Kawl Cozah Uknak Chiat Ruang Ah Maw?

By; H.C. Chhan Hranga

Zing Suimilam pasrih le cheu ah cun ka rianttuannak hmun in ka inhlanmi lei ah cun, uai nawn in ka kal i, kan rianttuannak ah ttuan ve mi midang hna zong cu biasawng thlorh pah cun an mahle in hlaan lei cio ah  an ttin cio hna. Keimah lawng hlah maw ka si ka ti lio ah, ka hnulei ka van zoh cu ngaknu pakhat nih, ka hnulei cun a rak ka zulh, pa ka si bantuk in, nu cu chonh hmasa an hau  tiin ka va Good Morning, a ka good morning ve colh. Bia tlawmpal kan iruah hnu ah an inn kan phan colh i, Good Night tiin mangttha kan ituah.

Minung hi mui lawng dawh hi a rak za nem mam lo. Nunziadawh zawng hi a rak biapi  ngai.. Zungkhat ttuanmi cu nifatin in kan ihmu i thla hnih khat a rauh ahcun, kan in Good morning nak nih khan a theipar a chuah pah i, kan ikom ngai cang ka ti lio ah, kan zung in aa phuak diam hoi. Maw ka thin cu tiin ka cal kaa dawmh i, zei santlai theng hlah.. Zan bazaar kai dingin ka nau le pawl he cun kan kal. A hnulei in nunhak  pakhat cu ka hmuh. Ka hmuh balmi a lo ngai tiin keimah le keimah cu ka ceih len lio ahcun ka hmai ah a rak phan. Ka lau ko. A ka nih i kei nih cun Hai ka hei ti. Ka naule pawl cu pa lawngte an si ko ca ah, bazaar nanmah in rak kai u law, ka hawinu hi amah lawng a si chinchap ah nu a si fawn. Ka va thlahta lai tiah ka ti hna. An inn tiang cu ka va thlah i, thlah lawng cu kaa lunghmuih khawh lo ca ah, a lak i ka lungthin putning cu thate in ka chimh i, ai zumh kho set lo. Sinain, kaa biatak ning a hmuh tikah cun a nih zong nih a ka dawtnak kong cu a ka chimh ve. Cuticun kan pahnih dawtnak tuanbia a thoknak cu a si.

Zarhte ni, nisarih chun le zan lawng lennak caan ka neihmi cu a si fawn. Cu ka ni le zan ahcun an inn ahcun ka va leng  tawn. Bia kan in ruah tawn i, kam caan hna cu nuam le lawm  in kan hmang tawn.. Zeiruangah dah hikaa hmun hi na rak phanh tiah ka hal? Ningzak ngai nawn khin a ka chimh “Kawlram cozah tthat loh ruangah a rak zaammi ka si” tiah a ti. A caah  zeihmanh tuahpiak khawhmi cu ngei hlah hmanhning law, ka zaang a fak ngai.. Bia iruah pah cun bia ka hal, ka hal tikah, Darling pa zeihzat dah na ngeih cang? tiah ka hal i, a nihchuak, a ni pah len.” Nangmah hi a pakhatnak na si” tiah a ka ti cu ka lau ngai. Kan zum loh tiah ka ti. Ka dai chih len. Sinain zumh a umnak tampi cu a um. Mi komh a thiamlo ning le tu lio holh in a zei lo ning ka  hmuh ruangah darling pa zeizah dah na ngeih cang ti bia ka halnak zong cu a si fawn..

  

Kan Buu ah rak ipum mu tuzarh cu tiah ka sawm tawn i, a ka pumhpi tawn. Kan i uar sau deuhdeuh i, ka lungchungte in Pathian a ttihmi nu a sinak le a bochanning kha tampi ka hmuh chin lengmang fawn. Buainak, harnak kan ton caan zongah a sinah ka chim tawn. A nih zong nih a ka chimh ve tawn.

A Ni nih rak ka umpi ta seh tiah a ti caah a Ni le inn lei ah cun a tthial. Kei zong nihcun a ni le inn lei zong ah cun ka va leng ttheu tawn. Zan lei ah park ah kan leng tawn i, kan biaruah a thaw kho ngai… Zarhteni, nisarihni ah sianginn ka kai ka ttin lei ah rak ka thlah ta law… tiah ka ti tawn i, zeitluk a buai lio zongah a ka thlah ta tawn i kan rak in nuam kho ngai..

Rianttuan pengmi ka si tikah zeimaw caan ahcun ka cungah a thinhung tawn. Cukaa ahcun thil umtuning kha ttha te in, ka chim ahcun nih bu in ka theihtiam dih ko nain, kan ngai tuk tawn caah a si tiah a ka ti tawn. Caan a liam lengmang i, amah he kan saduhthah a tlamtlinnak a nai chin lengmang rua ti in khua kan ruah ti lio ah zankhat cu ti hin meset ka hmuh. Thaizing ah US Embassy ah kal ka hau Medical Check-up nak lei ah ca lak a herh i, na ka zul kho hnga maw tiah a ka ti. Rian ttuanmi ka si caah kan zul kho lai lo. Asinain ka naupa a um ko i, ka naupa tu  nih an zulh lai mu tiah ka ti. Ka naupa cu ka zulhter…

Ka naule pawl zong nihcun, kan iduhdawtnak cu thei dih ve hna kaw… An ttihzah ngai fawn. A ruang cu mifel tuk a si ca ah a si.. Caan sau a rauh hlan ah, message a rak ka kuat i,”na cungah ka thinhung na ka ngaihsak lo tuk” ti khi a si. Thil sining vialte ka chimh zong ah a thin a dam kho hrimhrim loh.” Ralzaam nunghak men ka si ti zong voi tampi kan chim lo maw ?” ti tiang in a ka ti. A ka zai hnawhnak  ruang cu a ka tlaihchan tuk caah a si ti kha fiangte in ka theih caah kei zong nihcun a tthat khawhnak chung in ka chim i, “ Ka tta 7, Ocotber thla ahcun, US ah ka kal lai cang e….” tiah thawng a ka thanh. Aw!!!!... si maw? Bawipa nih na thlacamnak an leh. Kan lawmhpi tuk ti pah cun khua tampi ka ruat. Ka lawmhpi bantuk in a ka kaltak taktak ding cu ka siang fawn hoi loh.

A chungle pawl amah thlahtu ding a nu, a u le a nu naufa hna cu tlanglawngin an rak ra. Tlanglawng station ahcun kan va don hna. Metro kan i cit lio ahcun, ka lung chungah aw!!!.. tu hi nangmah he metro kan in cit donghnak ding a si ko hi ta tiin ka ruah ah cun, tuar a har ko. Sinain pa ka si i ngaihchia tuk in ka um ahcun a ttha lai loh tiah ka ti caah ka lungchung kekkuai dih bu in mithmai panh cu ka zuam sek nain a har ko. A Nu le a unau cu tlanglawng cun an rak tlung. Kan kut kan in tlai hna i, inn lei panh cun kan lawi hna. Kei zong sianginn kai kaa thawh colh ve fawn ka Class zanlei suimilam pali a si fawn. 

Zarhte ni cu kan van phan i, thin a tur. Ka dawt he cun nihnih lawng caan kan

nei timi lei ka ruah cun lunghno zong a awl ngai. Zarteni zan lei cun, a Nu le he cun park ah kan leng hna i kan pahnih cun hmunkhat ah kan tthu. A nu he cun kan ikom pah lengmang fawn.. A u pa nih hman a kan thlak pah lengmang fawn i cu ka zanlei cu sunglawi ngaiin kan caan kan hmang kho. Zan cu  pumh ka duh caah ka va leng kho ti fawn lo.

A thaizing zarhpini cu kan ipumh a dih bak in Class ka va kal ta. Zanlei ah a Ni  nih a kal lai a si cang i rawl rak kan hrawng uh a kan ti.. Thlacamnak a neih hlan ah bia tawite a cim lio ah ka lileng tuk i ka thinlung hi keh dih aa tim. Thlacamnak an ngeih khawh in ka dawtte cu mitthli he a mit a van in au i, kan kut kan in tlai dih hna.. Kei cu ka lungchung cu a ttap.. Rawl kan ei lio ah  ka pawng ah a rak tthu i, tampi in ei mu… tiah a ka ti. Ka rawl ei mi cu a zei a si hmanh ka tuak kho lo. Aw!.. atu hi maw….. kan rawl eitti donghnak a si ko ne lai timi ka ruah ahcun ka mitthli  ruah lo piin a hung luang…. Tlangval ttah phung a si lo tiin keimah le keimah cu ka hnem tthan.. Zarhpi zan a sinain ka pum kho ti loh i, hmanthlak kan ttawl termi pawl dawr ah kan va hlam i, an inn tiang cu ka va thlah than…

Nikhat ni zingka thawh lai cu ka ngaih kho bak lo.Ka dawt nih Nitlak ram lei ah a ka pemtak cang lai timi ka ruah poh ahcun vulei hi imer ti hlah seh law… Ni khatni zingka si peng ko seh ti ka duh. Sihmenhsehlaw, cu ka saduhthahnak nihcun  kan vulei kalning cu a thlak kho hlei lo ca ah zanlei Suimilam pasarih ahcun, an inn lei panh cun nidang i nuam ngai in kan kal tawnmi kha uai hniangmang tein  ka kal ve. Thlacamnak ah buu nih an neih dih in Erpawt (AirPort) lei ah Bas (Bus) cun kan kal hna i, Bas chung ahcun bia iruah a tthat lo caah meset kan ikua peng.

Mitthli he cun airport cu kan phan. Hman hna kan ithla hna. Cu tlawmpal ah khah! luh caan a si cang tiah an au van au hna… A nih zong cu a hawinu a kalpi ding he cun ket (Gate) lei ahcun an thil nawrbu in an lut. Ka duh loh kan siangloh ti zong ah zei san a tlai ti lo. A Nu nihcun Gate chung lei a luh lio zoh pah cun a ttap thluahmah, “ ka pi ttap hlah, nan itong tthan te ko lai e.. Pathian thawngin, zoh hmanh a darling pa  hmanh a ttah ttunglo. A mah hi pei maw a ttap ding cu si cu..” tiin nu pakhat nihcun a van siik pah len. Ka lungchung cu a ttap tuk khua a mui dih in ka theih, zeibia chim ding ka thei lo. Ka dang a car in a ro ko.. Airport in  lileng ngai cun, ka umnak in lei ahcun ka dawt he kan icitmi mawtaw nihcun a kan thlah than. A Nu le pawl cu an inn tiang ka va thlah hna hnu ah kei zong cu kan in lei panh cun ka lawi.

Inn ka phak bak in Laptop ah hla thang ngai in ka ngai. Mizo hlasakthiam Vanlalsailo sakmi Valzote Kawleksawn (Collection) hla ‘Ka di ka pawrmawite’ timi hla cang a donghnak bik”Awle damten ka thlah mai nang che aw, fanau maltluan chawiin leng la……khua nun vengin malsawm che u rawh se” timi kha cu a tu le tu ka ngaih pah in ka mitthli cu donh cawk lo in fur ruahti bang in a luang. A donghnak bik ah hi ti hin meset ka kuat Na va umnak ram caah thluachuahnak phurtu si va zuam law, kan dawt kan dawt peng lai tiin..

Kawl Cozah uknak chiattuk ruangah nungak tlangval a duh cuahmahmi aa tthen mi zeizah dah um hnga? tiin ka ruah cuahmah lio ah, nang cu kawl Cozah chiatnak ruang ah pei maw, a tu i na dawt he nan iton khawh cu tiah ka lungchung in ka ruat tthan. Cuti bantuk tthiamtthiam in, kawl Cozah chiatkhat tuk ruang ah ka dawt he cun kan in tthen than..

  

Ka caah cun kawl Cozah chiakha tukmi nihcun ka dawt he kan iton khawh nakhnga lam an ka awnh piaktu an sinain, a donghnak ah lam an ka phih piak tthan..Kawl Cozah ruang chiat ruang maw, kan iton in kan in tthen tthan ne ka dawt……

Ka Zaa Chan In Ka Nunnak Tiang Pe Ve Laang….

By; Stalin Tha Cung Lian

Ka miphun hawi tilim sia an thah lai bang

Hruai len hna maw

Pentu  sahngar rual nih

Hodah zaa chan lang

Ka miphun hawi hna cu Cungzing biak senh loin

A kan tlanhnak vailamtung dawh hna cu

Phur dih hna maw cungtthu rual  nih

Ka miphun hawi cu mithli rual he ttap in hram hna..

Kan holh/ca dawh hna cu

Pentu hngartlai tum rual nih

Hrawkhral dih hna

Pathian pekmi holh le ca lo bang

Ka miphun nunphung dawh cu ee

Tthangcho sual lai ti phang hna

An zei hnak cu dek a doh hna hnga

A lamkip phenhei tim hna…..

Cung Zingnu na kan pekmi ram le miphun caah

Kei hi ka tthu sawh kho ti lo

Pasal ka miphun hawi ttah-aihramnak cu

Ka zaa chan in kan nunnak tiang pe ve lang.... tiin…..

Colp. Biak Tin Lian & Ram Hngak

Lai Idol 2nak Laksawng A Hmutu John Lian Cinzah An Don

2014 October – November tiang Lawngtlai khua ah Lairam Media Group nih tuahmi Lai Idol zuamnak ah 2nak laksawng a hmutu John Lian Cinzah cu New Delhi Hakha Community minung (40) reng lo nih Indira Gandhi Aiport ah  hlunghlai ngai in an don.

Hi donnak ah Hakha Community chung nungak dawhdawh pawl nih Laithuam ihruk in pangpar dawh awihnak zong an ngei. Hi donnak ah Community upa pawl tling tein an kal kho i Delhi ah kan ibochan i kan upa pakhat a simi Rev. Van Biak Nawl (Chin Christian Fellowship pastor) zong nih a telpi hna.

Cu lawng si loin John Lian Cinzah a umnak inn ah minung tampi nih inn khat tein an rak don… Inn ah biatawi chimnak le thlacamttinak programme tawi te an hman.

Cu programme chungah Sunghno a nu nih John Lian Cinzah Vaw hla a phuahmi saknak zong a ngei. Rev. Van Biak Nawl nih “ hi bantuk thil hi ka nun chungah ka voikhat tonnak a si caah kai lawm tuk i a hohmanh nih sawm lo tein kai tel ve nak a si” tiah a chim.

Hakha Community President  Pu Van Uk nih “Delhi ah kum 12 deng ka um cang i kan community chungah hi bantuk minthatnak kan hmuh hi a voikhatnak a si, hmailei zong ah hi bantuk thil i kan tonnak tthan ti zong hi chim ngam a si lo. John Lian Cinzah te chungkhar hi kan zoh hna tikah a liamcia caan midang sunparnak le thangtthatnak a pe pengmi an si i cu bantuk chungkhar ahcun a tu bantukin midang nih thangtthatnak caan hi a phan ve. Hi bantuk thil hi kan mah thiamnak le hngalhnak ruangah a si lo John Lian a nu le pa nih Pathian sinah thlaza an camnak kha tuzan ahhin a phan” tiah a chim chap.

John Lian Cinzah hi a liamcia caan zong ah Delhi Chin Refugee nih tuahmi Winter Sport zong ah Bawlung chuih a thiam bik laksawng zong a rak lak bal i Hakha Community min zong a rak tthatter bal cang. Delhi Mino itthithruainak kip ah aitel i thazaang a chuah lengmang mi mino pasalttha a si.

John Lian Cinzah cu Bungkhua mi Sayakyi Mang Rawl le Rev. Biak Thai i an fapa a si… A rauh hlan ah special tak in conglawmhnak an tuah lai..

MIPHUN A DAWMI HNA LUNGPUT (1597)

By; Bual Tawn

Vawlei cungah miphun ka daw a timi hna tampi an um ko. A daw taktak mi le kaa lawng i a dawmi hna cu an nun ah a lang ko. Miphun a dawmi hna nihcun an nunnak thaap in rian an ttuan ngam.

Europe ram chung a ummi Switzerland ram hmete khi an pawngkam ram sinah cun cawtum le Meheh tluk fang khi an si. Milurel 7,996,026  lawng an si i an ram hi Square miles 41,290 square kilometers (15,942 square miles) lawng a si. Kan Chin ram tia te a si Chin mi zat te an si ve.

Switzerland ram cu Europe ram chungah Hnahchawl tia te lawng an si caah pawngkam ram nih maan cikcek in phomh khawh an si. Cu tluk in an derthawm ko nain miphun caah tiah cun thachiat ding a um lo. Kan thih le kan vawlei, kan nun le kan suiluchin,  kum 100 sal si bu nunnak in luat te  nihnih nun a tha deuh an ti.

 

Cucaah Switzerland ram a dawmi hna nih Augustine ralkap pi kha an ttih hna lo. Kan miphun caah tiin an au..1508 kum Augustine ralkap buupi an rak doh hna.1597 kum ah a voi 2 nak an doh rih hna. Switzerland miphun nih an ibochan mi ramchung lungrualnak a rak si.

1597 kum hlan ah hin an ram chung miphun hme tete holh aa dangmi tete hna hi an lung an ihmu lo i an ithenhmal dih hna. Kawlram sining nak in a chia deuh.

Miphun dang uknak le nehsawh ruangah a tu cu pumkhat in an ttang cang. An miphun loh lai kha an phang tuk. Swit miphun a dawmi hna nih Luzan khua chung ummi Augustine ralkap inn pi kha an lak cang. Luzan khua in Zurit, Zinpet, Richinsi timi khua vialte an tho dih cang.

Cu lio i Augustine siangpahrang pa cu Liopo a si. Swiss miphun ral an thawh in pawngkam ram hna nih Augustine kha an bawmh fawn hna. Siangpahrang pa Liopo nih General Yuthan phun Bon Stalin kha Zurit khua ah ralkap 300 hna a thlah. Amah tu cu rang cung ralkap400 le Ke ralkap 2000 he Zinpet khua lei ah an kal.Swiss ram dawmi hna cu Zinpet khua le Luzan khua fonh ah 1300 te lawng an si.

Augustine ralkap nih an li le thal le fei hna an ttha ttha an iput hna. Swiss ralkap cu tu hmui le namtong le thingtan le lungtum an iput hna. Zinpet khua kutkaa an khuai i a chungin an rak bawh ko hna. Liopo ralkap nih hong chuak hna seh tiah an volh an pamh  lengmang hna. Zeiti an ti ko hna zongah an chuak ngam ve lo.

Siangpahrang Liopo cu an thinlinh a celh ti lo i hramhram loin a lutchih a timh cang hna. A tlang hawi hna nih General Yuhan phun bon stalin ralkap an rak tikah ah kan ikomh lai i kan luh hnawh lai an ti. An chimmi kha a pom kho lo. Tlangbawi pakhat pa khan a tin nih Saveh thin a ngaw lo a ti.

Liopo ralkap pawl cu luh an itim cang i a chungin vok lu pungsan in an rak ra lai kan pah hna lai an ti i an rak bawh ve ko hna. An thazaang le an hriamnam aa thlau tuk caah Luzan ralkap le an hruaitu hna (60) an thi. Augustine ralkap cu a thimi an um lo. Cu tikah Swiss ram dawmi ralkap hna cu an khua ruah a har tuk i an ar ko cang.

Liopo ralkap hna nih tlang ngaikuang kutpi pungsan in kulh an timh than hna. An kulh khawh ah ahcun Swiss ralkap lei in tuanbia chimtu ding zong an taang loin thi dih ding an si cang. An dirhmun a chia tuk cang. Lam pakhat lawng an ngei cang.

Cu tikah mi ralttha Arnol nih ka nupi le kan fapa kha hon zoh hna u law nunnak pek in ka pah hna lai a ti i ral lakah aa peih i  a tthuat hna. Liopo ralkap nih khuaruah har in an zoh ko lio ah a tthuat ciammam hna i ral 2000 a thah hna. A cheu cu an zam cang.

Zinpet khua chung mi kha an tha a tho i ral kha an dawi hna i an zam dih. A thimi le hma pumi kha nu pawl nih an thit hna i an thlop hna. Rawl an chumh i an pek hna. Liopo ralbawi an thi dih. Arnol zong cu an fei in an kah ve i a thi ve. An hremtu ral pawl cu an tei cang hna i an luat cang. Atu cu luatnak an hmuhnak 618 a phan cang. Ngaikuang nih Rilipi a a liuh khawhnak khi ai zuamnak ruang ah a si.

Kan chim cia bang Switzerland ram hi Laitlang tiate a si. An minung zong Laimi zah te an si ve. An ralkap zong 1300 lawng an si. An hriamnam ah Tuhmui, Namtong, Thingtan le Lungtum an si ko. Anmah nakin a let 10 in a ngan deuhmi an ral an tei khawhmi kha an lungput ruangah a si. 

Ziah tlangcung mi fonh kan ral kan doh ngam lo. Hruaitu ttha taktak kan ngeih lo ruangah a si. Mipi lungrual hi thazaang hrampi a si. Kan ngamh i kan lungput a tthawn ahcun Luatnak a hmu kho ding kan si ko.

University Ka Phaknak A Hlan Cang (university yoke ta ciabi kuei)

By; Biak Tha Zon

Mah hla hi kawl hla si i kan rak sak cio tawnmi si. Kan hawile siseh a dang kan khanmi zong nih an sak caan te khi a um ve cio. Cu caan cu zeitik caan ko khi dah si hnga? Mi a ttuai (couple) in kan van hmuh hna caan khin si ko cuh. A phuahtu hrimhrim nihcun hme cu ti lei khel sak ding phun cun a phuah ve rengreng cu!. Cu hla cu tuni bak ah hin ka lung ah a chuak tuk. Couple pawl zong ka hmu hna lo i leng zong ka chuak fawn lo. Fb in maw a hmuh hna hnga ti awk zong a um nain ka hmu fawn hna lo. Ka hawinu ruang ah ningzak in ka lung ah a chuak.

Nizaan ka ih hlan deuh ah Biogesis tlangkhat ka din i, puan chah nawn in hi kawlram lin ah hin ka van i vurh. Ka thlan a van chuak ciammam i khuat hnih khat cu si men la ti awk a chuah hnu ahkhin ka lufah cu a dam deuh suaomao. Aw biogesis te hin mithlop khawh a rak si hme hi! Ti zong khi ka ruah phah. Kai hngilh kho ti hoi lo i ka khel kai let, ka ningcang a ma, ka keng faakmi hna alo, a faak fawnlo. Zeiti um awk bak ka theih bu khin facebook nungak dawhdawh tel seh ka zoh ko ne hna ka ti i ka fb cu ka van kau. A cheu cu a paw rak faak ve na, micheu tlang rak kai na, mi cheu cu israel hna an rak phan diam ai. Hmm... hawi vial hi aw ti khin ka lung der ai tim nain aw a caan umte ko hnga lo maw ti lei tu khin thazaang kai pe ve. Sau nawn ka van zoh hnu ah massage zawn te ah khin a sen mi in 1 ti khi a van i ttial. Ka van kau cu Lovely... timi rak si ko ai. "Hi na dam maw?" Aw ka dam ka ti dengmang, an ka chonh chiar ka dam lio cu si peng kaw a ka lem cu. "Awawaw ka dam lo eh hi". "Ala a ziah dah macu zeiti zawtnak dah si?" "Ka thei bak ve lo" "aw ziah nangmah i theih lo cu. Zeitin si khawh nelai?" Ka theih velo micu tikhin zei poi lo in ka um, nain tuchun ka van zual ciammam, ka lu van fak, ka khua van sik.

 Zei sii din awk hmanh kai theih lo ceo khan aw ni zaan ka hawi nu timi kha ningzah awk pei rak si hi ti khi ka van ifiang. Si lei cawn i kum hnih tiang van kai ve cang hnu i mah zawtnak hmanh izoh khawh lo. Zoh khawhlo cu um rih seh, zei zawtnak ti hmanh theih lo timi kha a rak chim duhmi si cu mu!. Asi bak hrim. Nain keimah lawng ka si maw? Si naisai hlah, kan laimi sianghleiruun kai a tam u cu kan si cio ko. A ruang tampi um ko lai, kan ramchiat hei puh caan zong khi a um ko lai sihmanhsehlaw cu vialte nak in a si deuhmi cu kan mah pumpak in tei kan rak mak lo i kanmah te cawlcangh kan rak huam ve lo ruang ko ah hin a rak si.

Mifim 10 Hna Bia

Macaulay

1. “Hngalhnak timi cu duhsah tein a tthangmi a si, a per in a permi a si lo”.

2. “Mipi hmai biachimnak nih aa tinhmi cu biatak phuan siloin milemsawinak tu a si”.

3. “Zeitik chan paoh ah miluakchuak bik minung pawl hi ramkhel rian ttuantu hna chung ko ahhin hmuh an si tawn”. 

Niccolo Machiavelli

1. “Zeidang vialte hlan ah na ralthuam he i thuam hmasa”.

2. “Kan nih kan ram caah cun a palhmi hi a hman tiah ti a si”.

3. “Salsinak in luatnak nakin saltan a duh deuh ko rih mi luatter cu ttih a nung ngaingai mi rian a si”.

4. “Ram cu bia-kaa lawngin uk khawh a si lo”.

5. “Ram pakhat i an hrampi cu an an zulhding phung le an hriamnam hi a si”.

6. “A luanciami biakamnak cu a luanciami caan lio a herh ruangah a rak si i, biakam letnak cu atu lio caan a herh ruangah a si”.

7. “Hruaitu cu chandeih bantuk an si awk a si, asinain cenghngia he ituai zong a thiam a hau ve”.

8. “Minung lungthin chungah a ummi tumtahnak hi a lianngan tuk hringhren caah zeitluk san kan phanh zongah kan i za cang ti a um kho lo”.

Duke of Wellington

1. “Biatak chim hi ka duh tuk ko; asinain ka chim a si ahcun hi ka zongah hin siseh, ramdang zongah siseh, cheuhmal dih ka si hnga”.

2. “Ka kiangkap ah a cangmi thil ukkhawhnak ka ngei lo”.

3. “Biaknak tel loin mizeimaw cu thiamnak na pek ahcun tthatlonak leiah mizer ah na ser hna a si”.  

 

Mao Zedong

1. “Communit cawnpiaknak cu dawtnak siloin kan ral dennak ah kan hmanmi sobul bantuk a si”.

2. “Mi dotu cu kan si zungzal nain zeitik hmanh ah mithlengtu kan si ballo”.

Antoninus

1. “Kan kut pahnih, kan ke pahnih, kan mittlang pahnih le kan kharuh pahnih hna an tantti bantuk tein a ttangttti dingah hrin kan si”.

2. “Nangmah le nang cung i phuhlamnak lakah a ttha bikmi cu thilsual a tuahmi bantuk in um lo hi a si”.

Karl Marx

1. “Communist pawl ruahnak vialte hi catlang pakhat  teah fumtom khawh dih a si: pumpak ngeih a simi thil paohpaoh kha hrawk dih hna u ti hi a si”.

2. “Nihin ni tiang kan ngeih pengmi minung tuanbia cauk cu miphun khat le khat i entainak lawng te a si”.

3. “Tuanbia kan timi hi zeidang siloin a donghnak ni dawi in a vakvai mipa cawlcanghnak kong a si”.

William Somerset Maugham

1. “Mi nih ka palhnak rak ka chim tiah midang an ti tawn hna, asinain an duh taktak mi cu thangtthatnak lawng a si”.

Guy De Maupassant

1. “Fimnak a ngei lomi kan pupa hna nunning hlun le a ttha lomi an phungphai hna tangah kan nungzungzal ko rih”.

Mazzini

1. “Na pupa hna deute tangah i hngilh ti hlah, atu a tthangcho cuahmahmi kan vawlei zulh in tli ve cang tuah”.

Alfred Lord Tennyson

1. “Ral a ngei bal lomi cu hawikom zong a ngei bal ve lo”.

2. “Nihsawhnak kan timi hi thinlung tlamtling a ngei lomi hna hruhnak hmual a langhtertu a si”.

3. “Ka thinlung a thian caah ka thazang cu minung pahra thazang bantuk a si”.

Chungkhar Pa Bik Dirhmun In Miphun Hruaitu Dirhmun Cuanhnak

By; Stalin Tha Cung Lian

Vawlei cung ah a cawlcang in ai tthialkam khomi paoh nih hruaitu an ngei dih. Saram zong nih hruaitu an ngei. Cu ve bantuk in minung zong nih hruaitu kan ngei ve. Minung hi kan chuah bakin hruaitu kan ngei colh. Cu a kan hruaitu cu kan nu le kan pa an si. Cu ve bantukin mibuu (Organization ) hruaitu le miphun hruaitu cu Chungkhar i pa  bik bantuk an si awk a si. Chungkhar pa bik nih a innchungkhar a hruaining in tuchun kan ram le miphun hruaitu hna nih mipi a kan hruai ahcun mipi le hruaitu karah dawtnak le remnak he lungrual tein kutsih buin mipi le hruaitu aa-tlang tein kan kaltti kho lai ti zumhnak ka ngeih caah Chungkhar pa bik nih a mihruai ning kha zoh in Chin miphun hruaitu nih an hman dingning kong kha ttial ka van izuam lai. Kan Laica Alphabet ning tein a changchang in a tanglei ahhin ttial khawh ka van izuam lai.

A= A Pathian Kong A Cawnpiak Hna : Chungkhar pa bik nih a rian nganbik cu a fale kha  amah nih a zumhmi a Pathian kong kha fiang tein  cawnpiak le lam hmuhsak ai zuam zungzal. Cu bantukin miphun hruaitu zong hi Biaknak lei ah kan ibochan mi, lam a kan hmuhsak khotu an si a herh. Chin miphun chungin ramkhel pawl nih kan ipalh rua tiah ka ruahmi cu ramkhel rianttuantu nih biaknak lei hruaitu kha kan duh paoh in kan den hna i kan soisel hna. Chin miphun ramkhelnak ah bianak in hram a bunh lomi ramkhel buu nihcun teinak a chuahpi kho lai lo. Zeicatiah zei bantuk ramkhel buu hmanh nih biaknak thazaang tel loin rian an ttuan kho taktak lo.

Aw: Aw-hrang le Hronak Bia Nih Remnak le Dawtnak A Lenter Kho Lo: Chungkhar pa bik nih a hruaimi a chungkhar sin ah power bantukin  aw hrang ngai in mah hi tuah! Na tuah lo ahcun kan thah lai… Na duh zong duh lo zong ah tuah ti phun in bia a chim ballo…Dawtnak mithmai le zawnruahnak mithmai he aw-nem tein  a chungkhar kha amah lawng nih a ttuan khawh lomi rian kha bawmh hal in toidornak he rian a chimh hna. A chungkhar nih rian a fialmi hna an tlamtlinh tikah pa bik kha ai lawm i a thangtthat hna, a hlawrh zungzal hna..  Cu tikah pa bik le a chungkhar karlak ah dawtnak le zumhnak a leng i cu nihcun rianttuan khawhnak le teinak lam ah a hruai hna. Cu bantuk in miphun hruaitu zong nih an hruaimi mipi kha hriinghro chia ngai (power ngei ngai) in cu tin tuah! Na tuah lo ahcun kan nih cu thonginn kan ngei lo ti phun in mipi kha meithal he hro in vuak le den a timh hna ahcun mipi le hruaitu kar ah dawtnak le remnak, izumhnak le ibochannak a leng kho lo i sungh zatlaknak lam ah a kan hruai. Cu bantuk si loin dawtnak mithmai le toidornak lungput in kan hruaimi mipi kha aw-kaa nem tein kan chonh hna i kan pehtlaih hna tikah kan duhmi bia tlamtling tein kan iruah kho, kan duhmi kan iruah khawh tikah kan chambaunak kan ithei i ibawmhnak lungthin a chuak i cu ibawmhnak nih teinak lei ah kar a kan hlanpi.

B=Bochan awktlak pa a si: Chungkhar pa bik cu fale nih bochan awktlak tein a nunzia siseh, a thazaang siseh, a fimnak siseh, ai pumpek ning siseh, a siannak le a siaherhnak thinlung in siseh ai zuam i fale nih vawleicung ah an ibochan bik mi a si. Cu bantukin miphun hruaitu zong hi hruaimi mipi nih fale nih an pa an ibochan bantukin zei bantuk hmun le hma kan um hmanh ah kan hnipuan hruk-ah in siseh, kan cawlcangh in siseh, kan tuahsernak in siseh, dawtnak zawnruahnak kan ngeihnak in siseh mipi nih bochan awk tlak tein kan um a herh.

C=Chimhhrinnak le Cawnpiaknak A Ngeih Hna: Chungkhar pa bik nih a fale kha zei tik hmanh ah thilttha lo a cawnpiak ballo. A hmurka in siseh, a nunzia in siseh, a cawlcangh in siseh,a thutdir in siseh, pa bik nih a fale hi ningcang tein a cawnpiak hna. Cu bantukin miphun hruaitu le buu pakhat khat hruaitu nih a hruaimi mipi cungah zoh dawh loin um kha si lo in ningcang tein a cawnpiak a thutdir, a biachim holhrel in siseh, a nunzia hrimhrim in a cawnpiak hna a herh.

D=Dawtnak A Ngeimi Pa  A Si: Pa bik nih a chungkhar a dawt hna hi a sang kho taktak hmur le ka in chimphuan khawh lo tiang in a dawt hna. A thinlung dih um-ek in le a nunnak thap tiang in a dawt hna. Cu bantukin miphun hruaitu zong nih hruaimi a mipi a kha a thinlung um-ek in a dawt hna awk a si. Cu bantukin hruaitu nih mipi a dawt ko hna ahcun zeitikah hmanh mipi sin in hruaitu sinah thilttha lo a chuak bal lai lo.

E=Eihmuarnak Thinlung A Ngei Lo: Pa bik nih a fale caah zeitik hmanh ah eihmuarnak thinlung a ngei ballo. Amah ca tthatnak ruat in a chungkhar cungah thilttha lo tuah a duh ballo. Cu bantukin miphun hruaitu zong hruaimi mipi  cungah lungthin tthalo ruahnak tthalo a ngeih awk a si lo. Tuchun kan ram hruaitu nih mipi kan hruaining zong kha van tuak chih te uh…

F= Fimnak Lam Kha A Kawlpiak:  Pa bik nih a fale kha fimnak  lam ah a hruai hna. An theih lomi kha a chimh hna i an thiam lomi kha a cawnpiak hna. Amah nih a theih lomi le a thiam lomi kha tangka tampi dih in le harsatnak tuar in a fale fimthiamnak ah an tthancho khawhnak dingah biatak tein a nunnak ral in a ttang i a fale kha sianginn tthattha ah chiah khawh ai zuam. Hi bantukin Chin miphun hruaitu nih kanmah ca tthatnak ruat loin kan hruaimi mipi tthanchonak ding khua kan ruah ahcun kan hruaimi mipi cu atu nak a let tampi in an tthangcho hrimhrim lai.

H= Harnak Tuar Kha A Ttih Lo: Pa bik nih a innchungkhar caah siseh, a fale caah tthatnak ding a si ahcun zei bantuk harnak le retheihnak zong kha a ttih hrimhrim lo a ttuan khawh peng. Hruaitu zong nih kan hruaimi mibu a tthancho khawhnak ding le an caah a tthatnak ding a si ahcun harsatnak le tem-innak hi a ttih in a hrial awk a si lo.

I=Intuarnak A Ngei: Pa bik nih a fale caah fakpi in intuarnak a ngei. A fale an tthat khawhnak ding ah a thazaang, a ruahnak, a thinlung dih-umnak in le zaan hmanh hngilh loin intuarnak a ngei. Soisel thangchiatnak vialte zong intuar kha a ttih lo i a tuar khawh zungzal hna.. Cu bantukin hruaitu zong nih a hruaimi mibu cungah intuarnak kha a ngeih ve awk a si.

K=Keimah Nih Tingco Ning Ti Lungput A Ngei Lo: Pa cem nih amah lawng khim tein um i a chungkhar kha rawlttam in chiah a siang ballo. Amah tu rawlttam tuar kha aa duh deuh zungzal. Thilttha kha  amah caah ai thim ballo i amah lawng inuamh kha zeitik hmanh ah a ruat ballo. Cu bantukin Miphun hruaitu keimah nih tingco ning. Mipi cu an zapi tein an ting lai lo tbk in ruahnak ngeih awk a si lo. Amah nakin a hruaimi ah a thinlung a chia deuhmi kha hruaitu tling cu an si.

L= Lamding, Lamttha A Hmuhsak Hna: Chungkhar caah pa bik nih lamding, lamttha kha a kawl i cu lamding le lamttha ahcun a chungkhar kha a hruai hna. Thiltthalo ah a hruai bal hna lo. Hruaitu zong nih kan mipi kan hruaimi hna caah Lamding, lamttha kha kan kawl i kan tuaktan a herh. Cu lamding le lamttha ah kan mipi kan hruai khawhnak dingah fak piin kan zuam kha hruaitu nih a rian nganbik cu a si.

M=Mah Zawn Lawng A Ruat Lo:Mah zawn lawng ruat in, mah khim hmasa, mah nih thilttha tem hmasa, hihi cu keimah lawng nih ka co ding a si ti bantuk lungput kha chungkhar pa bik nih a ngei ballo. Tu lio kan miphun hruaitu nih Angki tthattha, hnipuan tthattha kan ihruk, inn tthattha kan ngei, tangka tampi kan ngeih lio ah kan hruaimi mipi cu zingzan ei awk hmanh an ngei lo. Officer rian a ttuanmi hmanh nih nuhmei nu nih a ngeihchunmi tangka hmanh kha amah caah a luhnak ding khua  a tuak rih. Cu bantuk in hruaitu cu an si awk hrimhrim a si lo.

N=Nunnak Thap A Sian: Chungkhar pa bik nih a chungkhar caah aherh ahcun a nunnak thaap kha a sian. Zeicatiah a chungkhar cu a dawt hna i an zawn a ruah caah a si. An caah ui-mi le sian lomi a ngei lo. Cu bantukin miphun hruaitu nih a hruaimi cungah lungthin put a ngeih ahcun a hruaimi cungah a lettam pi in rian  a ttuan kho lai.

P=Peknak Thinlung A Ngei: Pa bik nih a kaa chungah ai ttuh cangmi thil hmanh kha a fale nih an hal ahcun a chuah tthan i a fale kha a pek ko hna.. Zeitluk a rawl a ttam zong ah a fale nih an duh a si ahcun ei lo tein a fale kha pek zungzal hna. Cu tikah a fale nih an pa nih a dawt hna nak kha an theih i a fale nih an pa cu an thinlung dihlak in an dawt ve i an pa cungah siaherhnak lungthin le zawnruahnak lungthin a chuak. An hung cutzat tikah an pa daw lo le siaherh zawnruah loin an um kho lo i an nunnak pek tiang in an pa nih harsatnak a tuar ding nakcun anmah nih tuar kha an ithim ve. Cu nihcun teinak nganpi ah a chiah hna. Cu bantuk in miphun hruaitu nih mipi cungah peksiannak lungthin an ngeih ahcun mipi nih hruaitu peksian ve nak lungthin kha a chuak.

R=Rianhrang Ttuan A Ttih Lo: Chungkhar pa nih amah thazaang awl deuh in a chungkhar kha rianhrang a ttuanter bal hna lo. Amah tu nih a harsa deuhmi rian kha ai thim i a chungkhar tu kha a fawizang deuhmi rian kha a khinh zungzal hna… Cu tikah an pa nih a chungkhar a dawt hna ning kha a fale nih an hmuh tikah a fale an hung zat tikah  pa bik kha rianhrang ttuan an sianh ve ti lo. Cu bantukin dawtnak le dawt in ai chemtonhmi chungkhar cu nuam in an leng i teinak thutdan ah an tthu… Hi bantuk in hruaitu nih an hruaimi mipi cungah dawtnak ngei in rianhrang ttuan hmasa an ithim tikah an hruaimi mipi nih an zoh sawh ballo. A tuhmui le a namtong kha hruaimi nih an chuh zau i a rianhrang cu an chawn colh zungzal. Cu tikah hruaitu le mipi karah thinlung a nuam i lawmhnak in a khat. Cu lawmhnak, zawnruahnak le lungrualnak in ttuanmi nih teinak le hlawhtlinnak a kan pek tawn.

S= Siaherhnak le Siannak Thinlung A Ngei: Pa bik nih a mah lawng i a um lio caan ah a hmuhtonmi thilttha kha a chungkhar caah siaherhnak a ngei. Tahchunhnak an inn chungkhar ah an ei khawh lomi thilthaw pawl kha midang nih ei dingin an rak pek tikah a thinlung ah a ra colhmi cu ka chungkhar nih ei kho ve hna sehlaw timi ruahnak kha a ra colh. A sia a herh colh hna. Cu bantukin miphun hruaitu nih a hruaimi hna cungah siaherhnak thinlung a ngeih ahcun a rianttuannak kha a lettampi in a tthawnter deuh tawn.

T= Chungkhar Pa Bik Nih A Chungkhar Kha A Theih Dih Hna: Chungkhar pa nih a chungkhar cu an min siseh, an lungput siseh, an khuaruah ning siseh, an harsatnak le an santlaihlonak vialte le an duhmi, an ilawmhpi mi thil vialte a theih dih. Cu a theih dih hna tikah an caah tuahpiak ding thil kha ai fiang. Cu ai fiang bu in thil a tuah tikah chungkhar caah lawmhnak a chuak i chungkhar nuam ah a ser hna. Cu bantuk in miphun hruaitu nih kan hruaimi miphun hi an sining le an harsatnak, an ilawmh duh deuhnak vialte kha kan theih i an min din tiang kan theih khawh ah a ttha. Cu hnu ah an caah thil tuah dingmi kha ai ril i cu thil kan tuahpiak hna tikah mipi sin in lawmhnak aw thawng a thang i cu lawmhnak in au mi thawng nih teinak a chuahpi.

 U= Uahnak Thinlung A Ngei Lo:  Chungkhar pa bik hi nupi  cungah siseh, fale cungah siseh, zeitik hmanh ah uahnak thinlung a pu ballo i a ruat zong a ruat bal pek fawn lo. A mithmai a panh peng. A tha a dit hmanh awhrang chim kha hrial ai zuam i mithmai penh te in a um zungzal. Cu bantukin hruaitu ttha cu an si awk a si. Hruaimi mipi sin ah uahnak le ruamkainak a ngei ballo. Cucu kan miphun hruaitu zong kan si a herh ve.

V= Veihvuan Aa Tim Ballo: Pa bik nih zeitik hmanh veihvuanh aa tim ballo. A khuaruahnak in siseh, a tuahsernak in siseh, mi huaha lo lungput in nuamhnak sawsawh a simi thil le veihvuanhnak lungput a ngei lo. Cu bantuk in miphun hruaitu zong mah nuamhnak lawng ruat in hruaimi mipi zoh loin veihvuanh ai timh awk a si lo.

Z=Zungzal Ca In A Hmunmi le A Tthami Tuah Ai Zuam: Pa bik nih a fale caah caantawi te lawng a nguhmi thilri a tuahpiak bal hna lo. A har deuh hmanh ah amah nih a theihmi, a hngalhmi chungin a ttha bik kha a thim i zungzal a hmun kho dingmi thil kha tuahpiak ai zuam. Hi bantuk in hruaitu nih techin fapar chan tiang a nguhmi thil kha a hruaimi mipi caah tuah ai zuam awk a si.

Tlangkawmnak : A cunglei kan langhtermi pawl hi Chungkhar pa bik nih a

chungkhar a zohkhenh ning  a si.  Pa bik nih a fale kha amah nih a zumhmi a dik a timi biaknak kha a biakter hna i zumhnak tthawng ah canter a duh hna. Cun ai-uah bal lo. Bochan awktlak in um ai zuam. Chimhhrinnak le cawnpiaknak a ngeih peng hna. A thinlung dih um-ek in a dawt hna. Fale cungah eihmuarnak thinlung a ngei ballo. Fimnak lam kha a cawnpiak hna. An caah harnak tuar kha a poi ah a chia ballo. Intuarnak kha a ngei zungzal. Keimah lawng nih tingco ning, imiak ning tinak lungput a ngei ballo. Lamding, lam hman kha a nunzia in cawnpiak hna i a hmuhsak hna. Mah zawn lawng in a um ballo i an caah a nunnak thap kha a sian. Peksiannak lungthin a ngei i an caah a herhmi rianhrang ttuan zong kha  ttih lo. Siaherhnak lungput kha a ngei i an herhmi le an sining kha a theih zungzal. A chungkhar cungah uahnak lungput a ngei ballo i veihvuanh tak a tim bal hna lo. An chungkhar caah zungzal a hmun rothil le thilttha kha tuah ai zuam peng.

Hi bantukin thilttha a tuahmi chungkhar pa bik cu fale nih pa ttha tiah an ti i an thangtthat, upatnak an pek, a caah an zeizong an sian i an nunnak tiang pek an ngamh. Chungkhar pa bik bantukin kan miphun hruaitu nih lungput kan ngeih ahcun a tthangchomi miphun le ram a nuammi le lunglawmhnak aunak hmun ah kan ichuah ko lai tiah cattialtu nih zumhnak ka ngeih caah caan tam nawn la in ka rak ttialmi a si.