HAWIKOM SERNING DAL 9-10 NAK

Dal Kuanak

BIA ALNAK AH TEITU SI KHAWH A SI BAL LO

Vawleicung ralpi II-nak a dih kum ah khan zeitik hmanh ah ka philh khawh ti lo ding biattha taktak mi ka rak theih. Zankhat cu pattinak (nuamhnak) ah pakhat pa nih bia a chim. A biachim ah cun Bible ah a um bak lomi kha ‘Bible zong nih a ti’ tiah a chim. Amah cu ka orhlei kam ah a tthu mi a si chapbei. A biachim a dih cun a tthutnak ahcun a rak tthu tthan. Ka thawh i, “Na chimmi kha na palh deuh rua, Bible chung ah si loin Shakespeare tuanbia chung tu in a si deuh,” tiah ka chimh. A nih nih ka hngalh fiang tuk ti ruam in Bible chung ah a um ko a ka ti ve.

Ka hawipa ka kehlei ah a tthumi nih ka ke a rak khawn i “Dale, na palh kha Bible chungta a si ko,” a rak ti ve i a mit a vun ka ttheh pah, biadang a chimter diam i kan bia cu kan ngol. Kan tlunpah in lampi ah zei ruang ah dah lih ah a ttan venak kong ka hal, ka hawipa nih cun, “Si ee, na hman ko. Kha kan hawipa kha a hman lo. Asinain, kha bantuk mipi hmai ah a chimmi a vun chimkhawh bak in na chimmi kha a hman lo vun ti cu zeitluk in dah a caah

ningzak a si, chimlen hmanhlaw a duh hlei lai lo. A ttang ko lai. A phung a si lo. Tu hnu zongah hngalh zungzal ding a si. Mipi hmai ah mi an palhnak chimh lo ah a ttha, a hman in hman lo ding a si,” a ka ti. Ka hawipa kha um hlah sehlaw thil nganpi tuah sual in keimah

le keimah ka mualphoh cikcek ding khi a rak si hnga.

Ka hawipa cu a thi cang nain biaro a ka vuihtakmi bel cu ka lung chung ah a hmun zungzal. Bia-alnak paohpaoh ah cheuhra cheukua cu chirhchan i remh, i remh in vun i nam nolh nakin a dong tawn. Bia-alnak ah tei hi a fawimi a si lo. Bia-alnak ah teitu na si kho bal lai lo. Zei ruangah? Bia-al ah na tei lo ahcun na tei lo a si ko, na tei zong ah na tei hlei lo. Zei ruangah na ti khawh men ko. Khatlei ah a ttangmi cu chim awk hngal lo in ningzak cikcek in na al khawh ko lai, nang cu ka tei tiah na lawm ngai men ko lai. Zeitin dah a ruah hnga? A thinlung cu na tei hlei lo. Na teinak ah khan an huat tthiamtthiam ko lai. Bia-alnak ah tei ko hmanhlaw amah cu na tei nemmam lo. A duhning phun si lo in mitei cu a ruahnak hlun kha a hlonh hlei lai lo. Penh Mutual Life Insurance Company nih cun an kut tang ah rian a ttuanmi hna paoh cu, “Aho hmanh bia va al hna hlah uh,” tiah nawl an pek hna.

Ka cawnpiaknak ah a rak kai vemi Patrict O’ Hair cu mi thiam a si lo. Asinain atu ah cun mawttaw zuar in paw aa cawm mi lakah hlawhtling bik pakhat a si cang. A konglam cu kan cawnnak ah amah nih a chim. Cu hlan ah cun mawttaw zuar in mi in a luh ah hin an bia hi a va al peng tawn hna. Midang nakin mawttaw konglam a hngalh deuh ruangah a bia cu al ding an hngal kho tawn lo. Cu bu ah a mawttaw cu an caw hlei fawn lo. Kan cawnnak ah a tel hnu cun a tuah tawnning a thlen i san a tlai ngaingai, a ti.

Atu ah cun an bia-al lo in an soisel duhnak a soiselter hna I mawttaw dang an fak duh le a fakter hna. Cu hnu ah a al i al lo in a mawttaw zuarmi a tthat khunnak kha a chim ve. A donghnak ah cun a mawttaw zuarmi cu an cawkpiak tawn. A al i a al lonak in daite i a um hnu ah a mawttaw cu tam deuh a zuar khawh cang. A phaisa hmuhmi zong a let tampi in aa chap cang. Benjamin Franklin nih cun, “A bia na al, na kalh i a ttan ah cun chim awk hngal ti lo in na tuah khawh ko lai. Asinain cucu teinak santlai lo a si. A ruang cu bia-al na tei mi pa kha nangmah lei ah a ttang hlei lai lo,” tiah a rak ti.

Na dirhmun cu a ttha ngai ko lai nain midang lungthin thlen phah khawhnak ding tiang cu na al kho bal lai lo. Na dirhmun a tthat lo lio bantuk in na dirhmun a tthat lio zongah mi bia alnak ah cun na tei hlei lai lo. Voikhat cu Income Tax Officer le Inspector hi bia an i al. Officer pa nih cun; pakhat pa nih Tax thongthum a batmi cu hal ti ding a si lo. Um cang ko seh a ti. Inspector pa nih, “Si hlah ee, hal hrimhrim ding a si,” a ti ve. Caan sau nawn an i al hnu ah officer pa nih cun, “A, unaupa um rih tuah, kan bia-almi hi zei ngai a si rua lo ka ti, hi ti i i al len lo hin kan riandang a tamtam he, cun kei hi cu rianttuannak a hngal ve mi men ka si i nang cu cawnnak he ttuannak he na si i na chimmi hi a ttha deuh lai. Cun a hman zong a hman deuh ko lai,” a vun ti. Inspector nih cun a tthutnak a remh pah in, faknak awka a theihmi cu a vun peh. Cu hlan ah mi thil tuah sualnak a tlaihmi te hna, a hlawhtlin tawnnak phunphun pawl a hun chim duahmah. Ttin caan a hun cut i an i tthen lai ah cun an bia-almi zong kha ruah tthan ding in an i ti. A ni thumnak zingka ah officer pa nih cun cakuat pakhat a hmuh. Inspector pa kuatmi kha a rak si ai. Tax thongthum kha hal nolh si lo in kaltak kha a ttha, ti kong a si diam ai.

Bia-alnak nih hin hlawhtlinnak a kan pe lo i pakhat le pakhat bia i cuhnak le lung i hmuhlonak tu a chuahpi. Bia-alnak ah i tel hlah, na tei bal lai lo. A hrialnak ttha bik cu mi he bia i al lo a si.

Dal hranak

RAL NGEIHNING LE HRIALNING

American president minthang Theodore Roosevelt nih White House a tthut lio ah khan thil a tuahmi le a hngalhmi zakhat ah 75% cu a hmaan ding, a hnabeiseinak le tuah a timhmi paoh ah zakhat ah 75% cu a tlam a tling dih lai tiah a rak chim. Roosevelt cu a chan lio ah mifim le mi hmaan bik a si lai tiah zumh mi a rak si. Amah hmanh nih cu tluk in hmaan lonak le palhnak tam a ngeih ahcun kannih pawl hi cu! Voitam tuk te lih kan chim i kan i palh tinak a si. Zakhat ah 55% hmanh hi hmaan kho u sihlaw, mi lianngan, mirum le duhmi

paoh ngei kho kan si hnga i mi nih zohcho tlak kan si hrimhrim ko hnga.

Cu tluk in a hmaan lomi nih cun zei ruangah dah mi hmaan lonak hi kan chim hna i an um ah um lo ah an kong ceih a nuam kan ti hnga? Mi an hmaan lonak kan va chimh hna le kan ceih hna ah hin keimah ve an i tinak, an i uanthlarnak, an i hmaihngalpimi kan hrawhpiak hna tu a si deuh. An ruahnak thlen cu chim lo, kan ca ah ral ah an i cang i kan chiatnak, kan kehleng phelhnak lam tu an kawl lehlam tawn. Mi nakin fim i tim ko. A fim zong na fim kho

deuh ko lai. Asinain an nakin na fim deuhnak cu va chim hnawh hna hlah. Mi nih bia an chim tikah a palh ti fiangte in na hngalh ko zong ah ‘na palh, na chimmi a hmaan lo,’ va ti nakin ‘na chimning le ka hngalhning cu a khat lo i ka palh zong a si kho ko. Palh hi ka

hmang i zei bantuk deuh dah a si hnga. A hmaanmi cu vun hlat tuah usih’ ti phun in na ti ahcun milung a dam deuh lai i an hmaan lo zongah an ttang tuk lem lai lo.

Voikhat cu scientist mi thiam taktak ‘Stefasson’ an timi pa he bia kan i ruah. Khuachaklei horha lak ah thla ruk renglo khua a saknak kong a ka chimh i cuka ah cun zei dah va hngalhfian a timh timi ka hal. A ka lehmi cu, “Scientist pawl nih cun zeihmanh fianh

an tim lo. Biadik hmuh le phuantu an timhmi a si,” tiah a ti. A leh a ka thiam taktak ka ti. Mi he khuamawcaan ah bia-alnak ah ka palh kho men na ti i bia na danhkanh ahcun fawite in buainak na kaltak a si lai. Khatlei nih vun in al an timh zong ah al chih ding na um ti lo

i amah zong a palh kho ve ti tu a hngalh phah lai.

New York 144 Liberty Street ah a ummi J. Mahoney timi pa hi thil sertu a si. Voikhat cu Long Island in mi pakhat nih thil serding an rak pek. An duhning tthate in an i chimh hnu ah lungtling te in an cahmi cu tuah ding in hnatlak an ngei. Long Island ah a ummi pa nih a thil sertermi cu a hawile sinah a chimh tik hna ah a hawile nih; a ttha bal lai lo, a tawi tuk lai cu bantuk kha bantuk a si lai, an ti i a lung tuai dihlak in phelhsolhnak bia an chim. Cu tikah Mahoney sinah cun kan thil awdarmi kha kan caw duh tthan lai lo tiah thawng a hei thanh. Mahoney cu a khuaruah a har i a sinah cun a va kal colh. A va phanh ah cun thinhung ngai in a rak zai len ko.

An herhnak zawn ah hman khawh lo dingmi thil an ser len komi cu a thinhung i a rak sik

len. Zeitin dah kan tuah lai tiah a rak hal. Mahoney nih cun a dirhmun a hngalh. A hawile

phelhsolhnak biachimtu pawl zong zei hngal lo an si zia zong a hngalh fawn. Asinain a al in al ah cun thilttha lo a chuak lai ti a hngal bute in hi ti hin a chimh, “A ttha ko kan i palh kho men, kan palh lo i na duhningte in kan ser tiah kan ruah ko. Asinain na duh lo ding a

si ahcun a dang kan serchap ti lai lo i atu ah 2500 man kan ser cang. Asinain nangmah na lung a tlin lo ahcun kan sung ko lai. Na duhningte in chim law, cu na chimningte cun kan ser tthan ko lai.

Amah belte cu, kan nih nih cun atu i kan ser liomi hi na duhningte a si in kan ruah ko. A thar in na kan serter dingmi kong tu ah cun nangmah mawh phurhnak a si ve cang lai. Kan nih nih cun atu i kan sermi hi pehzulh rih ah a ttha kan ti ko. A ttha lo na ti i na hman khawh lo ahcun kanmah nih mawh kan phurh ve ko hnga. A zei a va si khom ah na duhningte cun vun suaisam tthan law kan ser nolh ko lai.” tiah a vun ti.

A donghnak ah cun a aw a vun nem tthan i, kan ttuan kelte cun kan pehzulh khawh tthan. A zat zong a zaa bak bak a rak si. Ahnu zongah voi tampi a vun kan serter nolh. “Mahoney nih cun kut tum chuah in a ka sik le a ka zai hnawh lio ah khan cun a dik lonak vun chimh i vun al len hi ka duh ko nain, cucu a ttha lo ti ka hngalh i ka sum. Mi na dik lo ti chimh hi san a rak tlai lem lo,” tiah a chim. A dang vun rel rih tuah. Mr. Crawley nih kan cawnnak ah a konglam a chimnak ah cun thingphel sernak kampani manezar ka si. “Zingkhat cu Telefawn

a awn i ka vun lak i ka ngaih cu ‘nan thingphel kan la duh lo, kan cahmi bantuk a si lo, kan tualpar ah kan pon hna i hna a kan hnawh tuk rak la zawk uh,’ tiah kan thingphel a kan cawtu pakhat nih a rak ka chonhmi a si. Ka ruahmi cu; kan cawnmi bantuk in tthate in va siamremh le hnatlaknak va ngeihpi dingin ka tim. Ka va phanh ah cun kan thingphel an phurhmi mawttaw in an tthumh lio cu ka zoh i an duhphun an lak i an duh lo paoh kha a dangte in an chiah hna. Phun hnih in an palh ti kha ka hngalh colh. Pakhatnak ah, an inspector cu, cu ti theng, kha ti theng ti in a cingcuai a tam tuk i kan i tiam bantuk in a um lo.

Cu hlei ah thing cang lei kong a cawng ko nain farthing konglam cu a hngal tuk lo ti a lang. Asinain an dik lonak cu chim lo in, tu hnu ah a duh phun kan pek khawhnak ding ah, an duh phun cu rak ka chimding in ka nawl hna. An duhning zong cu tthatthi in an chim kho lo. Thingttha an timi le tthalo an timi hmanh cu fiangfaite in chimawk hmanh an rak hngal lo khi a si. Cu tikah an inspector nih cun thing kongkau cu a ka hal lehlam, farthing kong cu tlingte in ka chimh, cu tikah thing kongkau an hngalh fian lo caah a si ti kha an i hngal. Kan thing an duh ti lo ciami zong cu an ka cawk dih tthan, nan lung a tling lo bu cun caw duh hlah uh, ka ti ko bu ah a dihlak in an lak tthiam ko. A man zong an ka pek colh dih,” tiah a chim.

Note: Hawikom serning timi cauk chungta lak chinmi a si..