Chungkhar Pa Bik Dirhmun In Miphun Hruaitu Dirhmun Cuanhnak

By; Stalin Tha Cung Lian

Vawlei cung ah a cawlcang in ai tthialkam khomi paoh nih hruaitu an ngei dih. Saram zong nih hruaitu an ngei. Cu ve bantuk in minung zong nih hruaitu kan ngei ve. Minung hi kan chuah bakin hruaitu kan ngei colh. Cu a kan hruaitu cu kan nu le kan pa an si. Cu ve bantukin mibuu (Organization ) hruaitu le miphun hruaitu cu Chungkhar i pa  bik bantuk an si awk a si. Chungkhar pa bik nih a innchungkhar a hruaining in tuchun kan ram le miphun hruaitu hna nih mipi a kan hruai ahcun mipi le hruaitu karah dawtnak le remnak he lungrual tein kutsih buin mipi le hruaitu aa-tlang tein kan kaltti kho lai ti zumhnak ka ngeih caah Chungkhar pa bik nih a mihruai ning kha zoh in Chin miphun hruaitu nih an hman dingning kong kha ttial ka van izuam lai. Kan Laica Alphabet ning tein a changchang in a tanglei ahhin ttial khawh ka van izuam lai.

A= A Pathian Kong A Cawnpiak Hna : Chungkhar pa bik nih a rian nganbik cu a fale kha  amah nih a zumhmi a Pathian kong kha fiang tein  cawnpiak le lam hmuhsak ai zuam zungzal. Cu bantukin miphun hruaitu zong hi Biaknak lei ah kan ibochan mi, lam a kan hmuhsak khotu an si a herh. Chin miphun chungin ramkhel pawl nih kan ipalh rua tiah ka ruahmi cu ramkhel rianttuantu nih biaknak lei hruaitu kha kan duh paoh in kan den hna i kan soisel hna. Chin miphun ramkhelnak ah bianak in hram a bunh lomi ramkhel buu nihcun teinak a chuahpi kho lai lo. Zeicatiah zei bantuk ramkhel buu hmanh nih biaknak thazaang tel loin rian an ttuan kho taktak lo.

Aw: Aw-hrang le Hronak Bia Nih Remnak le Dawtnak A Lenter Kho Lo: Chungkhar pa bik nih a hruaimi a chungkhar sin ah power bantukin  aw hrang ngai in mah hi tuah! Na tuah lo ahcun kan thah lai… Na duh zong duh lo zong ah tuah ti phun in bia a chim ballo…Dawtnak mithmai le zawnruahnak mithmai he aw-nem tein  a chungkhar kha amah lawng nih a ttuan khawh lomi rian kha bawmh hal in toidornak he rian a chimh hna. A chungkhar nih rian a fialmi hna an tlamtlinh tikah pa bik kha ai lawm i a thangtthat hna, a hlawrh zungzal hna..  Cu tikah pa bik le a chungkhar karlak ah dawtnak le zumhnak a leng i cu nihcun rianttuan khawhnak le teinak lam ah a hruai hna. Cu bantuk in miphun hruaitu zong nih an hruaimi mipi kha hriinghro chia ngai (power ngei ngai) in cu tin tuah! Na tuah lo ahcun kan nih cu thonginn kan ngei lo ti phun in mipi kha meithal he hro in vuak le den a timh hna ahcun mipi le hruaitu kar ah dawtnak le remnak, izumhnak le ibochannak a leng kho lo i sungh zatlaknak lam ah a kan hruai. Cu bantuk si loin dawtnak mithmai le toidornak lungput in kan hruaimi mipi kha aw-kaa nem tein kan chonh hna i kan pehtlaih hna tikah kan duhmi bia tlamtling tein kan iruah kho, kan duhmi kan iruah khawh tikah kan chambaunak kan ithei i ibawmhnak lungthin a chuak i cu ibawmhnak nih teinak lei ah kar a kan hlanpi.

B=Bochan awktlak pa a si: Chungkhar pa bik cu fale nih bochan awktlak tein a nunzia siseh, a thazaang siseh, a fimnak siseh, ai pumpek ning siseh, a siannak le a siaherhnak thinlung in siseh ai zuam i fale nih vawleicung ah an ibochan bik mi a si. Cu bantukin miphun hruaitu zong hi hruaimi mipi nih fale nih an pa an ibochan bantukin zei bantuk hmun le hma kan um hmanh ah kan hnipuan hruk-ah in siseh, kan cawlcangh in siseh, kan tuahsernak in siseh, dawtnak zawnruahnak kan ngeihnak in siseh mipi nih bochan awk tlak tein kan um a herh.

C=Chimhhrinnak le Cawnpiaknak A Ngeih Hna: Chungkhar pa bik nih a fale kha zei tik hmanh ah thilttha lo a cawnpiak ballo. A hmurka in siseh, a nunzia in siseh, a cawlcangh in siseh,a thutdir in siseh, pa bik nih a fale hi ningcang tein a cawnpiak hna. Cu bantukin miphun hruaitu le buu pakhat khat hruaitu nih a hruaimi mipi cungah zoh dawh loin um kha si lo in ningcang tein a cawnpiak a thutdir, a biachim holhrel in siseh, a nunzia hrimhrim in a cawnpiak hna a herh.

D=Dawtnak A Ngeimi Pa  A Si: Pa bik nih a chungkhar a dawt hna hi a sang kho taktak hmur le ka in chimphuan khawh lo tiang in a dawt hna. A thinlung dih um-ek in le a nunnak thap tiang in a dawt hna. Cu bantukin miphun hruaitu zong nih hruaimi a mipi a kha a thinlung um-ek in a dawt hna awk a si. Cu bantukin hruaitu nih mipi a dawt ko hna ahcun zeitikah hmanh mipi sin in hruaitu sinah thilttha lo a chuak bal lai lo.

E=Eihmuarnak Thinlung A Ngei Lo: Pa bik nih a fale caah zeitik hmanh ah eihmuarnak thinlung a ngei ballo. Amah ca tthatnak ruat in a chungkhar cungah thilttha lo tuah a duh ballo. Cu bantukin miphun hruaitu zong hruaimi mipi  cungah lungthin tthalo ruahnak tthalo a ngeih awk a si lo. Tuchun kan ram hruaitu nih mipi kan hruaining zong kha van tuak chih te uh…

F= Fimnak Lam Kha A Kawlpiak:  Pa bik nih a fale kha fimnak  lam ah a hruai hna. An theih lomi kha a chimh hna i an thiam lomi kha a cawnpiak hna. Amah nih a theih lomi le a thiam lomi kha tangka tampi dih in le harsatnak tuar in a fale fimthiamnak ah an tthancho khawhnak dingah biatak tein a nunnak ral in a ttang i a fale kha sianginn tthattha ah chiah khawh ai zuam. Hi bantukin Chin miphun hruaitu nih kanmah ca tthatnak ruat loin kan hruaimi mipi tthanchonak ding khua kan ruah ahcun kan hruaimi mipi cu atu nak a let tampi in an tthangcho hrimhrim lai.

H= Harnak Tuar Kha A Ttih Lo: Pa bik nih a innchungkhar caah siseh, a fale caah tthatnak ding a si ahcun zei bantuk harnak le retheihnak zong kha a ttih hrimhrim lo a ttuan khawh peng. Hruaitu zong nih kan hruaimi mibu a tthancho khawhnak ding le an caah a tthatnak ding a si ahcun harsatnak le tem-innak hi a ttih in a hrial awk a si lo.

I=Intuarnak A Ngei: Pa bik nih a fale caah fakpi in intuarnak a ngei. A fale an tthat khawhnak ding ah a thazaang, a ruahnak, a thinlung dih-umnak in le zaan hmanh hngilh loin intuarnak a ngei. Soisel thangchiatnak vialte zong intuar kha a ttih lo i a tuar khawh zungzal hna.. Cu bantukin hruaitu zong nih a hruaimi mibu cungah intuarnak kha a ngeih ve awk a si.

K=Keimah Nih Tingco Ning Ti Lungput A Ngei Lo: Pa cem nih amah lawng khim tein um i a chungkhar kha rawlttam in chiah a siang ballo. Amah tu rawlttam tuar kha aa duh deuh zungzal. Thilttha kha  amah caah ai thim ballo i amah lawng inuamh kha zeitik hmanh ah a ruat ballo. Cu bantukin Miphun hruaitu keimah nih tingco ning. Mipi cu an zapi tein an ting lai lo tbk in ruahnak ngeih awk a si lo. Amah nakin a hruaimi ah a thinlung a chia deuhmi kha hruaitu tling cu an si.

L= Lamding, Lamttha A Hmuhsak Hna: Chungkhar caah pa bik nih lamding, lamttha kha a kawl i cu lamding le lamttha ahcun a chungkhar kha a hruai hna. Thiltthalo ah a hruai bal hna lo. Hruaitu zong nih kan mipi kan hruaimi hna caah Lamding, lamttha kha kan kawl i kan tuaktan a herh. Cu lamding le lamttha ah kan mipi kan hruai khawhnak dingah fak piin kan zuam kha hruaitu nih a rian nganbik cu a si.

M=Mah Zawn Lawng A Ruat Lo:Mah zawn lawng ruat in, mah khim hmasa, mah nih thilttha tem hmasa, hihi cu keimah lawng nih ka co ding a si ti bantuk lungput kha chungkhar pa bik nih a ngei ballo. Tu lio kan miphun hruaitu nih Angki tthattha, hnipuan tthattha kan ihruk, inn tthattha kan ngei, tangka tampi kan ngeih lio ah kan hruaimi mipi cu zingzan ei awk hmanh an ngei lo. Officer rian a ttuanmi hmanh nih nuhmei nu nih a ngeihchunmi tangka hmanh kha amah caah a luhnak ding khua  a tuak rih. Cu bantuk in hruaitu cu an si awk hrimhrim a si lo.

N=Nunnak Thap A Sian: Chungkhar pa bik nih a chungkhar caah aherh ahcun a nunnak thaap kha a sian. Zeicatiah a chungkhar cu a dawt hna i an zawn a ruah caah a si. An caah ui-mi le sian lomi a ngei lo. Cu bantukin miphun hruaitu nih a hruaimi cungah lungthin put a ngeih ahcun a hruaimi cungah a lettam pi in rian  a ttuan kho lai.

P=Peknak Thinlung A Ngei: Pa bik nih a kaa chungah ai ttuh cangmi thil hmanh kha a fale nih an hal ahcun a chuah tthan i a fale kha a pek ko hna.. Zeitluk a rawl a ttam zong ah a fale nih an duh a si ahcun ei lo tein a fale kha pek zungzal hna. Cu tikah a fale nih an pa nih a dawt hna nak kha an theih i a fale nih an pa cu an thinlung dihlak in an dawt ve i an pa cungah siaherhnak lungthin le zawnruahnak lungthin a chuak. An hung cutzat tikah an pa daw lo le siaherh zawnruah loin an um kho lo i an nunnak pek tiang in an pa nih harsatnak a tuar ding nakcun anmah nih tuar kha an ithim ve. Cu nihcun teinak nganpi ah a chiah hna. Cu bantuk in miphun hruaitu nih mipi cungah peksiannak lungthin an ngeih ahcun mipi nih hruaitu peksian ve nak lungthin kha a chuak.

R=Rianhrang Ttuan A Ttih Lo: Chungkhar pa nih amah thazaang awl deuh in a chungkhar kha rianhrang a ttuanter bal hna lo. Amah tu nih a harsa deuhmi rian kha ai thim i a chungkhar tu kha a fawizang deuhmi rian kha a khinh zungzal hna… Cu tikah an pa nih a chungkhar a dawt hna ning kha a fale nih an hmuh tikah a fale an hung zat tikah  pa bik kha rianhrang ttuan an sianh ve ti lo. Cu bantukin dawtnak le dawt in ai chemtonhmi chungkhar cu nuam in an leng i teinak thutdan ah an tthu… Hi bantuk in hruaitu nih an hruaimi mipi cungah dawtnak ngei in rianhrang ttuan hmasa an ithim tikah an hruaimi mipi nih an zoh sawh ballo. A tuhmui le a namtong kha hruaimi nih an chuh zau i a rianhrang cu an chawn colh zungzal. Cu tikah hruaitu le mipi karah thinlung a nuam i lawmhnak in a khat. Cu lawmhnak, zawnruahnak le lungrualnak in ttuanmi nih teinak le hlawhtlinnak a kan pek tawn.

S= Siaherhnak le Siannak Thinlung A Ngei: Pa bik nih a mah lawng i a um lio caan ah a hmuhtonmi thilttha kha a chungkhar caah siaherhnak a ngei. Tahchunhnak an inn chungkhar ah an ei khawh lomi thilthaw pawl kha midang nih ei dingin an rak pek tikah a thinlung ah a ra colhmi cu ka chungkhar nih ei kho ve hna sehlaw timi ruahnak kha a ra colh. A sia a herh colh hna. Cu bantukin miphun hruaitu nih a hruaimi hna cungah siaherhnak thinlung a ngeih ahcun a rianttuannak kha a lettampi in a tthawnter deuh tawn.

T= Chungkhar Pa Bik Nih A Chungkhar Kha A Theih Dih Hna: Chungkhar pa nih a chungkhar cu an min siseh, an lungput siseh, an khuaruah ning siseh, an harsatnak le an santlaihlonak vialte le an duhmi, an ilawmhpi mi thil vialte a theih dih. Cu a theih dih hna tikah an caah tuahpiak ding thil kha ai fiang. Cu ai fiang bu in thil a tuah tikah chungkhar caah lawmhnak a chuak i chungkhar nuam ah a ser hna. Cu bantuk in miphun hruaitu nih kan hruaimi miphun hi an sining le an harsatnak, an ilawmh duh deuhnak vialte kha kan theih i an min din tiang kan theih khawh ah a ttha. Cu hnu ah an caah thil tuah dingmi kha ai ril i cu thil kan tuahpiak hna tikah mipi sin in lawmhnak aw thawng a thang i cu lawmhnak in au mi thawng nih teinak a chuahpi.

 U= Uahnak Thinlung A Ngei Lo:  Chungkhar pa bik hi nupi  cungah siseh, fale cungah siseh, zeitik hmanh ah uahnak thinlung a pu ballo i a ruat zong a ruat bal pek fawn lo. A mithmai a panh peng. A tha a dit hmanh awhrang chim kha hrial ai zuam i mithmai penh te in a um zungzal. Cu bantukin hruaitu ttha cu an si awk a si. Hruaimi mipi sin ah uahnak le ruamkainak a ngei ballo. Cucu kan miphun hruaitu zong kan si a herh ve.

V= Veihvuan Aa Tim Ballo: Pa bik nih zeitik hmanh veihvuanh aa tim ballo. A khuaruahnak in siseh, a tuahsernak in siseh, mi huaha lo lungput in nuamhnak sawsawh a simi thil le veihvuanhnak lungput a ngei lo. Cu bantuk in miphun hruaitu zong mah nuamhnak lawng ruat in hruaimi mipi zoh loin veihvuanh ai timh awk a si lo.

Z=Zungzal Ca In A Hmunmi le A Tthami Tuah Ai Zuam: Pa bik nih a fale caah caantawi te lawng a nguhmi thilri a tuahpiak bal hna lo. A har deuh hmanh ah amah nih a theihmi, a hngalhmi chungin a ttha bik kha a thim i zungzal a hmun kho dingmi thil kha tuahpiak ai zuam. Hi bantuk in hruaitu nih techin fapar chan tiang a nguhmi thil kha a hruaimi mipi caah tuah ai zuam awk a si.

Tlangkawmnak : A cunglei kan langhtermi pawl hi Chungkhar pa bik nih a

chungkhar a zohkhenh ning  a si.  Pa bik nih a fale kha amah nih a zumhmi a dik a timi biaknak kha a biakter hna i zumhnak tthawng ah canter a duh hna. Cun ai-uah bal lo. Bochan awktlak in um ai zuam. Chimhhrinnak le cawnpiaknak a ngeih peng hna. A thinlung dih um-ek in a dawt hna. Fale cungah eihmuarnak thinlung a ngei ballo. Fimnak lam kha a cawnpiak hna. An caah harnak tuar kha a poi ah a chia ballo. Intuarnak kha a ngei zungzal. Keimah lawng nih tingco ning, imiak ning tinak lungput a ngei ballo. Lamding, lam hman kha a nunzia in cawnpiak hna i a hmuhsak hna. Mah zawn lawng in a um ballo i an caah a nunnak thap kha a sian. Peksiannak lungthin a ngei i an caah a herhmi rianhrang ttuan zong kha  ttih lo. Siaherhnak lungput kha a ngei i an herhmi le an sining kha a theih zungzal. A chungkhar cungah uahnak lungput a ngei ballo i veihvuanh tak a tim bal hna lo. An chungkhar caah zungzal a hmun rothil le thilttha kha tuah ai zuam peng.

Hi bantukin thilttha a tuahmi chungkhar pa bik cu fale nih pa ttha tiah an ti i an thangtthat, upatnak an pek, a caah an zeizong an sian i an nunnak tiang pek an ngamh. Chungkhar pa bik bantukin kan miphun hruaitu nih lungput kan ngeih ahcun a tthangchomi miphun le ram a nuammi le lunglawmhnak aunak hmun ah kan ichuah ko lai tiah cattialtu nih zumhnak ka ngeih caah caan tam nawn la in ka rak ttialmi a si.