HAWIKOM SERNING DAL 7-8 NAK

Dal Sarihnak

MI NIH CHONH DUH MI LE BIARUAH A NUAM TI MI SINAK AH A FAWI BIKMI LAM

Kan hnulei te ah khan lentecelhnak phun khat, a nuam ngai an timi hmun ah tel ve dingin an ka sawm ve celngel. Cu ka hmun ah an tuahmi phun cu ka thiammi pakhat hmanh a um lo caah kal ve ka zenh ngai bu in ka kal ve. Vantthat ah kan lak ah keimah bantuk in a thiam bak lo mi pakhat nu aa tel ve. Cu nu nih cu hlan ah Lowell Thomas sinah rian ka rak ttuan tawnmi le manezar ka simi le Europe ram zapi ti awk in khual ka tlawnmi pawl a hngalh. Cu nu nih cun, “Mr. Carnegie, na khualtlawnnak ram le na tlawnning pawl vun ka chim tuah.

Theih ka duh tuk hih,” tiah a vun ka ti. Hmundangte ah kan tthu i bia kan vun i ruah cu! Naite ah an pa he Africa ram pumpi cul in an tlawng i an rak tlunka a si kha a ka chimh. Kei nih, “Africa e? Hmuh ka duh tuk ve na’n ka kal thiam rih lo i nang cu ram minthang le ram kilken tuk ah a ummi na hmuh cang i na van a ttha tuk, cu kong cu hun ka chim deuh tuah,” tiah ka hal chin. A vun chim ciammam cu minit 45 chung din lo in ttin laite tiang a chim ko ai. Kei ka khual tlawnnak tu cu a hal zong a ka hal nemman ti lo. Amah hmuhtonmi kha tha tho taktak in ka rak ngaihpiakmi kha a thil duh le nuam a rak ti phun a rak si. Miphun dang deuh a si rua tiah na ruat ma? Ruat duh hlah. Miphun dang a si naisai lo. Mi tampi cu cu nu bantuk kan si. Hlan deuh ah khan cauk chuahtu Greenberg nih len a ka sawm i ka va leng.

Cu lio ah thingthei le thlai phunphun cin a thiam ngaimi pa (botanist) pakhat a rak leng ve. Hi bantuk Botanist pawl hi ka kom bal hna lo i a cawnnak chimding in ka sawm. A nih zong nih lungthote in bingcin in aa thok i pangpar cinning, an tthanning le alu cinning tiang a kan chimh. A chimmi ngaih a nuam tuk ka ti ah ka kengcheu tthutnak hngoh in ka ngaih, kan inn pawngte ah dum bite kan ngei i thlaici cinning ka thiam fawn lo caah cuka ah hman colh awk a ttha lai ka ti. Ka duhmi cu a ka chimh dih. Kan lennak pa nih cun mileng dang zong a rak ngeih pah len. A kan sawm ruangah a leng mi kan si ko nain zei hmanh chimceihpi manh lo in botanist pa he suimilam pahnih chung bia kan i ruah i ttin a cu ko. Ttin kan i timh i mangttha kan i ti pah ah khin Botanist pa nih, “ Tuzan kan hawipa Mr. Dale Carnegie cu a komh a nuam taktak si,” tiah inn ngeitu pa sinah a ka fak ta ko ai. Cu hnu ah kan ttin cio hna. ‘Komh nuam mi le biaruah nuam mi’ ka sinak cu fiangte in chim ahcun, a biachim ka ngaih chung ah khan bia ka hnihkhat ka vun halmi a si ko. A dang zei bia hmanh ka chim vemi a um lo. A biachim kha ngaih a nuam ka timi kha a hngalh ruang ah a si. Kan biachim ngaih a nuam a titu cu aho dah ‘komh nuam lo’ tiah a ti siang hnga? A chim karlak ah ‘aw, a si maw, ngaih a nuam, ka fiang, amah bantuk si kho ning law, an bia he a tlakning in ka vun timi khi a si ko. Cu ruangte ah BIA RUAH NUAM le KOMH NUAM tuk ka rak si.

Mi he i hawikomhnak ah chonhbiaknak le chawlehnak in hlawhtlinnak biathli hi zei dah a si hnga? Mi fimthiam Chaeles Eliot nih a chimning ah cun, “Zei biathli hmanh a um hlei lo, na sin i bia a chimmi tthate in rak ngaihpiak tluk in a tthami a um lo,” a ti. A fiang ngai lo maw? Sianghleirunn ah kum li kal theng a hau lo. A fawi tuk ko. Asinain cucu mi tampi a si mi mithiam he thiam lo he mirum he mi sifak he a caan te ah hman caan hngal lo in kan philh tawnmi a si.

Voikhat zong J.C Wootton nih a hmuhtonmi a ka chimh. Hiti hin a chim. Dawr nganpi pakhat ah suit a nakmi ka caw lai, ka ti. Ka vun i hrukchunhnak ah ka angki hngawng a nahter ko. Ka va kal i a zuartu pa sinah ka vun chim cu, “Khirh khawh a si ti lo, suit tamtuk ka zuar cang nangmah lawng nih na soisel rih,” tiah thinhung phun khin, lihchim le an dawr min chiatter timh puh phunkhin a vun ka ti. Kan aw a vun san deuh hnu ah a hawipa a rak chuak i a nih nih cun, “Suit anakmi cu a thar lio ah cun a phung a si ko, kha pawl man tlawm kha cu a si duh khun,” tiah a rak ti. Ka thinhun ning cu! Pakhat nih lih a ka puh. A dang pakhat nih ka thilcawk cu a chiaphun a ka tipiak rih. Khah! i lak uh ti i kal ka timh lio ah a ngeitu pa a rak chuak. A nih nih cun a rian a hngalh. Minung ziaza a theih. Mi hlawhtlingding ciammam a si.

Ka chim duhmi vialte a ka chimter. Ka chim lio ah a zuartu pa a rak i thlak zongah a sik. Ka duhning in ka chim hnu ah ka thilrit a zaang duak ti in ka ruah. Ka chim dih hnu ah a chimter ve. A hmasa in a dawr hngaktu hna cu a sik hna. A cawtu lungtling setsai lo mi cu zuarh lo dingin a chimh hna. Ahnu ah tangdorte hin a muici a kawhnak cu a ruang a hngalh ve loning le zei dah ka duh; khirh tthan ma, a dang lak dah tiah a ka hal. Kei nihcun zei ti tuah ding dah a si ti an ka chimh kha ka duhmi a si ko ka ti i zarh khat hrawng i hruk i a tthat lo ah cun na rak thlen tthan lai an ka ti. Cu bantuk in an ka buaitermi kong ah a nuamh lonak a ka chimh. Lungtlingte in ka ttin i ka suit cawkmi zong cu zarh khat hrawng ka hruk hnu ah a ttha ko i a muici a kok hlei ti lo. Soiselding zong ka hngal ti hlei lo. An dawr ah thil cawk ti lo ding tiah ka ruahmi zong cu a ngeitu pa nih chonhbiak a thiam tuk ruangah ka let colh tthan. A hnu zongah ka cawk lengmang hna. A ngeitu pa kha cu a rum deuhdeuh ko lai.

A dawr hngaktu hna pa hnih bel kha cu an rian kel i an ttuan ah cun an vantthat bia a si lai. Cu pin ah ruahchan awk an ngei lo. An ttuan khawh lo ahcun a funtu lei ah an ttan a hau te lai. Aw hranghrang in mi a chawnbia mi le soisel awk a hngal ngai mi hna zong hi an bia tthate in a ngaitu hna sin ah cun an nem colh ve ko. New York ah pakhat pa zong hi Ttelefawn kampani cung ah a thin a hung zungzal ko i operator nungak pawl a sik hna lo le

Ttelefawn hrawh dih le den dih ding in a tlerhkhonh tawn hna. Ttelefawn a hman man tthatthi in a pek bal fawn lo hlei ah cozah sinah kampani chiatnak ca a pek lengmang fawn. Cu tikah Ttelefawn kampani nih hna a hnok tuk an ti i mi fel bik an thim i an va kalter.

A va phanh tikah cu pa cu a rak hrang tuk. Sml. pathum chung a duh tawk i a hran hnu ah kampani lei fial mi nih tthate in a ngaih i a theihthiam ngaingai. Zei hmanh chim loin voi li a kal hnawh. Voi thumnak a kal ah cu misual pa he cun bu pakhat an dirh. ‘Ttelefawn ngeitu hna himnak bu’ an ti i chungtel zong an pahnih lawng an si. Cu bantuk in voi li khengte lungsau thinfual in zei bia hmanh chim lo in a bia a va ngaihpiak hnu ah cun Ttelefawn hman man cu halchom hau lo in a pek zungzal cang. Cu hlan vialte cu amah le amah biapi ngai i a ruahnak le ‘keimah’ a ti venak, a biachim ngaihpiaktu a ngei bal lo. Cu ti a biachim a ngaihpiaktu a vun ngeihmi cu a lawm tuk.

Voikhat cu sahmul in sermi thil puan sernak kampani ngan bik dawr ah pakhat pa hi thinhung ngai in a va lut. Mah pa nih thil a cawk lio ah fang 15 a batmi kha rianttuantu hna nih leiba cawhnak ca atu leklek an kuatmi a huat tuk ruangah thinhung in, pek a timh lonak le a bat zong a hngalh ti lonak kha va chim a tim. Rianttuantu nih a bat kha an i fiang tuk. A nih nih a bat lonak kong kha fiang ngai phun in a chim. Cu kongkau cu an manezar Detmer sin a phan. Manezar zong nih a bat ko hna kha a hngalh tuk ko. Cu tikah an i chonhning le an i hmuhning amah manezar Detmer a chimmi hi vun ngai tuah usih.

“A lungtlin lonak a chim lio ah cun daite in ka ngaihpiak. A chim lio ah a bia vun tan riangmang in a chimmi cu lih lawng te a si vun ti khi ka duh ngai ko. Asinain cu bantuk cu thil ttha lo a si ti hngalbu in daite in ka um piak. A chimding a chim dih hnu ah duhsahte in, ka kawi, hi bia chimding in khuallam hla pi in na vun kan fuhmi ka hngalh tikah ka lawm ngaingai, ka lawmh khunnak pakhat cu kan rianttuantu hna nih hin nangmah bantuk in midang thin an hunter sual ah cun kan dawr ca ah a ttha lo tuk ding na kan chimhmi hi a si. Na chimmi vialte kha ka theih dih, na dirhmun ah dir ninglaw nangmah renglo in ka thin a hung ko lai. Kan dawr ah thil cawk na duh ti lo ding na chim i ka lung a ttha lo hringhran ko.

Zei ti awk dah a ttha. Dawr dang ka hngalh i cuka ah cun kan chimh lai, nang cu mifel le mah thil timi ah a fiang mi na si i na thil tuahnak zongah na ralring fawn, kannih cu mi pakhat men si lo in thong tampi kan buaipi tikah tuah sualmi zong kan ngei kho. Atu fang hleinga zong hi kan mah ti sual a si tu ka zumh. Atu te hin a ba cazin chung hin ka hlonh colh lai. Nang thil pakhat lawng a buaipi mi le kan nih mithong tampi a buaipimi cu kanmah tu hi kan palh deuh ko lai tiah ka leh i rawl ei ka sawm colh i nuam lo ngai in rawl cu kan dum tti.

An khua ah a va tlung i nikhat hnu ah fang hleinga laknak cheque le ca a rak ka kuat. Cu chung ahcun nan phaisa ka batnak ca kha a chiah lo nakding ah ka rak chiah sual i atu hnu lawngah ka hmuh tiah ngaihthiam halnak ca a rak ttial. Cu hnu kum hnih ah fapa an ngei i a min ah ‘Detmer’tiah a sak. Mi phunzainak le fel le ttha i an i ruahnak pawl an chimmi tthate in rak ngaihpiak hi san a tlai tuk tawn.

Edward Bok an timi Dutch ngakchiapa zong mi sifak le nunhar ngaingai a si. Sianginn kainak phaisa a ngeih lo ruangah zung rian fial chukcho ah zarh khat ah fang 6 hlawh in rian a ttuan. Sianginn le college kalnak ngei lo a si bu in a ttuan man te a khon i America ram ah mi minthang pawl kong an ttialnak Encyclopedia of American biography timi cauk a cawk i America ram mi minthang tampi hna an konglam kha a cawng. A chan lio ah president le mi minthang tampi hna cu an konglam rel lawng hmanh a relh lo i anmah chimmi theng hngalhnak ah ca a kuat hna. Cu bantuk anmah konglam theih le hngalh a duh mi cu an rak tlaihchan i kum 14 lawng a si lioah rawl ei an sawm i an konglam cu an chimh tawn.

Hiti bantuk in milian le bawi pawl a komh hna ruangah hin a mah zong editor minthang taktak ah a chuah phah. Mi nih an konglam an chimmi nuam ngai in rak ngaihpiak hi tlaihchanmi sinak hramthok a si tawn. Isaac F. Marcrosson nih cun “Mitampi an hlawhtlin khawh lonak bik cu mi biachimmi ngaih an huam lo ruangah a si” a ti tawn. A si ko lai. Anmah chimmi lawng biapi ah an chiah i midang chimmi ah cun an hna an i cheh tawn.

Milian le mirum hna nih hin mi holh tamtuk nakin a ngaihlei a huam mi hna hi an tlaihchan deuh zungzal hna. Mi biachim mi rak ngaih peng zong hi thilfawi cu a si lo. Mirum le milian lawng si loin, mi zei paoh nih hin kan biachim ngaitu ding kan rak duh dih ko. America ram i ramchung buai le i dohnak a um lioah khan, Abraham Lincon cu mipi nih an rak soisel tuk. Mi cheukhat nih salluatnak nawl chuah a harh tuk an ti. A cheu nih sal luatter lai phan ah a phunphun in an soisel ve. Amah soiselnak in tadinca hmai vialte cu a khat ti awk in a um. Hi lio ah a lungre a thei tuk ve i a si lai. Springfield khua i a hawipa cu len a sawm. A harnak ah khuakhanpitu ding ah.

A hawipa a va phanh in Abraham Lincoln nih cun sal luatnak ca ah a ttuanmi le a retheihmi, a tak in ttuan a harning vialte a chim thluahmah. Suimilam caan saupi a chim hnu ah a hawipa tlun a cu i an i mangttha i a tlun tak. A harnak kongah khuakhan tti ding in a sawm nain biachimnak caan hrimhrim a pe lo. A harnak le a dik a tthami a ttuannak kong, a dirhmun a chimh dih, cu a chimmi lungsau thinfualte in a rak ngaihpiaktu kha a rak herh tuk ti a lang. Cu bantuk in a hawipa sinah a vun chim dih hnu cun thil rit phurmi nih a thil phurhmi a vun tthumh i an zaan bantuk in a nih zong a zaang ve.

Mi nih na hnulei in nihsawhmi si na duh ah cun hi ti hin tuah. Midang biachimnak caan pe hna hlah. Nangmah lawnglawng nih chim law na duh paoh khan holh ko. Na hngalhmi le na thiammi, thil na ti khawhnak kha ngol lo in chim hna. Midang nih an chim ve tikah na nakin an hngalh lo deuhnak ah an biachim tanpiak hna law chimkanh diam hna. Nangmah tluk mifim ah ruat cicet hna hlah. Bia zong tampi chimter duh hlah. Cu bantuk in na tuah ahcun na fim zong fim lo zongah na hnulei in an in nihsawh lai i kutchu an in tuh ko lai.

Komh a nuam ngai mi si na duh ahcun, lungthote in mi biachimmi ngai law, na mi komh mi kha mi vialte nakin a let za khat in amah le amah biapi ah a chiami a si kha hngal. Amah herhbaumi cu na herhbaumi nakin biapi deuh ah a ruah i Chinram ah mautam mangttam a tlung ti pawl le Japan tsunami 2011 ah minung tampi an thi ti nakin a hapi fak kha a buaipi deuh ti le Africa ram lihnin nih mi tampi nunnak a dih ti nakin a tawcor ah khuaihli nih a thinlung a lak deuh ti kha philh lai cih. Cu bantuk mi he cun nan i komh tawn kha hngalh law, biapi ah ruat law No.1 ah chia ko. A biachim kha lungthote in ngaihpiak law, komh nuam le biaruah nuam na si ko lai.

Dal Riatnak

MI NIH COHLANMI LE MI SINAH I TLUMNING

Theodore Roosevelt he a kom cang mi paoh nih an khuaruah a harmi cu, a komh mi hna paoh i nuam an timi ah aa nuamh khawh vemi le chimding a hngalh khawh zungzalmi a si. A ruang cu thaizing ah a komhding mi hna kha a zan ah zei kong dah a nuam an ti phun a si ti a ruahcia i a cawng hmasa ta tawn an ti. Mi zei paoh hi a nuam an timi phun chimpi le biaruah hi nuam an ti bik zungzal ti hi Roosevelt nih hin fiang tuk in a hngalh. Mi nih a nuam an timi phun vun ceihpi i an chimmi lunghmui ngai in rak ngaihpiak cu mi zei hmanh nih a har an ti bal lo. An tlamtlinnak kong pawl vun chimpi hi nuam an ti khun. Cucu sinak sang le thil ti kho i an i chiahnak hngalhpi le lawmhpinak ttha bik a si.

Mifim, philosopher kan timi hna nih hin kum thong tampi a kalciami ah khan minung i pehtlaihnak phung a tthami pawl an rak ruah cang. Hihi tuanbia tluk in a upami a si. Kum thong thum kalcia ah khan Zoroaster nih Persia ram ah a hawile a rak chimh diam cang hna; China (Tuluk) ram ah Confucius nih cun kum zabu 24 a kal cangmi ah khan a rak aupi cang fawn. Hindu pawl nih kum thong hnih kalcia ah khan Indus tivapi thluan le Ganges tivapi thluan kam ah a rak um mi hna sinah an rak cawnpiak cang hna. Kum thong hnih deng a liamcia ah khan Jesuh Krih nih Galili le Judah ram hrawng ah a rak cawnpiak cang fawn hna.

Cu an cawnpiakmi hna pawl cu a tawinak in, “Mi nih ka cung ah tuah hna seh ti na duhmi kha, mi cungah tuah hmasa,” tiah Jesuh Khrih nih a funtom. Miphun kip nih hin miphun dang teinak phunkhat tal ngei in an i hngal cio dih, miphun dang nih an tluk hna lonak zawn kha an i phawrhlawtpi i an i uanthlarpi tawn. Hi vawleicung khuaza kip ah an hmanmi a si, lih a si lo. Mi zei paoh na hmuh mi le na komh mi hna kha, nangmah nakin pakhat khat ah cun cungnung deuh le sang deuh ah a ruat hna, san deuhnak le cungnung deuhnak cu a ngeih zong a ngei taktak fawn, cu an cungnung deuhnak le sangdeuh ah an i chiahnak cu upatpiak, lawmhpiak le hngalhpi i fakpiak tluk in mi nih cohlanmi le mi sinah, i tlumnak lamttha a um hlei ti lo. Emerson nih a chim cang kha, “Mi ka ton cang mi hna hi zei maw tal ah cun tluk hna lonak ka ngei dih hna, cu ka zawn cun an mah sinin ka cawng tthan tawn,” a ti.

A tanglei tuanbia ngaih nuam tak le a si taktakmi hi vun ngai ve tuah. Connecticut timi sihni pa le a chungkhar cu Long Island ah a ummi a nupi le chungkhat sinah an va tlawng hna. Cu an tlawnnak ah cun a nupi i a ni an va leng. Sihni pa he cun bia an i ruah, an nu tu cu theihhngalh dangdang he an i chawn i an pa tu cu an ni he cun biaruah pah chawhleh pah in an inn cu an velchum ah cun an i chawk. Sihni pa nih cun a inn le a pawngkam i a ummi cu faknak a vun kawl. Cu hnu ah hi ti hin a vun ti, “Hi inn hi 1890 ah an sakmi maw a si?” tiah a vun hal, pitar nih cun, “Aw si ee, mah kum bak i sakmi cu a si,” tiah a vun leh. Sihni pa nih cun, “Ka chuah kum bak a si. A dawh taktak si, a satu zung an thiam kho tuk, a kauh zong a kau fawn, tuchan ahcun hi bantuk inn hi an sa lem ti lo heih,” a vun ti nolh. Pitar nih cun, “Aw, a si hrim, tuchan tthangthar pawl nih cun hi bantuk inn ttha uar le sunhlawih hi a hngalh in an hngal lo, an nung ve sawsawh i a si ko,” tiah a bia cu a peh thluahmah tthan...

Cu inn cu an pa he an rak i dawt tuk lio caan te ah an sakmi, sapesial taktak in an rak sakmi le inn satu hmanh hmang lo in an nu pa nih an timhtuah an suaisam i an sakmi a sinak kong kha a chim len. A chim pah cun inn le a pawngkam ah an i chok pah. Sihni pa nih cun inn le a pawngkam kha a fakpah thluahmah, pitar biachim cu lungtho ngai in a ngaihpiak bu in an in chung thilri an remhning, a thianhlim ning le an tthatning cu a fak pah, fak ding zong cu a hngal kho taktak. An kal lengmang i an mawttaw chiahnak inn an va phan i, pitar nih cun, “Hi mawttaw hi kan pa nih a thih laite ah a cawkmi a si i a hman zong a hmang manh huaha lo a thar tlukte a si rih. Thil ttha a tlaihchan ngaimi na si i, cu caah cun kan tthenh, nangmah nih i lak,” tiah a vun ti ko.

Sihni pa nih cun, “Aw a, na thil sianmi cung ah ka lawm tuk, asinain na sahlawh zong ka si lo i ka lak lo ah a ttha deuh lai,” tiah a leh. A sahlawh chungkhat naih deuh pawltu pe deuh dingin a fial. Pitar nih cun, “Chungkhat sahlawh na ti maw? Chungkhat sahlawh cu tampi ka ngei ko hna nain, an nih cu ka thih hnu ah ka mawttaw co le i lak duh ah ka thih zokzok an duh i an hngak hna.

Asinain ka tthen hna lai lo, a lak hrimhrim an i lak lai lo, nangmah kan tthenh lai.” a ti chap. Sihni pa nih cun na chungkhat sahlawh na tthenh hna lo hmanh ah a zuar tal zuar law man tampi in na zuar khawh lai tiah a vun lem nolh, pitar nih cun an pa nih a ttha cemmi a duh cemmi a cawk i mah cucu midang sinah vun zuar i mi nih dindorhnak ngei lo in khualak ah an vun hman ka hmuh ding cu a celh in ka celh lai lo, cu caah nangmah hrimhrim nih na laak a hau, nangmah ti lo midang sinah, khua zei hmanh ah a kal ding a si lo,” a ti.

Bia a leh lengmang ahcun pitar a ngaih a chia sual lai ti a phang i al duh ti lo in a mawttaw cu a lak. A duh i a dawt tuk mi an pa he lungtling taktak in an sakmi an inn le an thilri, an dum le an mawttaw, a liamciami an caan le an konglam hna, biapi tuk le minthang tuk in an i chiahnak vialte kha, lungtakte in a ngaihpiaktu sinah chim le phuan a duh tawnmi, chimnak le phuannak caan a ngeih lo ruang ah lungnuam in a um khawh lonak thilrit pi cu diriam cikcek in sihni pa sinah a bungh dih. Cu bantuk in a duhcemmi a tuahpiaktu sinah cun an pa rosung mawttaw a lakte in a pek. A ca ah sian lo a ngei ti lo.

A dang vun ngai rih usih law; George Eastman timi pa hi Roll film thar: zuk a cawlmi chuahnak a thiam hmasa cem a si. A thil thiammi ruangah baisakup kan timi zukcawl hi an chuah phahnak a si. Hi pa hi vawleicung chawlehnak ah min thang bik pakhat a tling ve mi a si. A phaisa ngeihning hi khuaruahhar a si. Cu tluk cun rum ko hmanhsehlaw nangmah le keimah bantuk in fak le a minthannak lawmhpi cu a hnabei a sei zungzal ve. Eastman nih a nu philh lonak ca ah Rochester ah ringawn cawnnak sianginn le zukcawl he a pehtlaimi inn ngan taktak sak a tim. A chung ah chiah dingmi tthutdan cu tthutdan a tuahtu kampani a phunphun nih an i cuh. Kampani pakhat i chairman Adamson an timi pa nih Eastman cu va hmuhding in timhtuahnak a ngei.

 A kal lai ah inn satu lei lutlai pakhat nih, “ Eastman cu a manh lo kho tuk i chonhbiak zong a har tuk. Minit nga hrawng va um law na chim duhmi na chim dih cun chuak colh te ko,” tiah a cah tak. Adamson a va luh ah cun Eastman cu dirbu in cauk a rak reli a buai ngai taktak. Cu ti a dir ko lio ah cun a zung chung cu a rak zoh, an vun i hmuh bak in a zung tthatning le a dawhning an zohkhenhning a felning le a tthatning cu a vun fak colh. Hi bantuk zung thianghlim le dawh a hmuh bal lonak cu a vun chimh. Eastman nih lungtho ngai khin, “A si ma, a dawh na ti ma? Ka sakka ah khan cun a dawh ngai si. Asinain ka rian a tam tuk i a khan hi ka kal bal set lo nak zong a um pah si,” ti pah in lungtho ngai in a khankip cu a chawhpi. Adamson nih cun an kalpah in a hmuhmi paoh cu a fakpah thluahmah hna.

Innkhan ah an i chawhpah cun Eastman nih midang ca hrimhrim ah ramdang ah sizung phunphun a saknak kong le rian tampi a ttuannak kong cat lo in a chimh, an thil ngeih phunphun cu a mi leng pa cu a zohter. Minit nga lawng um ding tiah cahmi cu suimilam pahnih hnu hmanh ah an biaruah thawt a timhka lawng a si rih. Chuncaw ei a sawm i an ei lio ah tthutdan phunkhat Japan ram in a phorhmi fang hnih man a va lak i Adamson cu a zohter. Hi tthutdan hi man tlawmte si ko hmanh seh law nuaih zatam ngeitu nih hin a sunhlawih tuk. Zeiruang ah dah a si hnga? Zei dang si lo in a mah nih si a thuhmi a si ruangte ah a si a ti. Rawl ei khim ah zukcawl inn ah an herhzat ding tthutdan cu an vun tuak i thong sawm kua renglo man ding a si. Adamson te kampani nihcun an ser dih. Mah ni thok cun Eastman le Adamson cu hawikom ttha ah an cang.

Hi phung le ning hi zei ruangah dah kan hman ve lai lo? Khoika hmun in dah a hram kan thok lai? Na innchung khan thok hmasa, na innchung kha a herh cemnak hmun a si kha mi tampi nih a ruah awk an hngalh lomi a si. Nan nu nih khan tthatnak le faknak ding tampi a ngeih lai, ngei lo seh law na nupi ah na tthit ka zum lo.

Asinain zei can dah na fak lo i a thilttha tuahmi ah lawmhnak bia chimh lo in na um cang? Zei can dah na ka chung in a chuakmi faknak awka thlum theih a duh tukmi le a hnabeiseimi cu a theih ti lo? Cattialtu minthang taktak a si mi, Dorothy Dix nih cun ,“I tthitumh hlan, i duh lio ah i fak hi rak tuah dingte a si i, i tthitumh hnu chinchin ah cun i fak hrimhrim a herhtukmi, tuah lo awk ttha lo a si,” tiah a ttial. Nupi le hi fak lengmang ding an si. An tthatnak zawn ah fak i a tlin lonak zawn ah khuhpiak ding tu an si.

Nu pawl tlaihchanmi si na duh maw? Na duh ahcun amah konglam lawnglawng chim pi. A tlinnak, a felnak, mi a teinak hna paoh kha fak law chimpi, a thinlung an pek lai. Pa pawl zong cu bantuk tthiamtthiam cu an si. British Prime Minister lak ah minthang bik pakhat a si mi Disraeli nih cun, “Mi zei paoh hi amah kong chimpi law, suimilam caan saupi zong an komh huam ko lai,” a rak ti.

Note : Pu Kio Luai nih " Hawikom Serning" timi cauk a tialmi chungta lakchin mi a si.