NUN NUAMHNAK DAL DONGHNAK

NUNNUAMHNAK HRAM

Saram zuatnak hmun pakhat ah hin vomrang phun hi an zuat ve. Cu saram zuatmi pawl cu a dangdang i chiahmi si lo in ramlak hmun kaupi ah a ummi bantuk in luat ngai le zalong ngai in an um hna. Saram lakah cun vomrangpi cu a tthawng bik i a tei lomi le a ngamh lomi an um lo. A pawng i a rami, a thil ei lio a rak eipimi paoh cu a seh hna. Sihmanhsehlaw sakuh hniar saupi tu cu a seh duh naisai lo. A ttih ruangah si lo in a hniar saupi ruangah cun sehtlak ah a ruat lo i a miak lo ti a theih. Cu ve bantuk in patling a si cang mi nih hngerhtesen cu ttih phung a um lo, asinain ka ral a ttha ti ruangah hngerhtesen bu va cawh va cilnan cu an duh lai lo. Mi lungkhatphur dah ti lo nih cun. Cucu kan ralchiat ruangah si loin, zei hmanh a si lo caah le san a tlai lo, a miak a um lo ruangtu ah a si deuh. Mah le mah harnak i pek sawhsawh, retheih i pek a si.

Ral kan ngei i mi huat kan ngei. Huat phunte kan ngeihmi hi santlaihnak pakhat hmanh a um lo. Kan ral kan huat hna i kan entail hna, an chiat khawh nakding khua kan khan ah hin, kan ral hna nih an duhning in harsatnak kan cungah an tuah khawhnak caan ttha kan serpiak hna tu a si. Kan huat hna, kan entai hna i, zan it kho lo in kan vun um chinchin hoi hna hi cu kan ral hna nih cun hngal hna sehlaw, an i lawmh tuk nakah a laam in an laam hnga. Anmah kan huat hna ruangah kan i nuam kho lo i kan thi kal (blood pressure) nih a tuar tawn; an nihnih kan huat hna ti an i theih hleng ttung lo.

Paradis ah daite um ko ding kha hell ah kan i thlak a si ko i san a rak tlai lo taktak. Mi kan huat hna, kan entai hna, kan nahchuah mi hna hi cu sahuai nih ni ka do a ti i van lei zoh duh loin a ummi he kan I lo. Ni nih cun sahuai hmuh lo dingin chuak cang lang ti lo in a chuah ningte in a chuak tthiamtthiam ko. Cu he cun kan i khat. Mi nih an in huat, an in nahchuah, an in entai i na chiat nakding khua an khan ti na hngalh ahcun, cucu philh colh i zuam.

Na leh ve hna hrimhrim hau lo in an lungretheih in an tuar tuk cang ko. A kan huatu lawng si lo in kan huatmi phun zong hi kan nun ah harnak petu siter sian ding an si lo. Life Magazine nih a chimning ah cun kan nun a nuamhter lo lawng si lo in, kan ngandamnak zong hi a rawkter tawn a ti. Thinhun te hna, ingchiat te hna hi lung zawtnak (hypertension) cawmtu ttha bik, mi tampi thlanmual i a liamtertu an si. Bawi Jesuh nih, “Na ral va daw hna” a ti ah hin, nunning lam ttha a cawnpiak lawng si lo in, kum zabu 20 chan lio mi hna caah si ttha a rak chimchihmi zong a rak si ee. “Voi 7 let 70 in ngaithiam,” a ti ah khan lung zawtnak le pawpi fah i vennak si tthabik a rak cawnpiak hna zong a si ko hi ta.

 Kan ral hna caah lawmhnak bia a chim tiah kan ruahmi kha, kanmah ca tu ah a ttha i, a rak hlawk tuk, rak hman ding hrimhrim a rak si. Kan ral dawding in Jesuh nih a kan ti ah hin, kan i dawhnakding zong a chim chih i nu tampi le pa tampi hna zong lungtlinlonak thinhunnak le ingchiatnak ruangah, hmai cuarcuduk, hmai hmape, zoh dawh lo pipi lawng hmanh si lo in hmaipanh lo in a ummi tampi kan hmuh tawn hna. Muichia ngai zong hi an mithmai a panh i lawmhnak mithmai an put ahcun, an i dawh deuh i an pawng um a nuam tawn. Muidawh taktak ingchia taktak nakcun muichia taktak mi, mi nunnem le a nuam peng kho mi pawng um a nuam deuh. Mi dawh ngai ttung, a hmaichia peng mi, a hmur a bo pengmi nakcun, midawh lem lo hmai panhte in a ummi pawng um cu zaang a dam deuh i a pawng um kan i ngaih deuh tawn.

I huatnak, i sikcaknak le thinhunnak hna nih hin, nuamhnak vialte a tthio dih hna i a dawi dih hna. Inn ttha taktak le thil tthattha zong ngei in khua sa ko hmanh usih law, lunglawmhnak mithmai a tel lo ahcun a nuam hlei lo. Sa thaw bik le buh thaw bik, zu ttha bik i hunh ko hmanh usih law lawmhnak le lungtlinnak a tel lo ahcun thawtnak an ngei hlei lo. Kan Bible zong nih,“I sik lengmang bu i puai tuahnak inn i umnak cha cun, daite i buh tthing peikhat ei a ttha deuh,” tiah a chim. Buh tthing peikhat si lo in ba tthing hmanh a ttha deuh rih lai. Thinhung bu cun zei hmanh hi a thaw lo i zei hmanh hi an sunglawi kho lo. Vokpi kholh dih ka ah a hngawng ah suitthi awihter a tlak lo bantuk in, un pengnak le thinhun pengnak inn ah puai tuah cu an i tlak lo.

Kan ral va dawt cu a har taktakmi a si ko. A kan huatu cung ah zawnruahnak le zangfahnak va langhter cu a har hringhran ko lai. Sihmanhsehlaw, kan ral hna le a kan huatu kan dawt khawh hna lo hmanh ah kanmah kan i dawt ruang tal ah cun hua duh hna hlah usih. Na ral na huat hna ruangah na lawmhnak le na ngandamnak nih a chiatpi ding cu siang hna hlah. William Shakespeare zong nih, “Na ralpa ca ah meiphu na tuat tuk ahcun, a alhmi le a linsami nih nangmah zong an hliau chih sual lai,” a rak ti.

Kan ngandamnak le kan i nuamhnak rawk dih tiang in mi huat cu hman ding a si lo. Nun nuamhnak hrampi cu aho hmanh huatmi ngeih lo hi a rak si. Jesuh nih kan ral kha voi 7 let 70 ngaihthiam ding tiah a kan cah ah khan, pawcawmnak le chawlehthalnak lei zong ah thil ttha a kan chimh hi a rak si. Austrian pa pakhat George Ron zong hi ralpi II nak lio ah khan sihni rian a ttuan i ralpi a vun thawh tikah rian a ngeih ti lo caah vienna in Holland ram ah a kal.

Rian a rak har ngaingai i hmun dangdang ah rian halnak ca a kuatmi nih cun ‘rian lawngmi kan ngei lo’ ti lawngte in an rak leh dih. Biatak thlak deuh in lehnak a um chunmi nih cun ‘na ttuan ding phun rian ka ngei lo i ngei hmanh ning law kan la duh lai lo; na Swedish holh hmanmi zong a dik lo tuk i kan rian ttuannak ah ttuan dingah na tlak lo’ ti hi a si. Cu tadinca chuahnak ngeitu pa bialehnak a vun rel dih cun a thin a phawh tuk hringhran. Swedish holh hmanh thiam tthatthi lo tiah a puhmi cu a celh in a celh lo. Catlap le cafung a lak i cakuat a ttial ve colh. Fak ngai in hei leh i a herhning paoh in tthuat ve a tim. Asinain a vun i ruat deuh i, “Hi pa nih hin Swedish holh thiam tthatthi lo a ka ti hi, a si kho mi a si ko.

Swedish holh hi ka chuahpimi holh a si lo caah a thiam ngai ah ka ruahmi hi rianttuannak 

taktak ah cun cawn nolh ka hau ko lai,” tiah a ruat. Thinhung ngai in a ttialmi ca cu a thleh dih i a dang a ttial tthan. Cu pa sinah cun a tlamtlin lonak a rak chimh ruang le a hlawhtlin

khawh nakding ah cawn a herhning a rak chimh ruangah LUNGLAWMHNAK BIA tu a kuat tthan. Ni tlawmpal a rauh hnu ah Ron nih cun cakuat pakhat hi a hmuh; thanhca ngeitu pa sinin a rak si. Asin i ttuan ding in a rak sawm i, Ron cu a va kal i, tlamtling tein an ttuantti kho. Lehnak neem nih thinhunnak a damter long si loin, Ron nih cun aa ruahngam lo mi a sinain, a duh mi rian a hmuh.

Kan ral hna le a kan huatu hna vun dawt taktak ding hi cu kan piantharnak zongnih hin a phan kho lo zong a si ko lai. Sihmanhsehlaw kanmah nun nuamhnak ca le kan taksa ngandamnak, kan thinlung damnak a si ruang hrimhrim ah kan ralhna cu ngaithiam in, kan cung i thil tthalo taktak a tuahtu hna cu philh i zuam hna usih. Tuluk mifim Confucius nihcun , “Kan theih peng lo i, kan huat peng hna lo ah cun, mi nih an kan congawihnak le an kan thangchiatnak nih hin sullam an ngei lo,” a ti bantuk in, kannih zong i cinken duh hlah usih. General Eisenhower America President minthang taktak a rak simi kha, mi huatmi a ngeih le ngeih lo a fapa sinah an hal i, “kapa nih a mi huatmi hna theihpeng nakding ah caan a ngei lo,” tiah a fapa John Eisenhower nih a leh hna. Thinhunnak caan a thei lomi le a thin a hung kho lomi cu mihrut an si i, a thin a hung bal lo mi cu mifim an si.

America President paruk hna- Wilson, Harding, Coolidge, Hoover, Roosevelt le Truman te pawl ruahnak a cheutu hna (Presidential Advisor ) a simi Mr. Bernard Baruch an timi pa hi, a ral hna le amah huatu hna nih an conghawihnak nih hna a hnawh le hnawh lo an hal i anih nih cun, “a hohmanh nih hna an ka hnawh ding le ka ngeih an ka chiatter ding cu ka siang naisai lo,” a ti huar ko hna. Kan sian lo hnuhnu ah cun a ho nih cun dah hna cu a kan hnawh hnga? Hla pakhat zong nih :-tthiangtthunh le lungtum nih cun, Ka ruh zong a khiah dih ko lai; Thangchiat le congawih nak awkaa tu nih cun, harnak an ka pe lai lo tiah a ti.

Abraham Lincoln tluk i mi nih an huatmi le an entaimi hi an tam lo ngai lai. Negro miphun sal in chuah ding kongkau ah America mipi an i tthen lio i, thilttha chuahkhawhnak i raltthatein rian tlamtlinter a timh ruangah, huatnak le thangchiat congawihnak nih vanruahsurh bantuk in a surh. Asinan anihtu nih cun a hohmanh huatnak ngeih lo hi a tlangtar ah a hman. Mi ruahnak le dirhmun theithiam butein, “an dirhmun ah dir ning law, ka tluk hna lai lo,” a ti tawn.

Mi kan soisel hna, kan huathna, kan congawih i kan entail hna ah hin kan huatmi hna nakin kan rak tuar deuh; a santlaihnak pakhat hmanh a um lo. A santlaih lo lawng hmanh si loin a tthatlonak phun zakip cu kanmah cungah an rak kir tawn. Ral ngeih hi santleihnak a um lo i, huatmi minung ngeih hi a tthathnemnak pakhat hmanh a um lo. Cu ruangah kan phaisa hmuhmi a chaplo i, kan dirhmun le sinak sannak ca zong ah san a tlai lo. Chungkhar ca

zong ah san a tlai fawn lo. Jesuh krih nih a kan cawnpiak ning i kan ral va dawt le voi sarih let sawm sarih kan ngeihthiam khawh hna lo hmanh ah, a huat i huat lo tal cu i tim hna usih. Mah cu nun nuamhnak hrampi a si i, hihi nun nuamhnak biathli cu a rak si.

ZUNGZAL CINKEN AWK BIA THA

Mi nih an kan faknak hi lawmh tuk awk a si lo. An kan soiselnak zong hi huat tuk ding a si lo. Kan um ko bu i a kan faktu nih cun kan hnulei in an kan congawih i kan kong an kan ceih tawn. Kan um lonak hmun i a kan faktu hi a kan fak taktak tu, tlaihchan awk an si. Kan um lio i a kan faktu hna cu, kan um lonak i kan thang a kan chiattu le a kan congawih tu an si tawn. Bia-alnak hmun i teikhawh lomi hna zong hi, anmah lawng i an um tik ah an lungchung cun an dik lonak an i thei tawn ko. Kan zawn a kan ruat taktak lomi hna zong nih hin mi hmaikhah lo ruangah kan ca i a ttha ding hi an chim ve tawn ko.

Kan cung i holh chiachia le bia fakfak i a kan titu hna zong hi ngaihthiam ding an si. An holhchia le bia fakfak an chimmi cu anmah hrimhrim zong an i ngaichih tuk ko i, kan hna theih ah an I ngaihchihnak an chim lo sawhsawh hi a si. Mi cheukhat cu an ruahning le an duhning a si lomi vun chim ah hin, an kan al colh i a cheu cu daitein an um diam tawn.

Asinain an ruahnak tu cu an hmin hlei naisai lo. Achim colhmi hna nakin daite i a ummi hna thinlung hi tei an har deuh ttheu tawn. A caan caan ah cun kan i nuamhnak mithmai le, kannih thawng hna hi kan chunglei lungthin tthatning, kan i lawmhnak le kan i nuamhnak langhternak an si rilmal ko e; asinain a caan caan ahcun kan chunglei a thumi le a chiatkhaatnak thuhnak ca i khuh u phaw bantuk lawng an si i, kannih thawng hi kan thinlung chiakha tukmi phenhtu men lawng an si kho tthiamtthiam ve tawn. Kan pawng i midang tthatlonak a kan chimtu nih cun, mi dang sin zong ah kan tthatlonak a va chimh ve tawn hna.