khawh lomi zumhnak laksawng hnangamnak a si. Ka thinphannak vial te an lo i, Baibal nih kan halmi pek dingin a kan kamhmi cu ka co ve cang. Khrih Jesuh hi biatak a rak si taktak ko.

Lawmhnak in nunthar

Kum pi kum hnih a liam cang. Bawipa Jesuh nih cun a ka umpi peng ko. Ka intuarnak, ka hmarung hna cu tlawmte hmanh ai zia hlei loh. A fak hringhren ko. Asinain Bawipa Jesuh he cun hnangam tein intuarkhawh a si mi tu hi cu khuaruahhar thil lianngan a sinak cu a si. Thi dingin thing phen ah i thup ti loin Vergina te ka auh/kawh hna ah khan, Bawi Jesuh nih cun a ka umpi peng cang. Annih zong cu fak piin an rak i hliam ve. Nain thihnak tlak cu a si loh. Cuka tlangpang i a chuakvakmi tleirawl rual nih kan vanlawng kang khu cu hmu in an hong kan hlawm. Ngaknu pakhat nih cun hmunrem deuh ah a ka tthial i a ka pom i a ka hramhkoh kha cu a fel tuk ka ti i ka fak len. “Aih sihlah e. Nangmah hi pei na nusal, hmual na ing (kho)” a ka ti kha ka hngalh ko rih.

Shasta si-inn (sizung) i lakhruak dal (emergency room) i an ka luhpi lio ah cun, ka lungtur cu a ciangkuang ti lo i ka nun lai an zumh lo kong cu a hnu ah an ka chimh. Zeihmanh hngalh khawhmi nei hlah hmanh ning law ka sin/pawngah Bawipa Jesuh a um peng ti bel cu ka hngalh ko. Ka dam tthan lai ti sawsawh si loin oi dang kelin ka dam nolh/tthan lai ti kai hngalh. Chico si-inn panh in suimilam pathum chung mizawphurhnak motor (embullance) in an ka phurh lio le, mihlainak dal i hnawhsare in an kaluhpi lio le ka kiang i sibawi (doctor) rual an hmaituam he an i vei len lio zongah cun ka pawng i a ka dirhnawh pengtu, midang nih hmuhpi khawh ttung lomi cu a um. Ni an liam i thla an liam, tu ah cun kum hnih a liam cang. Hi chung vialte ah hin mit tthep kar hmanh, oi khat hmanh a ka kal tak loh. Nunnak in thih i ham deuh tiangin a hnabei a dong cangmi ka sinah a biakam kha oi khatte taktak hmanh a leet loh.

Bawmtu

Zeitindah a ka bawmh ning cu? Intuarnak, fahnak hmeteh a ka pek ko. Va le fale suun ruang i ngaihchiatnak le lunglennak le an zuuntuarnak tuar kho lo dingin ka taksa ah ‘hling’ a ka chiah piak. Ka ruh kiak hna le ka taksa kang hna cu an fah hringhren caah thil dang ka ruat kho hrim loh. Ka zuuntuarnak ding ka thazaang hna cu a ka lakpiak dih nain ka va le ka fale cu ka thinlung ah cun an um peng ko. Ka philh kho hrim hna loh. Nain an zuun tuar caan ka nei hringhren loh. Cuticun lawnpal tete in ka hong ttha/dam deuh i ka dam taktak tikah cun kum pi an hong liam i ka zuuntuar zong cu a hong zia/nem deuh cang. Cucu nunnakthar a ka petu Bawipa Jesuh khuakhan ning a rak si. Hi hliamhma fakpi hi tuar hlah ning law an zuun ngaih/tuar in ka thih phah men ko hnga.

Biahalnak

Ka sinah a um thluangthluan i biahalnak tampi ka hal. Ka biahalnak tam/lian bik cu, “Ziah keimah kherkher, hawi hlei in ka tuar hlei/bik?” ti hi a si. “Mi dang zong va an nei i fa an nei, an thih ve hmanhah thih kelin an thi hna. An dihlak in, ka hmuhhngante ah an pali in ziah lakkhanh ka si hlei/bik?” Hi biahalnak hi ka hal lengmang. Sihmanhseh Khrihfa hna kan cungah hin hi bantuk hi a tlung kho i Pa Pathian lairel ning hi kanmah duh hoih viar a si loh ti hi mitampi sinah mah tonmi tein chimtu dingah a ka duh hi a rak si cuh! “Si zong a si ko la! Na duh ah pakhat cu that/la law, an dihlak rumro cun, ziah!” ti biahalnak a hong chuak tthan. Biahal zong ka thiam tiin kai ruat. “Fa pakhat thihnak ruang/thawng in a hrin tthan zong an tampi. Kei cu an tamtuk deuh Bawipa!” tiin ka ti tthan.

 Ka bialehnak hmuh/donmi cu a lianngan tuk i ka ton bantuk a tong ve lomi caah cun

hngalhthiam, zumhkawh ding zongin ka ruat loh! “Nai ti neitu ko aw! Na chungkhar kha nangmah ta ah na ruah hna a si mu? An kalnak a nuamh ning na hngalh fawn ko, nangmah zong kal na duh ve fawn. Fahnak temtuar lo i kha ti an kal kha nai lawmh awk tu a si!” tiin bialehnak cu a si. Khuaruahtam nuhmei tiin mi nih an ka ruah lio ah vawleicung mi vialte lakah lawmhnak sang bik neitu ka si men lai. A caan caan ah cun “ Ka molh cang rua maw cu!” ti te hna ka ruat tawn. Nain ka molh hrimhrim fawn `ung loh.

Fahnak le lunglen

Ka nganfahnak kongkau ah cun ka sin i a ummi Bawipa Jesuh nih a ka ven ko. Miralchia ngai hi ka si le sichunh koko hmanh hi ka ngaihlah tuk tawn. Cucu ka si nain hmual hi ka ing(kho) ngai. Siinn i nikhat ah oi li hna ka hma an tuam, an phoih caan ah hin cun ka tuar kho ngai te hnga maw hi aw ka ti tawn. Tu kum hnih chungah hin oi nga an ka hlai. Van`hat ah an ka hlainak cu i soisel/caaknak ka nei loh. Lunglennak kong maw? Ka lung cu a leng ve rilmal teh! Nain Bawipa Jesuh nih a ka tuahto ning hi phun dangte a si. Midang cu anmah lawng in inn ah an um caan ah hin an lunglen, an zuunngaih a zual tawn. Kei cu ka si ve loh! Kan inn ah cun kan pa hmanthlak le ka fale hmanthlak cu kai tar hna le an lakah um hin kai ruat i chungkhar changchiadom ruah hin kai ruat le ka lung a leng ruam loh. Khualak kai chawhvah caan tu ah hin ka lung hi a leng.

Mi sin i ka um i ka lung a len caan ah hin keimah hnem dingin ka hawile an um fawn. Bawipa Jesuh i a ka khanpiak ning hi a rak `ha tuk! Asinain, zan lei ni ai mer, arr kai a hong cut ah khin cun ka fale le an pa cu an hong lawi deng cang lai tiin ka thinlung hin ka ruat tawn. Cu bantuk caan ah cun, “Bawipa hawi dang cu an coval le an hrinhniang rual hna nih inn an hlam i kei cu aho inn hlamtu ka nei ve loh, bia nai kam cang fawn le nangmah hong lawi ko ne!” ka ti tawn. Ka mualpho a ttih/phang cemtu cu a ka damtertu Bawipa Jesuh kha a si. Mual ka pho hlan ah inn a phan zungzal. Anih he cun khoi ka hmun paoh hi vanram an si. Kan chungkhar in vanram ah kan leng tti thlaimai tawn.

Mu bang thla in

Black Butte i ka thiltonmi hi a si hrim ko (testimony) tiin midang le khrihfabu sinah dir in a ka chimter tawn. Bawipa Jesuh ka hmuh, ka ton kong ka chimmi hi mi zeimaw nih cun, “Na lung a fim taktak rih loh i na thinlung in na saduhthah cu nai mangphanh le a si ko cuh” tiin an ka lunghrinh. An mawh loh. Cun cheukhat nih, Bawipa Jesuh ruangah hiti lusuun, zuunngaih zong tuar lo i um peng kho dingin an ka ruat loh. Zeitik maw ah cun, ka lungfim taktak tikah cun faak piin zuuntuar te dingin an ka ruah fawn. Asinain caan an liam deuhdeuh i ka derthawmnak ah cun Bawipa Jesuh a cahnak langternak caah kei miderthawm bik hi a ka hman duh i a ka tthawn ter lo ahcun Bawipa Jesuh cu mual a pho hnga. Mualpho cu a duh ve ttung loh..!

A ka lunghrinhtu pawl an ning a zah khawh nakhnga, Black Butte tlangpang i ka sinah ai langhmi kha zumhawktlak a si ti kha a van langhter ciammam cu. Ka mui dawhnak le ka thazaang vialte a ka lakpiak hnu khan a muidawhnak le a thazaang kai rinh i nifatin ka kaa ah biathar a chiah i ka cantawk lo sining ah a ka chiah i a ka cawisan. Amah ka zumh deuh paoh le zumhtlak a sinak ka hmuh deuhdeuh i zumh lo hi ka thiam/kai ziak(kai themh) ti loh.

                                                XXXXXXXXXX

Note : Umharpheng timi cauk "Thawng Lian Mang" tialmi cauk chung ta lak chin mi  asi.