RILIPI AH ZAN KUL LE ZAN LI

Rosalind Russel

Vawlei ralpi pahnihnak kha a si. 1942 ah khan oi khat cu zanlei sang ah Hans Christian Adamson nih Holly Wood ah a rak kan tlawng. Upa mui/hmel a keng ve dedeng cang nain sang tthengtthung pi in thau nakin thahri a nei deuh ti cu palh awk ttha lo a si. Cabuai saupi cungah zaanriah kan i hrawm hna. Kei a lai ah ka tthu i ka kehlei ah Hans cu a tthu. Kan pa Friddi Brisson cu ka orhlei ah a tthu. Thil eipah cun bia kan i ruah hna i kan bia lakah cun Hans nih cun a zal ai purh duak.

Zum lotu Hans; Hans le kan pa hi kum kul hrawngin an i thlau nain hawikom ttha ngai an si. Air Force Officer an si veve. Minung ka hngalh cangmi hna lakah Hans hi carel cem a si men lai. Cucaah, kan pa he hin kan zah i a ruahnak zong hi kan hngak in kan sunhsak tawn. Nain Hans hi Pathian a um ko ti fiah khawh a si lo ti a zummi a si. Cuti a si nain kan zumhnak cio cu i upat piak in hawikom ttha kan si. Zanriah eipah cun bia kan i ruah hna. Hans hi biaknak zeirel lo phun cu a si loh. Biaknak cu a lungah a um ko nain, a minung fimnak in hliah khawh lomi cu zumhngam lo tiangin diknak a duhmi le miralttha a si. An khua, East Coast ah cun, a nupi Hellen he a caan caan ah an i hmu tawn. Nain a zumh ruangah si loin, mi zohdawh ah an i komh ve tawn hi si seh law a dawh. Hans nih cun hngalh fian lopi a zumngammi pawl hi hngar an um tuk ti hi a chim ttheo. “Cucu ka hngalh thiam tawk a si. Nan biaknak thilri le nan tangkapi (catholic medal) ttukttak pawl hna hi sullam nei in ruah/zumh ka van timh ve tawn. Nain ka zum kho ruam loh” ti pah in a zal in medal cu a hon chuah.

Rawlhrawm nuam lo; Cu medal a chuah pah cun “Freddie, PX (ralkap chawdawr) ah ka kal le, pilot pawl vengtu an timi-medal St Joseph of Copertino an timi hi ka van in cawk. Na zuang sang tawn ttung le na duh ka zumh” tipah khin medal cu pek a timh. Ruah lopi khin, zei nih dek a ka molh rua. Ka kut vei lenpah khin Freddie kut cu ka tlaih. Hnawhsare ngang khin, “Aih. A hau loh! Nangmah nih nei ko” ka van ti duak. Hans a khuaruah ka har ti cu palh awk a ttha loh. “Ziah hme? Kei nih cun ka duh ttung lo. Freddie caah pei ka cawk ko cu. Catholic a si le hihi a zumh si” tiin a ka leh. Ka cawlcangh ning cu zoh a dawh lo ngai. Lam hlapi in mi pakhat nih a hawipa a hong tlawng. A tlawngtu nih cun a hawipa cu thil zeimaw pek a timh i a nupi nih a duh loh tinak tluk a si. Ka aw ki cu a sang dom chapbei. Ka ning a hong zak ngai tthan i tlawmpal ka aw ka van tthumh i “Hans…. nei ko rih. Nangmah nih nei phot ko” ka hei ti phot. Aruang ka hngal ve hlei loh. Keimah le keimah cu ka khuaruah kai har, mak kai ti. Inn neitu nu cem i cuti thil ka tluanter lo hratah cun bia dang deuhah kal dingin ka van i tim tawn nain, biaruah ka a thaw kho ti loh. Zanriah hrawm nuam lo takah ka canh/chuah.

Nain khuaruahhar thil pakhat cu khakha kai chir hlei ruam loh. Ka ti ding hrim ka ti ti phun khin kai ruat. Thla thum a liam hnu ah cun, Hans nih kan pa a van phone. Pacific rili ral ah athlithup rian ‘secret mission’ nei dingin nawl pek/ fial kan si ti le cu hlan ah California ah tlawn a kan timh nak kong a si. Beverly Hills, ah cun chunnitlak kan i kom hna. A kalnak ding cu a thinlung ah a caam pah kong a kan chimh. Ralbawi (officer) ciammam ai hngalhnak ah cuti ngaiin a khualtlawnnak ‘mission’ kong a chim ka thei bal loh. A ttihnak le ngeihlah deuhnak kong cu a chim ruam loh. Thihnak tlak thil a sinak vial lawng a chim. Tak ngai ti ahcun, cuti kan i komh lio ah cun, rak i ttih dik cu a si kho rih pah loh. Mangttha tiin kan i thlah. A thaizing suimilam paruk ah phone a ring. Hans phone a si. “Thil ka tipiak ca, Hellen rak ka phone piak te ca.” Ka huaruah a har ngai. Ziahhme, mah le nupi chawnh duh ah keimah cu a ka fial hnga? Zing arrkhuang i a nupi tthangh a ngaihlah ruangah maw a si hnga? Ralkap a si i athli in thil ti a hauh ruangah a nupi chawnh awk atthat lo zong a si kho. Ka hal ngam loh. “Sihmeteh, ka rak in phone piak lai” tiin ka hei leh. 

Medal kha…?: A ka chawnh nak aruang zeithil pipa a chim loh. A ‘mission’ kong zong cu, zeihmanh hngalh chapmi a um hlei loh tiin a ka chimh nain bawmtu a herh ti cu a bia in ka hngalh ko. “Bawmtu na herh maw?” hei ti ning law patling a si i a rian ah thih ngamhin a ttuan i “Aih. Herh hlah” a ti tthiamtthiam ko lai .Cucaah ka hal lem loh. Ihkhun in ka tho hlut i “Hans na medal kha nai sanh maw?” tiin ka hei hal. Tlawmpal a hong dai i “Aw. Tangka nek sin ah ka fonh” “Si maw. Na cungah zeithil hmanh a tlung lai loh. Harsatnak na ton ahcun chuahlaw humpeng te”. 

Sau ial a hong dai tthan. Hans cu a thinlung ka nuamhter lo hlah maw aw….ka ti manh cang. Cu lio ah ka khat koko hin a van ka leh. “Aw” Phone a pit diam, connection a lo. Kai hngilh kho thai ti loh. “Zeitinhme si le” tiin kan pa nih cun a ka hal. Zei thil dek a tlung ding in ka zumh ti pin chim awk ka hngal loh. Hans he kan I chawnh ning cu ka ruat tthan. Catholic pawl i medal kan i ken nak aruang kha ka chim loh, amah medal kha thil tikhotu ah kan ruahmi si loin, kan thlacam tthawntertu le thlacam a herh ning a kan hngalhter lengmangtu ding le kan halmi kha kan ruah/khen (focus) khawhnak hnga caah kan hman tipawl hna kha rak chimh dingte ka si nain ka ti len. Nain a tlai tuk cang.

Ihkhun ah cun bia kan i ruah i kan thawh lai ah khin kan pa nih cun “Taka, Roz, Hans kha Pacific ral ah khualtlawn hawi mi minthang tak a nei si” a ti. “Ho?” “Captain Eddie Rickenbacker.”. Cu lio hrawngah vanlawng ai chuahsualmi thawng cu ceih cemmi/theih cemmi thawng a si . Captain Eddie le Hans le midang paruk, thil ti ding biapi, midang hngalhpi lomi, mipi hngalh loin va ttuan dingin a zuangmi hna cu Pacific rili ah an i chuah sual. Hi kong cu nan hngalh viar ko cang caah chim a hau ti loh. (Hodah Rickenbacker? ti hi zoh te) Rilipi kaupi ah cun, khairiat lawng fate an cuang i ni kul le ni li thlerhte an kawl hna hnu ah hmuh an si. 

Ni kul le ni li, a tuartu caah khuaruahhar vansangau, a kawltu caah hnabei dong thil, a hngaktu kan nih rual caah thin sivang awlawkchong ngaingai kan rak tuar a si kha. Cawn nithum ni 21 Tho (Oct) 1942 ah chunnitlak in ruahchanmi nei ttung, i ruahchan ngam taktak ttung lo hin, zeidah kan hngah ti hngal loin zeidek kan hngak. Kan theih chun cu zan muipadap ah vanlawng cu a ttum i a ttumnak ding a nganh, an vanlawng suimilam a dik lo bia a si lai ti an zumh ti vial a si. Ni li a liam cang; Ni li a liam cang, ruahchan awk a um ti loh. A zarh khatnak donghlei lebang ahcun kei cu ka hnabei a dong cang. Rilipi i tlak ahcun rilipi phak lecangka thih a si ko. Khairiat lawng (Rubber boat) an vai cit hmanhah, zan ah chinkhar nei lo le ei awk nei loin zarhpi zarh khat chung rengruang rilipi i thazaang nei loin hei i vuanh ko ding cu nun khawhnak ding a si loh ka ti.

Nain kan pa nih cun Hans cu a nun a zumh peng. Pa hi cu khuaruahhar in, nu hnabeidonghnak ah hin hnabeiseinak thuk pi an neih khawh. Kan pa zong cu bantuk kongah cun ai phun dang ngai. Kei nih cun “Um rih. A nun-dam ka zum kho loh. Hans cu tlangval thazaang zong a keng ti loh, a kum hna a tam ve cang i tuanah a tha a dih ko lai” ka ti. Kan pa nih cun, “ A nung-dam ko lai. A nung-dam hrim la. Zeitimaw in nun-damnak lam a um ko lai” a ti ve. Holh loin sau lakte kan tthu, zeidah a ruah ti cu ka hngal lo nain kei cu medal kha ka ruat.

Tuan deuh ah khan cun suimilam kan rel i a changah ni rel in caan kan hmang i tu ah cun kawl lo rumro cu tiin amin men in an kawl cang rua hna. Ni hlei riat…Ni hlei kua…Ni kul… Ruah lopi hin khua a hongceu bantuk in a ni kul le ni linak ah cun, an hmuh cang hna ti thawng an thanh. Thawng cazual (news) hmaisuang kipah cun i hmuhter duh lo hmanhah hmuh lo awk ttha lo hin cafang ngan pipi hin, rilipi i khairiat lawng (rubbert boat) fa tete cungah ai vuanmi cu hmuh an si cang ti cu an thanh lulh cio. Nain an dam maw? Ni kul le ni li rengruang chungah cun. I tuk lio cu sikaw an hmuhmi hna hi ruak maw a si minung ti zong zumh awk ai laklawh i zumh a har ko.

 Ni kul le ni nganak ah cun, chanh khawh an si cang tiin thawng theih a hong si. Hans cu a nung ti kan theih. Nain a zualhma deuh an timi hna ah ai tel. Hmun dang i an tthial hna hlan ah, zarh nga khengte rili ral si-inn ah an chiah. Hans hmu dingin; Cuticun, Khrisamas hlan deuh ah studio ah ka um lio ah kan pa nih a van ka phone. Si inn vanlawng cu San Francisco panh in a ra lio. Hans nih cun kan nupa in cuka ah rak dong dingin a kan duh kong le thil zeimaw chimh ding a neih kong cu kan pa a rak chimh. Lawngbual cun kan rak hngak. Captain Rickenbacker cu lawng in a hong chuak hmaisa bik. Vawleicung ka hmuhmi minung paohpaoh ah a der cem a si lai. A nu kum sawmriat tluk a upa cangmi nih a rak don. An van i hmuh i an van i kuh cu…..kei cu ka zoh kho hna loh. Ka mitthli nih ka mit au an ka sianh loh.

Hans cu a hong chuak ve ti loh. Vanlawng chungah cun kan luh a hau cang ne. Thinphang ngaiin lawng hlei ah cun kan nupa in kan kai. Ralkap vanlawng kan ti nih zapi kan i citmi bantuk hi a si loh. Lawngkur hin cungthuah zong nei hlah. Puan ruamaam hi an hei zaar ve. Tuksumpi khin a um. Hans cu ihkhun ah a rak it i Rickenbacker bangin ke in kal ding cun a tho kho deuh rih loh. Thla khat le acheu rengruang an zohkhenh, an thlopbul hnu hmanh ah a tho kho rih lomi cu, an char hna lio ah hin ruakmarak in an char hna lai tinak a si. Ni dang bang cu sisehlaw “Hans na dam tih” ti pahin kan hei i capo colh hoi hnga. Tutan cu chim ding a tam tuk ruang maw si hnga, kam phawh kan i harh ko.

 A tuar-in ning le a thih ciomau zia ka van hmuh ah cun hnemtu deuh cu hnemh hau ah ka cang. Nuntertu kut; Friddie nih a aw kel ngai hin “Na kut-ke zong an him ve si mu” tiin a van chawnh. A kut cu a rak i tuam bung tak. “A fak deuh le hmeteh” tipah khin a kuttuam cu ai phoih. A zapei ah cun medal kha a rak tuam chih peng. Vanchiat an ton tlawmpal khan, cu medal cu a rak i hum peng cang. A hum sau tuk cang kaw, a kutthei cu an ding kho ti loh i medal le a kut cu ai seeng cang ti awk khin a rak um cang. “Si inn ah lakpiak an ka timh le ka sianh hna loh….” Cu tluk i a sunglawimi medal cu duhsah tein khat lei a kut he I bawm in a zapei cun a lak i cu vanlawng kuarongpi ah cun Hans aw lawng theih awk a um. “Roz. Tu ah cun ka zumh ve cang. Hi medal, Friddie caah ka cawkmi hi ka kengsau ngai cang fawn le tu cu Freddie ka pek cang la aw?”

xxxxxxxxxxxxxxxx

Vei; Hans minfak hi Hans Christian Adamson a si. 1890 ah a chuak I US Airforce ah colonel in a penson. US Navy i Vice Admiral in a penson mi Charles Lockwood he an i kawp i Army Airforce kong mipi caah ngaih nuam ding pawl cauk an `ial tawn. Cu hna lak I minthang deuh pawl cu, “Through Hell and Deep Water” ti le “ Hell at 50 Eathoms tipawl hna an si. “Hell ah 50 Eatoms” tihi film zongin an can. 1942 ah Secret Mission a kal tan ah hin Rickenbacker cu media pawl nih an kawl tuk caah cu hna lak in ven cu Hans rian cu a si.

Xxx

Note : Umharpheng timi cauk chungta lak chin mi  a si.