THE BAD GOOD FRIDAY

1964 Vaute thla (March) 27, thawhtthan ni zanlei sml 6:36 (3:36PM Alaska standard time) i Alaska khuapi Anchorage i lihnin hi ritcher scale 9.2 a si. US le N.America lihninh tuanbia chinchiah khawh tawkah a fak cem a si rih. Nihin tiang hin Great Alaska Earthquake an ti lo le Good Friday Earthquake tiin chim a si. Hi lihninh ah hin mi 131 an thi i minute 3-5 kar ai hnin. Hi lihnin hi rilipi tawne a cawl ruangah a chuakmi a si. Cu nih cun lihnin dang nakin pe 50 saangin rilipi tilet(tsunami) fakpi a thawhter i lamhlapi minung zong nih an rak tem ve. Hmun tampi ah lei cimmi an um i Anchorage hi lihninhnak laicer Epi center in KM 120 tluk hla ah a ummi a si. Anchorage khua pawng i khua dang pathum cu tthial an si. Portage khua lebang cu rili nak niam ah a chiah caah daidiam in ti nih a phum. The Bad Good Friday ti ttialtu Mrs. Lowell Thomas Jr. nih hin a chim lo nain an umnak khua hi leimin tuar cemmi Turnagain Heights hi si nih a dawh.

THE BAD GOOD FRIDAY

 Lowell Thomas

Good Friday hi oi tam ka hmang cang i chimh, hrilhfiah len hau loin ka hngalh ngai ve. Anchorage hrawngah cun tutik hrawngah hin vur/horha a tla tawn. Vur hi kan buaipi ngai tawn. Tutan zong hi ni hnih khengte chuum kiang loin a zaam i vur a tla. Thawhtthan lai ah hin vur tlak cu a ban hruak. Kan pa Lowell hi Fairbanks khua ah rian a nei i vur tlak a ban cun vanlawng in a kal i vur tlak hi a ngol/ban ko ahcun tthawhtthan (Easter) cu chungkhar tling hmang dingin a rak kir lai ka zumh. Vanlawng ah cun ka fale he kan va thlah i lenglei cu a kih tuk caah lawngkhar cu a khar colh.

 Zanlei suimilam panga hrawngah khin khuaruahhar hin kan pa cu ka ngai. Ka fale, Anne kum riat le David kum ruk he cun TV kan zoh hna. Inn chung lum ah kan um caah kedan tthatthi zong kan i danh lem lo. Ka fale nih cun Tshrit le jeans an i hruk i kei lehtuk cu angkileng aih in hmawza kai hruk. Suimilam acheu hnu hrawngah khin thawng ring pipi kan theih. Kan umnak cu ralkap umnak pawng a si caah hmui an i selnak, kah an cawnnak meithal thawng cu kan theih pah lengmang nain tutan thawng hi cu thawng phun dang ngai a si. Lihninh thawng a rak si.

 

Khuaruahhar lihnin; Rianrangin ka tho i hngakchia cu ka zul colh uh ka ti hna. Inn chung in inn leng kotka hram kan phak ah cun kan inn cu intetiamnak inn bang a cawl durmar cang. Leng ah rianrangin kan tlik lio ah cun ka fapa David nih “Ka nu kedanh kai danh loh hi!” a van ka ti chapbei. Innkaa in kar nga hrawng kan kar manh lai dah tihrawngah khin lihnin nih cun a kan hlonh/vorh colh. Mah le mah hmanh i hngal huaha loin khualak ah kan ril.

Kan tliktakmi kan inn cu cikhatte ah a lai in ai cheu phuk i a tung le a tlang thing hna cu an kiak i thlalang hna cu an kek tthukmak hna. Kan hmai i thingkung pipi hna cu a hram in phawimi bangin an tlu hna. Kan inn sir i kan mawtaw chiahnak (garage) cu a ring rupmap fawn.

Tu ah cun kan umnak vawlei cu tap ngawngaw in an i tthen hna. Ka fanu Anne he kan i kar khermar zong cu a hong kak phuk i cu a kakmi cu a lian chin lengmang. Kah sawhsawh a si ti loh, a thuh ning cu ruah khawh leng tiangin a thuk. Kan ban in kan i tlai i keimah umnak lei ah ka hei hnuh khawh hramhram.

 Kan i tthial; Tu ah cun kan tualpar nuam tak ve kha cu bantuk lei aang thuk pipi nih cun a tthencheu viar canghna. Lungtum, vur tlang le leivawr cawhhrup in a khat cang.  Cu vawlei kak nih a siammi hmunrawn pakhat ah hin kan nufa rual cun kan um. Cikhatte ah khin kan umnak cu a awl zuahmah, a cawl zuahmah i tanglei leikak chungah tla lo dingin kan tha neih umek in kan umnak tlang cu kan i tlaih. Kut khat in David kai tlaih i khatlei kut in a tlang cu i tlaih a hau fawn ttung, Anne cu a mah tein ai tlaih khawh ve caah kai lawm tuk. Pipian kan i awh/thui pahin a tanglei kan bih pah i vawlei ai thui in kan hmuh bantuk hin kan hmailei cu ai thui hin ka ruah. Kan inn cu tlangpar ah sakmi a si caah a thlanglei Cook Inlet tiva ah kan tla cang lai tiin kan i ruat. Cook Inlet hi Alaska khua mual in Gulf of Alaska tipi Susitna le Mataniska tiva ah a luannak, rili chung i a vang luhnak ‘estuary’ a si.

Kan umnak cu; Kan umnak cu a awl chin lengmang i zeitindah kan nundam khawh ning a si zong ka hngal ti loh. Lihninh a tichiapi a daih in khua ka van hoi i hlan i tlangpar sang i kan inn umnak le a pawng hrawnghrang hna cu kan umnak leikak nih a siammi hmun he cun tiva kam ah an rak i thawn viar cang. Kan inn lebang cu ti nih a phum viar lo lawng hi a si. Chaklei ka hei zoh i hlan i kan umnak/cennak hmun cu lungpang sang taktak ah an rak i cang cang. Kan nih nufa rual van kaichuahnak lam um lo hin leimin cu a min chin lengmang fawn rih. Leimin hi a zual chin lengmang ahcun ti cu a tthang lai i a rak kan phum lo hmanh ah kan umnak hmun tlang nih cun kan hmai tithukpi chungah cun an kan luhpi ko lai tiin ka ruat. “Kan thi lai!” Ka fale thinphan tuk cu a thirh in a thirh hna i a khawn hin a khawn hna. “Kan thi lai! kan thi lai!” tiin an au len. Lungpang sangpi hei kainak ding cu ka van tuaktan, nain ka fale an tuksum/an thinphan tuk cu an ke in an kal kho ti lo.

Ka lung hi a dong ngaingai ve cang. Tikhawhmi ka nei ti lo tiin ka ruat. Thlacam ka sawm hna. Kan i kup i Khrih Jesuh sinah kan i pe i lam kan hruai ko tiin kan nawl. Thla kan cam dih cun ka thinphannak a tichiapi cu tlau in ka hna hi a ngam deuh ngai hin ka thei. Ruahchannak zong ka van nei ngam tthan cang. Cu hnu minute pakul cu ttihnung/tuksum tuk hringhran hi a si. Leikak thuk pipi cu ttih nathluahmah hin kan per hna. Hmun sang deuh panh dingin kan nufa rual cun kan i hruai.

Cu tluk khuasik le tangkhawng lakah kedanh le kut hmawza hruk loin lungpang ah van taan cu chim ko nih hin a deih/tlinh loh. Kan nung ve rih fawn ttung i hnabei a dongh tuk hmanh ah tthut ko awk cu kan ttha loh. Lungpang ah cun thinghram liantakpi hi ai thlai i zeitimaw in cu thing i kan kai khawh ahcun leimin lak in kan him kho men tiin ka ruat. Nain cu thing ah kai cu chim lo a umnak va phak hmanh cu va phak khawh fawi zaang a si loh ticu ka hngalh tthan. Cho hoih in kal loin kehlei ah kal cu a fawi deuh dingin ka ruah caah kehlei cu ka panhpi hna. Kan chak in a hong rilmi lung le thing cu i venpah kan hau, dang khat in leikak chungah kan tlak lo nakhnga i ven kan hau fawn, lung hi a dong ngaingai ko.

Mi pakhat; Kan chaklei ka van zoh lio te ah khin, lungpang tlang i mi pakhat a cawl khi ka hei hmuh. “Kan bawm u law” tiin ka hei viuih thlurmar. Adonghnak ah lam i a ummi nih cun a van kan hmuh. Kanmah chanh cu a zenh ngaingai ticu palh awk ttha lo khin a van kan bih. Ahnu ah “Ti khan rak um peng uh, hri ka van kawl lai” tiin a van kan viuih ve. A lang tthan zau ti loh. Rak hngah chung a sau duh ning hih!

Tuandeuh nak cun kan hna a hong ngam deuh. Cunglei in bawmhchanh an kan timh ti zong kan van theih cang. Kan umnak te ah cun um in pakhat le pakhat kan van i zoh. Kan cin sawhsawh loh, a ciap hin kan ciap thlirhtlerh. A khawn in a kan khawn. Ka fale hmur cu a duk viar cang. Cutluk khuasik lakah cun sau kan nung ti lai loh tizong ka hngalh viar. Ahnu ah cun mi pasarih-riat hrawng hi lungpang cungah cun an dir ka hei hmuh hna. An lak i mi pakhat, ka hngalh bal lomi cu a tai ah hri in an ttem i a hong ttum. Kan pawng i hmunrem deuhvak ah cun a hong dir. A phak lecangka a sahmul angkileng (jacket) cu ai phoih i Anne cu a khuh i David cu ai kuh i pakhat tete in a kan thiar. Tuandeuh i kan kainak lungpang sangsang hna sin ah cun mi an dirnak lungpang cu chim tlak lo ti awk tluk a si ka ti.

Keimah tein ka kai kho ko lai tiin ka ruah. Nain a rak kan bawmtu hna kut cak nih cun ka thazaang hmangmanh lo ti awk tluk khin tlang ah cun an kan chuah. Rianrangin motor (car) chungah an kan luhter colh. Ka hnu ka van i her i a nunnak can ngamh/huam in hri in van i thlai in a kan chanhtu kha kai lawmhnak bia chimh dingin kai timh ah cun hmuh ding a um ti loh. Zeitindah a um ve hnga?: Lihninh nih a phak tuk lonak hmun, sang hla deuhvak kan hawi le inn ah an kan phurh. Puan in an kan zual colh. Hika hmun zong cu kaangmei phan ah electric an thah viar ve caah i lumternak kan nei lo i ti koko lumnak hmanh a um loh.

Kan him cang ti kan van i hngalh hnu cun ttha tein kan van i zoh. Van tthat ah kan pemkeu dah ti lo cu faakin kan i khawngdeng hraw loh. Kan thilpuan bel cu hruk nolh awk an tlak ti loh. Kan umnak hna nih cun hngakchia cu ihter an timh hna nain, an helhhuah cang le aho a it kho kan um loh. Thawngpang thar a um ttheu lai tiin rodio fate cu kan kulh rei hna i ka fale zong cu ka sin dahlo ah cun khoi ka hmanh ah kal an duh loh. Ka sinah an i beek.  Ahnu ah khin ihnak songkhoi (sleeping bag) ah cun an i hngilh. Kei bel cu i hngilh khawhnak lam a um loh. Ka vapa Fairbanks khua i a kalmi nih cun lihninh a tuar ve hnga maw? Lihninh kan tuar hi a theih ahcun a kan ruat tuk lai va si kaw, kan himdam ko tihi zeitindah thawng ka thanh khawh ning a si hnga?

 Radio nih cun kan rak umnak kan sang cu a thluanchuak in inn vialte lihninh nih cun a hrawk cikcek tiin a chim. Anchorage khuapi hlunhlainak (downtown) a hrawh ning cu peh thluahmah hin an chim. An chim caan paoh ah ai rawkmi tam zia an chim chap lengmang fawn. Si-inn hna le sianginn hna zong fak ngai in an rawk. Anchorage khuapi hi khuaruahhar in a tthang i nichiar in `aih inn (building) tthattha an sa hlahmaw ti awk hin hi lio hrawng hi kan tthan ling pi a si. Cuti a chan lailing i oi khatte ah kan ttuankawlmi tengteng vuidip ah an hong can ko cu, zaang hi a raam i tuk hi a sum i zanmang hi a hluan. Khuaruahhar a si, a mak tuk ti ko lo cu chimrel awk a um loh.

Kan i hmu; Radio nih cun chungkhat i kawlnak thawng cu dongcat lo hin an thanh. “John a nu le pa kha Stewarts te inn ah kan um, a lungre rak theih hlah seh…..” tibantuk, “Johnson te chung nih an fanu Ann umnak hngalh an duh iai…..” titehna an chim peng. Kan pa sinah kan him ko ti thawng radio in thanhter dingin kai zuam sek ve nain phone ka ting kho ruam loh. Radio chim ningah cun kan pa kalnak Fairbanks khua cu lihninh nih oikhat a cangh i cu pin cu a hnin ti loh, cucaah kan pa zong cu a him ko lai ti ka zumh. Fairbanks cun Anchorage ah mi bawm dingin a herhmi thil le Doctor te zong an phan thluahmah cang tiin radio nih cun a chim fawn.

 Cu lakah cun kan pa Lowell zong cu ai tel ve hrim lai ti ka zumh. Radio biachim kan ngaih lio bakte ah cun “Pi Lowell Thomas le a fale thawngpang a hngal nan um el ahcun a ran khawh chungin van kan chim u” ti cu an van chim ve cang. Phone umnak panh in ka choi colh. An number chimmi cu ka van hmeh duahmah, hodah ka chawnh ti zong ka tuak cungcang loh. “Lowell kan him! Kan dam! Pathian nih an kan khamh si!” ka ti cutmat colh. Kan umnak ka chimh hnu suimilam cheu hrawngah khin Lowell nih cun kan umnak innkhar cu a van kingh.

Kan chungkhar tlingin kan van i hmuh hi cu…….kan i lawmh ning hi hmurka in chim awk a ttha loh. Kan siningcang cu kan van chimh cikcek. Cun anih nih a kan ruahning kong a van chim ve taktak cu kan tuarnak nak khan a kan ruah ruang i a tuarmi lungretheihnak phurhrit cu a rak rit deuh.

Thawhtthan zing pumh; Jesuh thawhtthan ni a hung chuak. Kan chung tein tuante ah kan tho. Ni hnih khengte kan phoih ti lomi, mi nih an kan pekmi thil cu kan i hruk ko. Anne zong cu amah chanhtu, aho a si hmanh kan hngalh lomi i a pekmi a sahmul angki cu ai aih. A nun chungah cu tluk a sunglawimi thawhtthan laksawng sung cu a dawn bal lo caah phoih hmanh a siang loh. David bawngbi nih cun a baksuah hmanh hrenh khawh loin ai tet ve. Kei nih cun ho bawngbi tthing ti hmanh hngalh lomi liantakpi hi ka tai ah ka ttembawh ve i cucu kai hruk. Cu chinchap ah cun kan pa Lowell nih thawhtthan zingpumh i pum dingin a kan ti . Zumh awk a har ko. Nain ka van ruat tthan i thih kung kan tlun lio i kan thlacamnak a kan lettu kha hodah si? Mi tampi an thih lio ah nunnak a kan petu hi hodah si? Umnak inn nei ti hlah hmanh u sih law cu nakin a sung deuhmi nunnak kan nei si. Nunnak a kan petu a tho tthanmi Jesuh hi kan zahpi lai loh, tiin kan fale cu ka van forh hna.  

I khawm ding cun Anchorage biakinn pi cu kan panh. Biakinn tual kan phan lai i mi dang cu zarhpi ni pumhnak thuamthil dawhdawh he an ra lai, kan nih chungkhar bel cu…..ti lei i ka ruah ahcun ka lungthlite cun ka ning a zak ziar ko. Kan intuarnak langhter ruah i ai thuam hramhrammi hna i mi nih an kan ruah chapbei ahcun….

Nemmam! A si naisai loh! Biakinn chung kan hong lut cu ………. kanmah nak nei lo, kanmah nakin a rak tuar deuh vingmi kanmah nakin a thilhruk ai rempaw lo deuhmi lawngte cu an rak tthu tthup ko. Cu Biakinn nganpi zongah cun electric mei a um ve hlei lo caah innchung zong cu lumter khawh a si ve hlei loh. Sihmanhseh, oi khat hmanh biakinn ceunak le lumnak ah mei thazaang (electric power) si loin Pathian tthawnnak (power) a hmang bal lomi Anchorage Biakinn nih cun, electric ceu ai ah a thot thanmi Jesuh ceu cu kan hman i mei lumnak ai ah Thlarau thianghlim umpinak cu kan nei hna.

 Pastor a hong dir i “Kan nih tuarnak hi cu Khrih Jesuh nih vailam ah a kan tuarpiakmi tuarnak sinah cun chim a tlaak loh. Nunthar nei in kan Anchorage khuapi dirh tthan dingin hi thawhtthan ni theng ah hin kan nih hi Amah sinah thawhter kan si hi…. khuaruahhar in lunglawmh awk kan si!....Khah ‘Haleluijah Bawipa a tho cang’ ti hi sa hna u sih” tiin ai pum mi cu a van kan sawm. Kha tan tluk in ka thinlung dihlak in hla ka sak kha ka hngal bal rih loh.

Hodah bawmh hau; Biakinn hnulei ah Upa te nih ca pahnih an rak tar. Pakhat cu “Bawmh hau” ti a si i a dang pakhat cu “Bawmh hau lo” ti a si. Khrihfabu nih cun a member, a mi hna cu bawmh a duh ttung hna. Aho pakhat hmanh nih “Bawmh ka hau” an ti ttung loh i, vai i hal cu thil harsa a si fawn caah bawmhchanh haumi nih cun mah tein i chim khawhnak caah le mi bawmtu hna nih an bawmh khawh hna nak hnga cu ca cu an rak tar mi a si. “Bawmh ka hau ko” tiah ai ruatmi nih min hei ttial i bawmh hau lo ah ai ruatmi zong nih cuti ttiam cun mah min hei ttial ding khi a si.

Cu zing i aikhawmmi lakah cun chungkhar pakul renglo inn le lo nei lo kan um. Nain Biakinn kan chuah viar hnu tiangah “Bawmh hau” tiin ttialnak catlap ah aho min hmanh hmuh ding a um loh. Vawlei ah zeihmanh nei hmanh hlah u sih law thihnak in a tho tthanmi Khrih Jesuh kan neih cang caah bawmhchanh hau si cu kan duh lo zong a si loh, bawmh kan hau ticu kan ti khawh lo bia deuh tu a si cio rua. Vawleicung lihnin fak pawl ah ai telmi kan tuar cang.

Cu chung cun kan dam i kan kaa hin lawmhnak lo cu chim ding a um ti loh. Kan neih lo leikap cu philh in Pathian caah kan rian tu kha a thar in kan i hngalh. Lihnin nih a hrawh dih cangka cun Alaska duh a nunnak a thar in kan hngalh i, sersiam tthan ding le ttamhmawihtu si dingin kan nih hi khamh kan si ti kan hngalh i cu pinah zungzal in kan philh ti lo dingmi thawh tthan zingpumh sunglawi a kan tuah piaktu thihnakteitu Jesuh nih cun kan thinlung ah teinak a kan pek. Zumtu hmaisa hna zong kha vailam ah Jesuh an thah ni ah khan chim awk ttha loin an rak ttih ve ko lai.

Sihmanhseh, thihnakteitu Pathian a tho tthan cang ti an von hngalh le cangka an i lawmhzia hngalhthiampi/hrawmpi kho ve dingin Anchorage mipi hi “Lihninh tthanghnak” hmang in a rak kan tthangh tu a rak si. Good Friday a muih deuh paoh le Easter ni hi a sunlawinak a ngan chin.

 **************

 Umharpheng Ca uk chung ta lakchin mi a si. A ttialtu Salai Thawng Lian Mang a si.