Zeitindah Khuaruah Lo Ding

Pastor Sang Uk Cung

Biahmaithi : Profet cauk Isaiah 53 chung a rel cuahmahmi Ethiopia tilditpa cu Filip nih, “Na relmi cu a sullam na hngal maw?” tiah a van hal. Ethiopia tildit nih cun a van leh i, “A ho tal nih a sullam chimh lo cun zeitindah ka hngalh khawh hnga” tiah a leh. Bawi pakhat a si ko nain  a bawi sinak lungput ngei lo tein toidornak he ningzak lo tein “ Hi profet bia nih hin a ho konga dah a chim,” tiah  Filip cu a hal tikah Filip nih a chimmi cu “ hi hi bawi Jesuh thawngtha kong a si” ti kha a ti. Cu biate cu a zumh i tipilnak a ing colh. Filip nih a kal tak colh nain lunglawmhnak in a khat (Lam.8:26-40). 

Baibal rel len ko nain a sullam fianglonak le nun pi khawhlonak nih khrihfa nunzia a chiatter tuk tawn. Ethiipia tildit bang, Tu tan kan i cawnpiaknak mi “Zeitindah khuaruah loding” timi nih fakpi in kan nun a sersiam i, nifa kan nunnak ah Khrihfa Iang kan ngeihkhawh ahcun saduhtah a tling ko hnga.

SOUND DOCTRICE timi cu…?

2 Tim. 4:3 ahcun, “Cawnpiaknak a hmaanmi (sound doctrine) kha mi nih an ngaih duh lo i anmah duhnak tu kha an zulh i anmah theihduhmi chimtu dingah cawnpiaktu an lak hna lai caan kha a phan lai. 

 Titus 1:9 ahcun, “Cawnpiaknak a hmaanmi (sound doctrine) aa tlaihpengmi a si lai, cuticun a bia a ngaitu pawl kha cawnpiaknak tha in an lung a thawhter khawh hna lai I cawnpiaknak tha a altu pawl kha an palhnak a langhter khawh lai.

4. Titus 2:1a ahcun, “Sehmanhsehlaw nang nihcun cawnpiaknak a thami (Sound doctrine) kha na cawnpiak hna lai.” ‘Doctrine’ timi cu: Hebrew biafang– “leqach” awchuah “leh-kakh” in a rami a si I sullam cu cawnpiaknak (teaching), cawnnak (learning) ti a si ko. Greek biafang “didache”cawnpiaknak (teaching), sersiamnak (instruction), biaknak lei cawnpiaknak (religious teaching) ti a si ve ko.  Matthew 7:28 ahcun “Jesuh nih hi bia vialte cu a chimh dih hna tikah mizapi ci a cawnpiak hna ning (His doctrine) kha an khuaruah a har. 

‘Sound’ sullam cu:  Hebrew biafang“towb”timi hi “a thami cawnpiaknak” (good doctrine) ti a si.Phungthluakbia 4:2 ah a hman i, a sullam cu a thami,a ngandammi,  a hlawhtlingmi or a rummi, a lawmmi tinak a si.

Greek biafang“hygiaino”,awchuah “hu-gai-ee-noo”,sullam taktak cu ngandamnak(root word for hygiene),a ngandammi(good health) Khrihfami caah cun thlarau ngandammi  or ngandamnak kha a chim duhmi a si. Cucaah Sound Doctrine timi hi BU pakhat, Theologian pakhat, Denomination pakhat zumhnak (Doctrine) a si lo. Khrihfami a simi nihkan zumhnak ngan a dam khawhnak ding le a ngandammi Khrihfa kan si khawhnak dignah cawnpiaknak a si.

 Zeitindah Khuaruah loding: Tholung nih khat le khat cung kai an i cuh bantuk in,cu bantuk “fih a nun tukmi tholung nunzia” kan ngeihlonak dignah kan‘Lungthin’ hi tha tein kan hman thiam hi a biapi tuk tiah ka hmuh ve caah a tu bantuk in Pathian bia I hrawm ding kan sawm hna. 

Isaiah 59:1-2 ah cun, “Kan thlacamnak a kan leh lo cu kan sualnak ruang ah a si” a ti. Cu sualnak cu khawika in dah a rat tiah cun kan “Lungthin” in a rami a si. 

Cucaah kan “lungthin” hi zeitluk in dah a biapit ti hi van langhter kan duh..Kha!van ruat ve hmanh… “Na lungthin nih thiltha a ruat ahcun nangmah cu mitha na si ko. Cun Thiltha lo na ruah ahcun nangmah cu mitha lo na si ko.”

Aung San hi an rak donnak ah hremlo rang in an rak donbal. Ai cit tikah a mual poh te seh ti teh a si lai… Asinain cu rang cu tha tein a kal. Cubantukin Kan bawipa Jesuh zong hremlomi laa ai cit tikah tha tein a kal ve.

 Lungthin put thami cu thawnnak le himnak an ngei. Lungthin put tha nih mi an hip cem. Cucaah kan lungthin put a thatnak i, nifa kan nunnak ah Khrihfa Iang kan ngeih khawhnak ding caah a tu kan cawnpiaknak nih hin ai thimhmi  a si i, thlacamnak he na lungthin innkhar rak hawng law na caah thathnemnak a um hrimhrim lai tiah zumhnak le ruahchannak ka ngei ko.

Lungthin kong ah Thlarau kan pa le nih anchimmi bia hi van zoh hna usih:

1.     Bruce Milne, (born 1957) is an Australiannih achimmi cu, “A hmanmi Khuaruahnak nih ahmanmi nun a thawk’(Right living begins right thinking).

2.     Rechard Sibbes, (1577–1635),English mifimpanih cun,”kan khuaruah ning hi, nifa kan cawlcang ning hram a si ko.”a ti. (Though are the seeds of actions).

U le nau hna… a tu hi na nunning pi hi na khuaruah ning a si ko lo maw?

3.     John Stott (27 April 1921 – 27 July 2011),Englican khirhfabu thlarau leipaan pa a si. cu pa nih a chimmi cu: “Thianhlimte khuaruahnak nih aa thupmithianhlim nuna ngeihter” tiah a ti. (The secret of clean living is clean thinking).

Cucaah u le nau hna, kan lungthin nih khua kan ruahmi hrimhirm kha kan I ralrinkhawhnak lai Baibal cherhchan in van zoh hna usih.

Phungthuakbia 23:7a, “Ei tuah hen, ding tuah hen,” an ti lai, Sihmanhsehlaw cucu a chim duh taktakmi a si lo…

Jerimiah 17:9, “Lungthin hi zeizong vialte nakin a zer bik, Aho nih dah minung lungthin hi a hngalh khawh lai? Damh khawh ti lo tiangin a zaw cang…

Gen 6: 5-6, “Bawipa nih minung cu khuazakip ah an ṭhat lo tuk hringhran le an lungchung cu ruahnak ṭhalo lawnglawng a khah kha a hmuh tikah, minung a rak ser hna i vawlei cung i a rak umter hna kha a ngaih a chia. Aa ngaichih.” a ti.

Hi biabal caang nih kan nunnak cioah a kan fiantermi cu muning kan khuaruahning a zerning le a sualning kha a si ko. Kan lungthin a that ahcun mitha kan si ko.Kan lungthin a thalo ahcun mi thalo kan si ko.Na lungthin kha a biapi tuk.

Luke 6:45, “A ngan a dammi thingkung nih thei chia a tlai lo, thingkung ṭhalo zong nih thei ṭha a tlai ve lo. Thingkung paohpaoh cu an theitlai in hngalh khawh an si; hlingbur in theipi nan lo bal lo, theihmung bur in mitsur thei nan lo bal fawn lo. Miṭha nih a lung chung i thil ṭha a khonmi chung khan ṭhatnak a chuahter; miṭhalo nih a lung chung i thil ṭhalo a khonmi chung khan chiatnak a chuahter. Zeicahtiah mi nih a kaa in a chimmi hi a lung chung i a khatmi kha a si,” tiah a ti.

Fianternak: Kan lungthin nih a ruahmi hi nifate kan nuzia theitlai in hngalh khawh an si. Cucaah  nifa kan nunnak ah theitha kan tlai khawhnak lai “Zeidah kan ruahlo ding” timi kha van langhter ka duh.

1. Nangmah le nangmah i faktuk hlah!

Rom 12.3b, “Nanmah le nanmah kha a sang tuk ah i ruat hlah u. Nan siningte tu kha i hngal u law, Pathian nih zumhnak an pekmi hna ning cio ah nanmah le nanmah nan i ruah cio ning cu si seh.”…

Gal 6:3, “Ahohmanh nih, zeihmanh si set ṭung loin, pa ka si ve tiin aa ruah ahcun amah le amah aa hlen a si.” a ti…

II korin 3:5,  “Hi rian hi kan ṭuan khawh vun i ti awkah kanmah ah hin zeihmanh i chim awk kan ngei lo. Kan ṭuan khawhnak cu Pathian sinin a rami a si.” a ti. Mi tampi cu kan tuan, ka ti , ka si, ka tuah… ti hi kan uar tuk. 

U le nau hna baibal nih a kan chimh duhmi cu zeipoah ka theih dih ti phun in i ruat hlah! Kha bantuk kha zei hmah a theilo mi an si ti hi a si ko…

I korin 8:2,“ Zeizong ka hngal ve ko, tiin aa ruatmipa nih hin a hngalh awk tlukin a hngal tawn lo” tiah kan hmuh. 

Cucu kan si ko. Cucacah Khrihfami hna nih nifa kan nunnak ah hin zeitik caan poah ah kan i ruahchih awk a simi cu, “Ka theihmi nain ka theihmi mi a tam deuh ti hi kan philh lo awk a si.” keimah cu a cawng cuahmah liomi ka si timi lungput tu ngei hna usih. Kanmah le kanmah kha i fak tuk hlah usih.Pathian duhmi a si lo pinah Minih zeirel lonak a si.

Cucaah kan nunnak ah hin fakpi in Khrih he a pehmi nun kan ngeih khawhnak lai kan i tharchuah a herh… Rom 12.2, “Hi vawlei kalning hin kal ve lengmang ti hlah u, sihmanhsehlaw chunglei in Pathian nih nan lungthin kha a dihumnak in in thleng hna seh. Cu tikah a ṭhami thil le Pathian nih a lawmhmi thil le a tlingmi thil kha nan hngalh khawh lai, cucu Pathian duhmi an si.”

2. Nang le nangmah i uangthlar hlah!

Lailei khuate pakhat ah ralkap bo (3) a hmumi  a um I, khawnh in an khua ah a va tlung. Khuami vialtenih topinak an tuah piak. Zaanlei thlacamnak antuahnak ah an Pator pa nih a van chimhmi cu a tubantuk in kan nih khuate hi zeihmah santlailo kan si ko nain Pathian nih a kan dawttuk cu ralkap chungin Bo(3) hna kan khuami nih an van hmuh hi cu aw… Pathian nih kan khua hi a kan dawtnak a si ko. 

Hi kan pa thiamnak, thiltikhawhnak le fimnak zeite hmanh a si hrimhrim lo. Pathian dawtnakthawng lawnglawng a si ko a van ti. Cu khawh cun a tu cu hi kan pa nih a mah nih Pathian nih a dawtnak tette siseh, khuami biacah a duhmi a um ahcun a chimnak caan a si ve lai… a van ti. Ralkap Bo (3) pa cu a hung dir i, zei dang chimh hlanah a van chimh colhmi cu a tu hi kan Pastor pa nih a van chimhmi ah khan ralkap Bo(3) ka hmuhmi hi a mah thiamnak a si lo Pathian thawng  a si a ti mikha a si lo. Keimah bak hi kan batalian chungah rak tuk a thiam bik ka si.

 Laksawng tampi ka hmu timi lawngte kha a van chimh ciam mang i, amah thil ti khawhnak lawng te kha khuami cu a chimh hna. Ralkap pension pawl cheikhat biahal khi nan theih cio ko lai..a dongnak ah a van timi cu .. cucaah keimah nih Bo(3) ka hmuhmi hi Pakhtnak ah keimah hi ral tuk ka thiam rengreng. Cun pahnihnak ah Pathian zong nih cun a ka dawt ve tak ko. tiah a rak ti an ti.

Hei langhter ka duhmi cu Mitampi cu Pathian sinin thilti khawhnak, hlawhtlingnak, fimnak,le thiamnak phunphun kan hmuh tikah Pathian dawtnak a sit i hngallo in kanmah fimnak le thiamnak a si tiah kan i ruat tawn cio ko.

Micheu cu daite in kan i umter nain kan thin a van hung caan ahcun mirun le milian ngan kan sive si, ka ngeihzat a ngei lai lo, cu tin cun maw ai umter,  cuphun kan sihi ..tiah kan min kan i chal i, kan itlerkhawn tawn. Degree sang le mifim tampi zong nih kan hngalh zat a hngal lai lo tiphun in  kan sining kha kan i uarthlar i, kan i phawr hlawt theo. Khua pakhat ah Patar pa cu miring holh a thiamtuk le mino sinah a chimtawnmi cu nihin mino pawl hi cu aw ka philh zat hmanh nan thiam lai lo” a ti tawn hna.Minung Lungthin cu phorlawtnak in a khat.Cucaah  Tipil petu Johan zong nih Judah mi hna a ti mi hna:

 Matt 3: 9. “Abraham cu a kan hringsortu a si,’ tiin kan luat lai, tiah i ruat hlah u. Pathian nih hi lung hna hi Abraham tefa ah cun a ser khawh ko hna, ti hi kan chimh hna.”

Fianternak: A ruang Johan nih hin Judahmi an I phorhlawtning le an khua ruahning tha lo mi kha a fiangter mi a si.  Cucaah Johan nih an lungthin khuaruahnak kha remh a duhmi hna a si. Mi tampi cu kan rumnak, kan ngeihmi thil, kan fimnak le thil ti khawhnak kan i uangthlar tawn i cu nih cun kan i hngalh lokar ah kan sining a rak niam ter tawn. Nu le pa u le nau hna Pathian nih a kan pekmi kan chawva, kan thilri, kan fimnak le kan thil ti khawh nak hna hi kan I uanthar ding hrimhrim a si  lo.

I Korin 4:7, “Midang nakin cungnung deuh ah aho nih dah an ser? Pathian pek a si lomi na ngeihmi zeital a um maw? Cucaah cun nan hmuhmi cu a lakin hei hmu hlah u law cu bang, zeitindah nan i porhlawt khawh?..a si ko lo maw? Pathian bia na tih lo ahcun i phorhlaw rih. i uangthlar rih ko mu… ciahdeah bang rawl hmulo in na hram turmar te ko lai.(Salm 34:10)

Matt 3:10, “Hreitlung nih thingkung cu an hram in a hau dengmang cang hna; thei ṭha a tlai lomi paoh cu hau an si lai i mei chungah paih an si lai.” Tiah kan hmuh. Nan nung ning kha tha tein rak I chek na tih lo maw?

U lenau hna nifate khuasak tintuknak ah a tlam a tling ngaimi zong na si ko lai. A sinain van chimh kan duhmi cu a tanglei tuanbia hi a si:

Luke 7:1-7, “Hi bia vialte hi mizapi kha a chimh dih hna in Jesuh cu Kapernaum khua ah khan a kal. Cuka i a ummi Rom ralbawi pakhat nih sinum pakhat a ngei i a sinumpa cu a dawt ngaingai; cu pa cu a zaw i a thi dengmang. Cu ral bawipa nih Jesuh thawng kha a theih tikah, a sinumpa kha a ra damter nakhnga amah cu va nawl awkah Judah mi upa kha a hei thlah hna. 

Jesuh sin kha an va phan i biatak tein an va nawl. “Hi pa hi bawmh awk aa tlak taktakmi a si. Kan miphun hi a kan dawt i amah hrimhrim nih pumhnak inn a kan sakpiak,” an ti. Cucaah Jesuh cu anmah he cun a va kal. Inn khin lamhla a si ti lonak hmun a phak tikah, ralbawipa nih cun a hawikom kha a hun thlah hna i, “Bawipa, na re i theih hlah, nangmah luhnak dingah ka inn hi aa tlak lo; Keimah nih ka pum in ka hung in dong lai ka ti ah, cu an dong ding zongah cun aa tlak in kaa hmu fawn lo. Nangmah nih, ‘Dam seh,’ hei ti law ka salpa cu a dam ko lai.”Tiah a ti.

Fianternak: Rom ralbawi nih a ngeihmi toidornak lungput hi khrihfa a simi nih kan i ngeih cio awk dingmi kha a kan cawnpiak. Tuchan thawngtha chim tampi, mirum le mi lianngan tampi, catangsang le thilti khawhnak a ngeimi tampi cu kanmah le kanmah kan i san ter tuk tawn. Fih a nuntukmi tholung nunzia  a si. 

Deut 9:4b-5,ahcun  “Bawipa nih hi ram co awkah a ka luhpi hi, keimah dinnak thawngin pei a si,’ tiah na lung chungin va ti hlah; Bawipa nih na hmai in annih kha a dawi hna cu hi miphun hna ṭhat lonak ruangah a si deuh.  Na dinnak le na lung dinnak thawngin annih ram kha co awkah na luh cu a si lai lo; sihmanhsehlaw Bawipa na Pathian nih annih kha na hmai in a dawi hna lai cu hi miphun hna an ṭhatlonak ruangah le, Bawipa nih na pupa hna Abraham, Isak, le Jakob sinah chiat a sermi bia cu fehnak caah a si lai.

Fianternak: Israel miphun hna nih anmah dinnak an i ruah tuk caah bawipa nih a chimmi hna a si.  U le nau hna… Pathian nih thluachuhnak an pekmi na sining ah khan nangmah le nangmah i uangthlar hlah!

4.     Nangmah le nangmah kha fimtuk ah I ruat hlah!

AD1517 ah wittenberg khua pawngah Tetzel an timi pa nih Mainz khua Archbishop fialnak bantuk in Pope chuahmi sualngeih tiamnak lehhmah ( indulgences) a zuar kha an hmuh. Hi lehhmah a cawmi paoh cu Helfate ah a nganfahnak a tawiter lai i a sualnak zong ngaihthiam a si lai tiah a chim hna. Hi lioah Bishop Albert  cu Archbishop rian an rak pek. 

Thla an campiaknak caah German tangka in Ducat 10,000 a cawi i nawlngeitu hna kha a pek hna. Hi a cawimi chamnak ah Pope nih sual ngeihthiamnak lehhmah zuarnak nawl an pek i, a zuarmi man kha a cheu cu amah nih aa lak i a cheu cu  St. Piter basilica biakinn saknak  ah a rak pek. Phaisa kawlnak ah a  tha tukmi  a si caah a thi ciami lawng siloin a thi rihlomi hna ca tianginn a rak zuar i mitampi nih khamhnak co cu an duh tuk caah sifak le mirum he an rak cawk cio a si. A ruang cu, “Vancung kainak lehhmah kan ngeih ahcun khamhmi kan si cang! Kan sual zongah hell ka tla lai lo,vancung ah ka kai lai”  tiah an rak ruah. Cucaah lehhmah aa cawkmi paoh nih Pathian leiah I zuam duhnak nakin an nun kha nuamhnak paoh in an rak nun caah Khrihfa mui a rak chia tuk lio caan a si.

Martin Luther (German) pa nih Pope nawlngeihnak a duhlonak le diklonak vialte kha biatlang (95) in a rak tial i wittenberg biakinn ah october 31,1517 ni ah a rak tar. Luther nih biapi in a chimmi cu khamhnak cu Jesuh khrih kan zumhnak le cohlannak in a si. Zumtu paohpaoh hi tlangbawi bantuk in ngeihthiam halnak kan ngei ko ti kha a rak chimh hna. Kanmah zumhnak in kan vancung kan co lai i, kanmah sualnak in kan thi ko lai vancung kainak lehhmah hi a hmanlo mi a si tiah a tinak kha fakpi in a rak fianter. Martin Luther ca tialmi cu mipi nih an rel tikah  an lung a rak tling tuk cio hna tikah Roman Catholic cu pup tiah aa cheu i, RC hruainak a duhlomi paoh kha europe ram kip ah an hung karh thluahmah. Cu pawl cu “protestant” tiah an kan ti hna I a sullam cu “dohtu”  tinak an si.

Israel mi hna nih Gentle mi paoh vancung kai lo dingah ah an rak ruah lio hna bantuk in RC hruaitu Pope zong nih an rak ruahmi cu RC a si lomi paoh cu “hell” mei thingtom alh dingmi an si ti bakin a rak ruah hna caah RC dohtu poah cu  fakpi in an rak hrem hna i minung tampi zumtu thatha zong an rak thah hna. Hi lio caan hi Jesuh zumtu ciocio a simi zumhning khat lo ruangah faktuk in i thahnak le thi sen tamtuk a rak luang.

Zeiruang ti ahcunPope nih anmah zumhnak kha a hmanbik, a tha bik, a dikbik, le a tlingbik ah an I ruah caah Pathian aiawhtu ah an I ruah. Mipi kha baibal ca rel an rak sianh hna lo. Mipi nih Baibal ca rel khawh a si lo caah Mipi nih  Pathian biatak hngalhnak a um lo.  

 RC a si lomi paoh cu hell tla ding bak ah an rak ruah hna caah, RC zumhning a dohmi paoh cu an hrem hna I, an rak thah hna . Roman Catholic chung lawng nupi thit khawh a si I biaknak dang he thitumnak cu an rak khap. Bu dang he an I thit umh ahcun Hell tla ding bak ah an rak ruah hna . 

A dangdang  tampi a um rih. Pope nih anmah zumhnak lawng kha a thabik le a dikbik in an hmuhnak nih midang zei rellonak,soiselnak,dohnak le thahnak tiang in an rak um bantuk in tuchan Pathian rian tuantu tampi cu kan mah zumhning, pomning, kalpi ning, le cawnpiak ning lawng a hman ti phun in mi zumhning le pomning kha a palh bak tiah soiselnak, remlonak le hell tla ding tiangin a ruatmi zumhtu tampi in kan um ve. Farasi pawl zong hi baibal ca an thiam, rawl an ulh, nawlbia an zulh dih, pekchannak an thawng. 

A sinain Jesuh khrih he an i tong lo.Tuchan cawnpiaktu tampi zong Jesuh cawnpiak ning he aa tong lomi tam pi kan um kho. Kan mah le kanmah kha fimtuk,thiamtuk le piangthar tuk in kan i ruahnak nih Farasi bang Jesuh he ton lo a fawi. Hihi kan I ral rin awk nun a si.

Rom 12:6, “Pakhat le pakhat nan zawn i ruat dih u. Lungpuam in um hlah u, rian hme tete ṭuan duhnak lungthin kha ngei u. Ka fim tiah vaa ruat hlah u.”

Filipi 2:3, “Pakhat le pakhat i entainak le mah pumpak thangṭhat kawlnak kha nan lakah umter hlah u. Toidornak lungthin tu kha ngei cio u law midang nakin ka ṭha deuh tiah zeitikhmanh ah vaa ruat hlah u.”

Filipi2:5-8, “Nan lungput cu Khrih nih a rak ngeihmi lungput kha si seh; cucu hihi a si: Pathian sinak kha a ngeih zungzalmi a si ko nain hramhram in Pathian tluk si awk kha cuh awkah a rel lo. Amah lungtho te tu in cu vial cu a hlawt dih i sal sinak tu kha aa lak; Minung bantuk ah a cang i minung mui in a lang; Mi toiah aa dor i nawlngaihnak lam kha thih tiangin a zulh— vailam cung thihnak kha.

Fianternak: Khrih nih a rak ngeihmi lungput cu Pathian sinak kha a ngeih zungzalmi a si ko nain hramhram in Pathian tluk si awk kha cuh awkah a rel lo. Kan nih lungput cu zeihmanh si lo tung i a zeithil  poah a theih dihmi phun in kan um tawn. 

Khrih cu Mi toiah aa dor i nawlngaihnak lam kha thih tiangin a zulh. Kan nih cu Mitoidornak le nawlngeihnak  cu chimh hlah  nawlngeibik, keimah bia in  bia in sidih sehti kan duh ruangah kan i si, kan i then dih tawn. Cucaah pahtian nih Israel mi hna sinah zei tindah a ti kan ti ahcun:

Isaiah 57:17a, “ An sual ruang le an duhfah ruangah an cungah ka thin a rak hung, cucaah cun ka thinhun in dan ka tat hna i ka kaltak hna. Sihmanhsehlaw an lung a hak i anmah kalning ṭhiamṭhiam khan an kal.”A ti. Cu he a van i pehmi pakhat cu…

                      

 Isaiah 57:21, “Misual mi caah cun himnak a um lo,” tiah Bawipa nih a ti.  

Fianternak: U lenau hna zeihmanh sitheng tunglo in kani fimter tuk sual tawn maw? Kan fimtuk ruang ah khrihfabu hna a buai sual tawn maw?Kha thil vialte kha Pathian duh lomi a si. Cucaah kan nunnak kha thatein van i chek usihlaw salm catialtu pa bantuk in Pathian hmaiah kan nun I phuang usih…

Salm131:1-2,“Maw Bawipa, kaa porhlawtnak kha ka hlawt cang, ka ruamkainak kha ka chuahtak cang. Thil lianngan kha biapi ah ka ruat ti hna lo, ka ca i a har tukmi thil kha zei ah ka rel ti hna lo.  Ka hna a ngam i ka lung a dai ko. Ngakchia cu a nu ṭang ah dai tein a ih bantukin ka lung cu ka chungah dai tein a um ko.”

U le nau hna, Pathian bochan in na lugnthin kha nai control khawh ahcun nangmah cu Khrihfa thana si ko. Cucaah kan nunnak ah a biapi tukmi cu midor a dormi hna Nunzia kha cawn a herh.   Baibal nih a kan cawnpiakmi cu Jesuh cu Pathian a si ko nain Pathian tluk si awk kha cuh awkah a rel lo. Amah te in Mi toiah aa dor i nawlngaihnak lam kha thih tiangin a zulh. 

U le nau nule pa hna, Nan nunnak  i tharchuah na duh maw? Hmun kip le ka lik panh a herh lo. Na khup i bil law, Pathian hmaiah toidornak le sual ngaihchihnak he nan nun i phuang. Zei hmanh na si lo kha I ruat. Cu tikah Pahtian thiang thlarau khan na sin ah ai phung lai I thazaang thar an pek lai.

Isaiah 57:15, “Keimah cu a sang i a thiangmi Pathian, zungzal in a nungmi ka si. Hmun sang le hmun thiang ah khan ka umnak cu a si, sihmanhsehlaw mi toi aa dormi le sual ngaihchihmi hna sin zongah khan ka um i cucaah ruahchannak le hnangamnak kha an ngei ṭhan kho.” Tiah Pathian bia ah kan hmuh bantuk in kan nunnak dihlak in khupbil he Pathian sinah i ap kan herh.

Thlacamnak hna usih:

A kan dawtu kan Pathian, a tu kan nunnak hrihrim ah hin kan tlinlonak kha nan kan hngalhter caah kaa lawm.Kan lungthin hi sualnak lawnnglawng in a khat tawn. Keimah le kanmah kha a sangtuk le a fimtuk ah kan I ruat sual tawn. Kan khuaruahnak kha santerlaw..tordawr nun kan ngeih khawhnak lai na thlarau I kan bawm ko. Kan nunnak dihlak le kan lungthin dihlak le kan sining dih lakin kan I thuhnak khawhnak lai rak kan bawm ko. Nan kan pekmi Fimnak, rumnak, thiamnak le thilti khawhnak vialte hna nih hin phorhlawhnak nun a kan ngeihter lonak ding zong kan bawm ko. Atu kan lunghtin kan i thumh i nan siah khupbil in thlakancamnak hi kan theih piak law nifa kan nunnak ah Khrihfa iang a ngeihmi kan si khawhnak lai, na thiangthlarau in kan bawm ko.Kan sining le kan nunnak dihlak hi nanmah sunparnak si ko seh. Jesuh khirh minin thla kan cam  kan Pahtian. Amen.

4. Vawilei thil lawng ruat hlah!

Kan “Lungthin nih a ruahmi” hi kan nun ziaza caah a hrampi a si. Kan ruahmi kha kan ‘Kaa’ nih a chim i, cu ning cun kan pum zong a cawlcang. Cucaah Jesuh nih  a chimmi cu:

Matt12:34, “Rul hna, zeitindah miṭhalo nan si ahcun nan kaa in bia ṭha cu a chuah khawh lai? Kaa nih cun lungchung i a khatmi kha pei a chim cu.” tiah a rak tinak cu a si. Cu caah biathalo a chimmi na si ahcun nangmah cu thiltha lo na ruat tinak a si ko. Cun nih cun chikhatte ah thiltha lo zong a tuahmi an tuahter ko lai. Cucaah hibantuk in kan Lungthin nih  thilthalo ruahnak nih hin kan khrihfa Iang a hrawh zungzal.

Hehru 4:12, “Pathian bia cu a nung i a ṭhawng. Kap hnih har vainam nakin a haar deuh.Hlang lak in a cheu khawh, nunnak le thlarau an i tonnak tiang, hliahcang le thlik an i tonnak tiang a cheu khawh. Minung lungthin duhnak le ruahnak vialte kha a hngalh dih.”tiah a ti bang, Pathianbia baibal biain kan nun ral kan veng hna usih.

Kolose 3:1-2, “Nannih cu Khrih sinah nunnak ah thawh nan si cang. Cucaah Pathian orhlei kam i Khrih nih a bawi ṭhutdan cung i a ṭhutnak vancung khua chung i a ummi thil tu kha nan lung in i seh chih hna u. Hi vawlei cung thil hi si loin khi ka thiltu kha ruat hna u.” tiah a kan ti.

Biakam hlun chung ah Solomon siangpahrang nih a sining hi van ruah ta usih. Caan tampi cu vawlei cung diriamnak in lunghtin nuamnak hi a rak kawl nain a dong nak taktak I zei a si lo ziah kha kan hmuh khawh. Kha… cathiang van rel usih:

Phungchintu 2:3- 10“ Ka pum cu zu in ka lawmhter lai i ka lungthin in fimnak cu ka kawl lai ka ti. Cucu minung nih vawlei cung i caan tawite a nun chungah hin a tuah khawhmi thil ṭha bik a si rua lai, tiah ka ruah. Rian ngan pipi cu ka lim hna, inn ka sak hna i mitsur dum kaa ser hna; dum le tlonlennak hmun kha kaa ser hna i an chungah thingthei kung a phunphun ka cin hna.  Ti toihnak ding caah tili ka ser hna.  Salnu hna he salpa hna he kaa cawk hna i ka inn chung i a chuakmi sal zong ka ngei hna; keimah hlanah Jerusalem i a rak ummi nih a ngeihmi nak tam deuh in cawrun hna le tuurun hna kha tampi ka ngeih hna. 

Cun ka ukmi hna ram siangpahrang hna rothil chung khan sui le ngun kaa pumh hna; hlasatu nu he pa he kaa chiah hna i ka duh zat in nu kha kaa ngeih hna.  Ka ngan taktak ko, Jerusalem khua i a rak ummi aho nak hmanh khan ka ngan deuh ko i ka fim ngaingai fawn. Ka duhmi paoh kha ka hmuh khawh, nuamhnak kha zeihmanh ka tlolhmi a um lo. 

I siangpahrang 11:3, ahcun Solomon nih nupi zasarih, bawi fanu, le nuchun za thum a ngei hna.  A sinain a dongnak taktak ahcun hi ti hin bia a chin than cang:

“ Phungchintu2:11, “Khi tikah ka tuahmi vialte kha ka zoh hna i ka tuahnak hna ah khan zeitluk in dah ka re a theih ti kha ka ruah tikah, zeihmanh an rak si lo ti kha ka vun hngalh. Thlitu dawi bantuk ceo kha a rak si ko i zeihmanh ṭhathnemnak a um lo. Phungchintu 2:17, “Cucaah nunnak hi ka caah sullam zeihmanh a ngei lo. Zeicahtiah harnak dah ti lo cu zeihmanh a ka pekmi a um lo. Pakpalawng men a rak si ko. Thlitu men ka rak dawi ko.”

Cu tluk vawlei nunnak nuam a hmangmi nih cun“kan nunnak cu ka fih” a ti ko. (Phungchimtu2:17, “So I hated life, because what is done under the sun was grievous to me; for all is vanity and a chasing after wind..NRSV)

Cucaah vawlei cung mirum le mi lian nganpipi le muidawh minthang pipi hna zong nawmhnak phun kip in nun diriamnak an kawl i hnangamnak taktak kha an hmu kho hlei lo. A donghnak cu a nun mualpho chinak le mah le mah i thanhnak tiangin an nunnak a dong tawn.

Cucaah Jesuh khrih zultu pawlnih vawlei thil kongah a buaitukmi pawl kha hi ti hin an rak ti hna:

IJohn 2:15, “Vawlei hi siseh, a chung thilri hi si hna seh, tlaihchan hna hlah u. Vawlei hi nan tlaihchan ahcun, Pathian dawtnak kha nan chungah a um lo.”

I Korin 7:29-31, “Ka u le ka nau hna, ka chim duhmi cu hihi a si: caan hi tampi a tang ti lo i cucaah cun atu ri hin cun nupi ngeimi nih a ngeilo bantukin um hna seh;  a ṭapmi cu ngaihchia lomi bantukin um hna seh; a nimi cu lunglawm lomi bantukin um hna seh; thil a cawmi nih an cawkmi kha kan ta a si lo ti bantukin um hna sehlaw, vawleicung thil a tawngthammi hna nih khan vawleicung thil hi tlamtling in kan tawngtham manh hna lai lo ti bantukin um hna seh. Zeicahtiah vawlei hi atu bang hin cun saupi a um ti lai lo.”

Minung sining ah Phaisa le rum a duhtukmi cu thil thalo an tuah tawn tiah baibal hrimhrim nih a kan chim:

I Timite6:9-10, “Sihmanhsehlaw rum a duhmi hna cu tukforhnak chungah khan an tla i ṭih a nungmi le ṭhatlonak a chuahter khotu duhnak nih khan rap foih in a foih hna i cu nih cun rawhralnak ah khan a kalpi hna.  Tangka duhnak hi ṭhatlonak phunkip chuahnak hram a si. Mi a cheu cu tangka ngeih an duh tuk caah zumhnak kha an kaltak i ngaihchiatnak a phunphun an tong.”

Phungthluakbia 23:5,“ Na tangka cu mitṭhep ah an lo kho ko, Thla kha i serh duak in mupi bangin an zuang kho ko.

U le nau hna ruat tuah!Na dirhmun kha that e in rak I chek tuah. Baibal ca thiang nih rumnak taktak a chimmi cu:

ITimote 6:6-8,ahcun “Biaknak nih hin rumnak a chuahpi taktak, sihmanhsehlaw cu rumnak “angeimi cu mah tinvo i a lung hna a ngammi” kha an si. Zeidah vawlei ah hin kan hun i chuahpi? Zeihmanh kan i chuahpi lo. Cu bantukin hi vawlei in kan kal tik zongah zeihmanh kan i kalpi kho lai lo. Cucaah cun rawl le fenh-aih kan ngeih ahcun cucu kan i zat awk a si ko.”

Salm 62:10, ahcun “Zaangṭhawnnak le puarhrannak hi I bochan hlah u, mi thil chuh khawh hi i ruahchan hlah u; na rumnak hi karh lengmang hmanh sehlaw i bochan hlah.” tiah cathiang nih faing te in a kan chimh.

U le nau hna, kan theih bantuk in Pathian bia nih hmailei kan nunnak lam thluanah tampi himnak le ralrinnak  ankan peng cang. Nan lungthin nih zeitindah a cohlan I a dirpi timi cu nangmah khuaruahnak in na tuahding kha a si ko. A tanglei bainain zong hi kan van zohthan hmanh lai:

Luke 12:16- 20, “Cun Jesuh nih hi tahchunhnak bia hi a chimh hna. Aa thawh i, “Mirumpa pakhat nih hin, rawl a vui ngaimi lo pakhat a ngei. Cu tikah a lungchung in, ‘Ka rawl vialte chiahnak ding hmun ka ngeih ti ṭung lo. Zeidah ka tuah ah a ṭha hnga?Aa, hihi ka tuah lai: Ka rawlruk kha ka ṭheh hna lai i anmah nakin a ngan deuhmi kha ka sak hna lai. Cuka ah cun ka rawl le ka thilri dang vialte kha ka chiah hna lai.  Cun keimah le keimah cu kaa thawh lai i, Mivanṭha pa! Kum tampi caah a za in thilṭha vialte cu na ngeih cang. Cucaah nuam tein um ko cang, ei law ding law i nuam ko, ka ti lai,’ a ti.  Sihmanhsehlaw Pathian nih a thawh i, ‘Mihrutpa, tuzan hrimhrim ah hin na nunnak cu an in lakpiak a hau lai; cucaah nangmah ca i na khonmi thilri vialte hi aho nih dah a co kun lai?’ a ti,” tiah a kan hmuh. Cucu minung kan nunnak cu a si ko.  

Cucaah Paul zong nih ITimite 6:17 ahcun, “Vawleicung thil i a rummi kha, Nan i porhlawt awk a si lo, cun bochan awk a tlak lomi nan rumnak hi a bo zong nan i bochan awk a si lo, tiah na cawnpiak hna lai. Sihmanhsehlaw kan ca i a ṭha dingah zeizong vialte siang ngaiin a kan petu Pathian kha nan i bochan awk a si, tiah na chimh hna lai.” tiah kan hmuh.

Serampore College kan sayapa Dr. Souman Das nih a rak ka ti balmi cu, simple tein nun law, khurkhua thukpi in khua ruat” timi bia nih ka nun tampi a ka remh. Mitampi cu Pahtian thluachuah kan don tikah simple tein nun kan thaim lo. Cu nihcun zeidah kan nunnak ah a ruahter tiah cun vawlei cung chaw tampi kan rum nain Pathian bia ah a rum lomi kan tamtuk. Phundang in kan chim a si ahcun Lamkaltu hna kong kan rel tikah chawva leiah an si a fak ngaingai phasia zeihmanh an ngei lo nain minung tampi rumnak an pek hna.

II korin 6:10bkan zoh ahcun, “Sifak ngai kan lo sihmanhsehlaw mi tampi kan rumter hna, zeihmanh a ngei lomi ko kan lo, asinain a taktak ti ahcun kan ngeih lomi a um lo.” an ti. Halelujah!

U le nau hna na lungthin kha van I check tuah. Khrih ah na rum maw? Vawlei thil kong ah dah na buai ko rih. Nan nunnak kha Pathian pek cang tuah! Rumnak tlamtlingan pek lai. Vawilei thil lawng ruat hlah!

Thlacamnak usih: Sertu kan Pathian,vawlei cung minung tampi nih nifa an nunnak a liam lio caan ah a tutiang vawlei ah caan na kan hmanter caah kan I lawm tuk. Vawlei chaw ah a buaimi siloin thlarau ah a rummi kan si khawhnak lai, na biathiang kan theihmi vialte hi kan nunnak sersiamtu ah thluachuahnak kan pekpiak law nangmah cu zeizong vialte nain kan I dawh deuh zungzal khawhnak lai kan nunnak hi nangmah  nih kan hmang ko. Jesuh min in thla kan cam kan Pathian. Amen.

5. Thil tha lo kha ruat hlah!

Rom 1:21-32, “Pathian cu hngalh cu an hngalh ko, sihmanhsehlaw pek awk a simi upatnak kha an pe duh lo; a lawmh zong an lawm duh fawn lo. An ruahnak kha pakpalawng tu ah a cang i an lungthin kawlawngpi cu muihnak in a khat.

 22Annih nih cun, kan fim, an ti, sihmanhsehlaw mihrut an si; 23thih a thiam lomi Pathian tu kha bia loin thih a thiammi minung le va le saram le a lawn in a lawnmi thilnung he aa loin sermi milem tu kha an biak hna.  

24 Cuticun minung cu, cu bantuk mihrut cu an si caah, Pathian nih khan, an lungthin nih tuah a duhmi thil fihnung kha a tuahter ko hna i pakhat le pakhat cungah ningzak thil kha an tuah.  

25 Pathian kong i biatak kha lih ah an thlen; Sertu kha bia loin sermi thil tu kha an biak hna, Sertu cu pei zungzal in thangṭhat awk a simi cu a si cu! Amen. 

26 Cuti an tuah caah cun, minung cu Pathian nih ningzak a simi pumsa duhnak ah khan a thlah hna. Nu hmanh nih khan ningcang tein hman awk a simi an nu sinak cu ningcang lo piin an hman i pakhat le pakhat kha an sual.

 27 Cu bantuk ṭhiamṭhiam in pa zong nih khan ningcang tein nu he um awk cu an hlawt riangmang i anmah le anmah kha an sual. Cu bantuk ningzah awk thil cu pa nih khan an tuah caah cu bantuk thil ṭhalo nih hmuh awk a tlakmi dantatnak cu an hmuh.  

28  Pathian kong hngalh taktak cu minung nih khan an lung chung i chiah an duh lo caah a thurhnawmmi lungthin ngeih awkah khan a thlah hna i cucaah cun tuah awk a si lomi thil kha an tuah. 

29  Annih cu ṭhat lonak a phunphun le duhfahnak le puarnak le nahchuahnak in an khat i an lungthin cu lainawnnak le i dohnak le i hlennak le ziarngeihnak in a liam in a liam. Pakhat le pakhat an i congoih,

 30an i thangchiat, Pathian kha zei ah an rel lo, an lung a puam, tla ngialngual in an um, an i porhlaw, ṭhat lo tuahnak lam kha an ruat, nu le pa nawl an ngai lo;

 31 an ziaza a ṭhalo, an biakam kha an let lengmang, midang cungah zaangfahnak le zawnruahnak zeihmanh an ngei lo. 

32 Hi bantukin a nunning a simi cu thih awk a tlakmi a si, tiah Pathian nawlbia nih a timi kha an hngalh ko. Asinain hi bantuk thil cu anmah nih an tuah lengmang lawng si loin midang a tuah vemi zong kha an hnatlakpi hna.”

Matt 15:19, “ Zeicahtiah lai anawntertu, nu le pa sualnak a tuahtertu, thil ṭhalo dangdang a tuahtertu, a firtertu, lih a chimtertu, mi a congoihtertu ruahnak ṭhalo vialte cu a lung chungin a hung chuakmi an si.”

Jeim 1: 13-16, “Cu bantuk hneksaknak kha mi nih an in tikah, “Tukforhnak hi Pathian sinin a ra,” an ti awk a si lo; zeicahtiah Pathian cu ṭhatlonak nih a tukforh kho lo i amah zong nih ahohmanh a tukforh bal hna lo.

14 – Sihmanhsehlaw mi nih tukforhnak kan in cu, kan duhnak a ṭha lomi nih khan a kan pialpi i rap ah a kan foih caah a si tawn.

15 – Cu tikah thil ṭhalo duhnak nih cun sualnak kha a pawi i a hrin; cun sualnak cu a ṭhang i patling a si tikah thihnak kha a hrin.

16 – Ka dawtmi ka u le ka nau hna, i palh sual hlah u.

Kan nunnak ah hinkan I ralrin awk cu:

Hiarnak ----------tukforhnak ------------- sualnak -------------- Thihnak

Cucaah kan lungthin kan sualnak kong Jesuh nih a kan cawnpiakmi van zoh than usih:

Matt 5: 27 – 28, “Nu le pa sualnak va tuah hlah, an ti tawn cu nan theih.  Sihmanhsehlaw keinih cun, ahohmanh nih nu kha sual duhnak lungthin he a zoh ahcun, cu pa cu a lung chungin a sual cang, tiah kan ti hna.”

Paul zong nih Kirin khuami hna ca a kuatmi hna ah:

II Korin 11:3-4,“ Evi cu rul nih a zernak le lih in a hlen bantuk khan nannih zong nan lungthin kha a thu sual lai i thiang tein Khrih nan tlaihchannak kha nan ngol sual lai ti ka phang. Zeicahtiah nan sinah a ra i kannih chimmi si loin Jesuh dang a hung chimmi zong kha nan rak pomhlawm duahmah ko hna i kannih nih kan in chimhmi hna Thlarau le Thawngṭha he aa dang rumro komi thlarau le thawngṭha zong kha nan rak cohlan duahmah fawn ko.”

Kan Lugnthin hi ralrin tein kan umahcun setan tukforhnak nih a kan thei kho lo. Job zong setan nih a tei kho lo:

Job 2:3 – 5, “Cun Bawipa nih Satan cu a thawh i, “Ka sal Job hi na ruat bal maw? Vawlei cungah hin amah bantuk soisel awk um lo, miding, Pathian a ṭih i ṭhat lonak a mertakmi hi an um lo. Amah cu zei ruang lo ah hrawh awkin na ka canghter cang nain, a tlinnak cu fek tein aa tlaih peng ko,” tiah a ti. Khi tikah Satan nih Bawipa cu a leh i, “Cuar caah cuar! Mi nih cun a ngeihmi vialte cu a nunnak caah cun a sian ko lai ta. Sihmanhsehlaw atu cu na kut hei chuah law a ruh le a sa kha tawng tuah hna ngat, na hmai hrimhrim ah an vawlhpamh ko lai,” tiah a ti.”

 Kan nun ralteinak kan titawnmi cu kan “Lungthin tei”khawh kha a si.

Rom 7:23,“sihmanhsehlaw ka chung i phung dang a rak um ve kha ka hngalh — cu phung cu ka lung nih a ṭha a timi phung a rak dohtu kha a si. Cu phung nih cun, ka pum chung i rian a ṭuanmi sualnak phung sal ah khan a ka ser.”

Rom 8:5 – 8, “An minung sining nih tuah u a ti hna ning paoh in a nungmi cu minung sining nih a duhmi nih khan an lungthin cu a uk hna. Thlarau nih a chimh hna ningin a nungmi cu Thlarau nih a duhmi nih khan an lungthin cu a uk hna.

 6 Nan lungthin cu minung sining nih a uk ahcun a phichuak cu thihnak a si; nan lungthin cu Thlarau nih a uk ahcun a phichuak cu nunnak le daihnak a si. 

7 Cucaah minung cu a lungthin kha minung sining nih a uk ahcun Pathian ral a si; zeicahtiah Pathian nawl kha a zul lo, a ngaingai ti ahcun a zulh in a zul kho lo.

 8 An minung sining duhnak a zulmi nih cun Pathian kha an lawmhter kho lo. Cucaah u le nau hna kan Lunghtin in khua kan ruahmi hi kan i ralrin taktak awk a si. A thin ai sum kholomi cu zei bantuk dah an si: 

Phungtluakbia 25:28, “A thin aa sum kho lomi cu, Baohmi khua, kulhnak vamping  a ngei ti lomi bantuk a si.

Hebru 11:15, “An kaltak ciami ram kha an ruat ṭhan ti lo, rak ruat ṭhan hna seh law cuka ram i kir ṭhannak caan ṭha an rak ngei ko hnga.” Hi nih a langhtermi cu Israel mi hna nih an kaltak cangmi ram kha an ruat than ti lo an kaltak cangmi kha philh an I zuam. Nan nunhlun kha ruat than ti hlah.Na tlungthin zong in ruat ti hlah philh I zuam.

Lot nupi nih a hnu ai mer caah cite lung ah a cang.

Number 11:4- 6, “Cun annih lak i phun dang mi he aa cawhmehmi hna cu sa an haw ciammam i Israel mi hna zong cu an ṭap ṭhan i, “Sa ei awk hei ngei u si law mu!  Man lo i Izipt ram i ngasa kan ei le zil le phazeti le purun le piat le vankhawng kha kan hei ngai hna dah; sihmanhsehlaw atu cu kan thazang a car dih i hi manna hi dah ti lo cu zeihmanh zoh awk a um lo,” tiah an ti.”

Fiangternak: Israel mi hna a cheu nih hawi tha lo he ai cawh mi hna cu an lung thin kha hrolhhrolnak in a khat. Na hawikom kha I ral ring.

Hawikom kong ah salm catial tu nih zeitin dah a si:

Salm 26:2- 5,  “Ka hneksak law ka hlathlai cikcek tuah, Maw Bawipa, ka lung duhnak le ruahnak hi zoh tuah hna.  A fekmi na dawtnak nih lam a ka hmuhsak i zumhawktlak na sinak nih a ka hruai zungzal.  Hlen hmangmi kha ka kom hna lo I, mihrokhrawl zong kha  ka kom hna lo.  Miṭhalo bu kha ka huat hna I, ṭhatlonak a tuahmi kha ka hrial hna.”

David nih zei tindah a chim ve:

Salm 139:23 – 24, “Maw Pathian, ka pur cikcek law ka lungthin hi hngal ko; ka hneksak law ka ruahnak hi  hmu ko.  Ka chungah hlenthawinak a um sual hnga maw?  a um sual ahcun ka hmuhpiak law zungzal hmunmi lam ah khan  ka hruai ko.” 

David nih hi bantuk lugnthin put he Pathian a thang that I, Pahtian thanghtatnak hla tampi zong a phuah hna. Cucaah  milian ngan taktak a si nak a si.

Hebru 9: 14a, “Cu hmanh nih cu bantukin a tuah khawh ahcun, Khrih thisen nih cun, zeitluk in dah a tuah khawh chinchin lai!  

Fianternak:Khrih thinsen nih kan lungthin cu a thianter cang. Kanmah nih kan lungthin kha a thiangmi khuaruahnak he chiah peng a herh.

Number 11:4-6, “Cun annih lak i phun dang mi he aa cawhmehmi hna cu sa an haw ciammam i Israel mi hna zong cu an ṭap ṭhan i, “Sa ei awk hei ngei u si law mu!  Man lo i Izipt ram i ngasa kan ei le zil le phazeti le purun le piat le vankhawng kha kan hei ngai hna dah; sihmanhsehlaw atu cu kan thazang a car dih i hi manna hi dah ti lo cu zeihmanh zoh awk a um lo,” tiah an ti.

Finternak: Hi baibal cang nih a kan fiantermi cu hawitha lo kawmhnak nih kan lungthin a hrawh khawh I kan hawikom hi zeibantuk minugn dah an si timi hi ralrin tein zoh thiam a herh.Hawitha lo kha iralring.

Lungthin tha na ngeih ahcun Pathian sinah hi ti hin na phun ve ngam ding a si:

Salm 26:2-5,“ Ka hneksak law ka hlathlai cikcek tuah, Maw Bawipa, ka lung duhnak le ruahnak hi zoh tuah hna. A fekmi na dawtnak nih lam a ka hmuhsak I zumhawktlak na sinak nih a ka hruai zungzal.”

David zong nih a chimmi cu:Salm 139:23-24, “Maw Pathian, ka pur cikcek law  ka lungthin hi hngal ko; ka hneksak law ka ruahnak hi hmu ko. Ka chungah hlenthawinak a um sual hnga maw?  a um sual ahcun ka hmuhpiak law  zungzal hmunmi lam ah khan ka hruai ko.”

David nunnak ah a lunghtin fakpi in ai thlen ve caah Pathian Hla tampi a tial hna I, a donghnak leiah cun milian ngan taktak ah ai chuahnak a si.

Hebru 9:14,“Ahmaanmi thil cu na duh i ahmaan lomi thil cu na huat; Cucaah cun Pathian, na Pathian nih cun an thim i, Na hawile hna nih an hmuhmi nakin a ngan deuh suaumaumi upatnak lunglawmhnak kha aan pek,”tiah a ti.

Cucaah kan nunnak a biapi bikmi cu kan Lungthin nih khua a ruahmiah khan I ralring taktak kan herh. A tanglei baibal cang hi van rel rih usih:

Paul zong nih nifa a nunnak ah ai zuambikmi cu a tanglei bantuk in a chim ve:

Lamkaltu 24:16, “Cucaah Pathian hmai le minung hmaiah chiaṭha thleidannak thiang ka ngeih khawh nakhnga kaa zuam khawh chungin kaa zuam.

Fianternak:Pahtian nih hin a kan pekmi ah a sangbik cu kanmah duhmi te thiamkhawhnak hi a si. Nawlpek phun (by force) in zeitik hmanh ah a kan fial lo. Duh thiamnak a kan pek. Cucaah nifa kan nunnak ah hin zeibantuk dah kan I thim lai. Pawl nih cun Pathian hmai le minung hmaiah chiaṭha thleidannak thiang ka ngeih khawh nakhnga kaa zuam khawh chungin kaa zuam. A ti bantuk in nang le kei zong nih kan I zuam hrimhrim awk a si.

Na khuaruahmi kha a thian a si ahcun na lungthin kha a thiangthiang hrim ko lai. Na tlungthin a thian ahcun Pathian sinin a ram mi thluachuhnak  aliamliam mi khan na cung ah a tlung lai. A tanglei baibal ca hi van rel hmanh usih:

Hebru 1:9, “ Ahmaanmi thil cu na duh i ahmaan lomi thil cu na huat;  Cucaah cun Pathian,  na Pathian nih cun an thim i, Na hawile hna nih an hmuhmi nakin a ngan deuh suaumaumi upatnak lunglawmhnak kha aan pek,”  tiah a ti.

Rom 11:16b, “Changreu hlum chung i a dar hmasa bik cu Pathian sinah pek a si ahcun, changreu cu a hlum ningin amah ta a si; cun thingkung a hram hna cu Pathian sinah pek an si ahcun a nge zong amah ta an si.(NRSV: Rom 11:16b, “ first fruits is holy, then the whole batch is holy; and if the root is holy, then the branches also are holy.”)

Fianternak: Kan nunnak a kan mawngtu kan hram a simi thinlung a thian tikah cun kan tleitlai a simi lenglei thil ah an thiang ko. Lung thin a thiam mi nih Pathian kha an hmuh.( Matt. 5:8).

6. lungthin khuah ngeihlah!

Salm119: 113, “Na sinah zumhawktlak in a um lomi cu ka huat hna,   sihmanhsehlaw kei cu na phunglam kha ka duh”.( NRSV119: 113 I hate the double-minded, but I love your law.”

Kan khua ruahmi kha Pathian nih a huatmi a sive maw?

Jesuh nih a chimh mi cu:Matt.12 : 36 “Hihi kan chimh hna: Nan kaa in a chuakmi bia, ruah setsai loin nan chimmi bia vialte kha, zeicahdah kha ti khan ka rak chim, tiah Biaceih Ni ah cun nan ti a hau te lai.” 

Paul nih a kan cawn piakmi cu:Philipi 4:8, “A donghnak ah ka u le ka nau hna, nan lungthin kha a ṭha le thangṭhat awk a tlakmi thil in khahter hna u: a taktak a simi thil, a sunglawimi thil, a hmaanmi thil, aa dawhmi thil le upat awk a tlakmi thil in khahter hna u.”

U le nau hna, hi thil vial te hi na tuah le tuahlo a si ko. Cucu nangmah duh thimnak a si ko.

A dang van zoh rih usih:Salm 4:4, “Ṭihnak ngei u law nan sualnak kha ngol hna u;  hi thil hi nanmah lawng tein nan inn khaan chungah thuk piin ruat”

Fianternak: Pathian he kani pehtlaihning hi thupi in kan ruat bal maw? Lungthawh sawhsawh khrihfa dah kan si. Thukpi kua a ruahmi nih an nunah Khrihfa iang a lang zulzal.

Efesa 4:26, “Na thin a hun ahcun na thinhunnak kha sualnak chung i an luhpitu siter hlah; cun na thinhunnak cu ni tlakter hlah.”

Salm ca tialtu pa le paul nih an chimh mi hi fakpi in kan nunpi awk a si. Paul nih a van chapmi cu:

Efesa 4:27, “Khuachia cu caan ṭha pe hlah.” a ti. Na thin kha nai sum khawh ahcun khuachia kha a lung arawk laii, Pahtian kha ai nuam lai.

Fianternak: Kan chan hi Internet chan a si ban tuk in kan I ralrin awl pakhat chim ka duh. You Tube ah an van langhtermi pakhat cu tlangval no nih amah tein internet a dek cuahmah ko lio ah khan Nungak no te nih an chawnh i,  hmui hmuh in an van i chawn. Nungak no te nih cun a van lem sawi ciammang i, tlangval note cu a angki le a bawpi chung hnawh tiangin a phawihter khawh i, a thli tein vedio a thlak. A dongnak ah cun nu nih cun a vedio record cu a zohter I, phaisa na ka pek lo ahcun website ah kan thlah piak lai a ti i, phaisa halnak ah a hman. Thlaval note nih cun zei atuah hmanh khi ai hngal manh lo nain phaisa tampi liam ter khawh. Kan lungthin khuaruahnak ah khuachia caan tha pek hi a fawi tuk.Ral rink an herh!   

Phungchimtu 7:21 – 22a,“Mi nih an chimmi paoh kha biapi in va la hlah, …”

1Thesalon 4: 11, “Hmasa ah kan in chimh hna bantuk khan, dai tein khuasak kha i tinh u law nanmah nan riante kha ṭuan u law nanmah tein nan paw i cawm u.”

Titas 2:6, “Cu bantuk ṭhiamṭhiam in, tlangval pawl zong kha, mah le mah aa uk khomi si u, tiah forh hna.”

Cucah siangpahrang David nih a chimmi cu:1Chanrelnak 28: 9, “Cun nang, Solomon ka fapa, na pa i a Pathian hi hngal law lung ṭengnge lo te le a tha a thomi ruahnak he a rian ṭuan tuah; zeitintiah Bawipa nih cun lung vialte cu a purh dih ko i tinhmi le ruahnak vialte cu a hngalh dih. Amah cu na kawl ahcun na hmuh lai; sihmanhsehlaw amah cu na hlawt ahcun zungzal in an hlonh ko lai.”Fianternak:  Pathian rian ah hin 98 % zong a si lo 100% bak in u pumpek kha si. Kap hnih in Pathian biak itim hlah. Na kal pi kho lai lo ina tlak nak tu a sang lai.

Jsuh nih bia a chimmi cu van zoh than usih:

Matthai 6: 26- 30, “A zuang lengmangmi va khi zoh tuah hna u: thlaici an tuh bal lo, rawl an ṭuan bal lo, buk zongah an rawn bal lo; sihmanhsehlaw vancung i a ummi nan Pa nih a zohkhenh ko hna. A si ah, nannih cu va nakin nan biapi deuh lo maw? Nan lungre a theih le nan awlok a chon thawngin nan nunnak tlawmte tal a sauter kho deuh mi aho tal nan um maw? 

“Cucaah zeicahdah hnipuan kong ah nan lungre a theih? Ramlak i a khomi lili pangpar khi zoh tuah hna ngat u: rian an ṭuan lo, hnipuan zong zeihmanh an i tah lo. Sihmanhsehlaw hihi kan chimh hna: Siangpahrang Solomon hmanh kha, kha tluk khan a rum ko nain hi pangpar hna lak i pakhat tluk hmanh hin aa dawhmi hnipuan a ngei lo.  Sihmanhsehlaw ramlak ramkung, nihin ah a hring i thaizing ah meichung i an paihmi ramkung hna, a thuamhtu cu Pathian pei a si cu. Amah nih cun nannih chinchin cu thuamh loin an um hna hnga maw? Nan zumhnak a va hme hringhran dah!”

Phungchimtu 5: 3, “Na lungre a theih deuh paoh ah mang chia na manh deuh ko lai, cu bantukin tam deuh bia na chim paoh ah hruhnak bia kha tam deuh na chim sual ko lai.”

Fianternak: Zeidah nan zulh ding a si le zulhloding a si timi cu na theih cang. I ruat ko. Lungthin thiammi na si ahcun bochan tlak le zumhawk tlak na si ko lai.

7. Zeithil poahah thinphang tuk in umhlah

Paul nih Filipi ca a kuatmi han van zoh than usih: Filipi 4:6- 7, “Zeithil kong hmanh ah lungrethei in um hlah u. Thla nan camnak ah Bawipa cu nan herhmi kha hal u law nan hal tikah lunglawm tein hal zungzal u. Cun Pathian daihnak, minung hngalhnak a lonhtu nih cun, Khrih Jesuh chungah nan lungthin le nan ruahnak cu him tein a chiah lai.”

1Peter 5: 7, “Amah nih an zohkhenh hna caah nan lungretheihnak vialte kha amah cungah chia dih ko u.  Fimhring tein um u, ralring tein um u! Nan ral Khuachia cu, seh awk kawl ah, chiandeih bangin a vak cuahmah ko.”

Fianternak: Vawlei cung i uknak ah ram thang cho poahpoah nih duhbikmi cu Human Right a si. Human right zong hi a thanak a tampi ve nain tih a nunnak tampi a um ve. USA ram kong van chim ka duh.

Khrihfa ram tiah ruahmi, an phaisa hmanh ah “In God We Trust” tiah an tialmi ram cu  aruang tampi lakah "Democracy le Freedom(zalonnak)" an uar tuk ruangah, "freedom abuse" an tuahmi a tam tuk. Cu nun nih cun khrih mui a cuanter kho ti hna lo. Cucaah USA cu:-  mithah lainawn a tambiknak ram, vaa cung paduh a tambiknak ram, nuva tangthen a tambiknak ram (50-54% an ithen), fir a tambiknak ram, thawngtla an tambiknak ram, tlaihhrem a tambiknak ram (second paruk ah nu pakhat an tlaihhrem ti a si), lakfa pawi a tambiknak ram (kum khat ah lakfa 1300000 renglo an chuak),  nu pakhat nih va voi tambik neihnak ram (mi pakhat va 16 ngeimi tampi an um), kumtlinglo va ngei tambiknak ram, le tawzuar tambiknak ram pakhat ah aa chuah cang ai.

Minung tampi nih cun, nu le pa sualnak cu lentecelh tluk in an ruah men. Vacung paduh cu, va le umlo kar ah "um har pheng thil" men ah an ruah. Nupi le taw zuar cu, family income ah an chiah men. Rili kam khua tampi ah, college le tanghra siangngakchia pawl, nuamcen le chun laicer ah, nu le pa sualnak a bubu in tuah le video thlak, nu nih an chiatha piah kha, "tuition fee" kawlnak ah an ti men.

 Democracy freedom timi bia hmang in, mah bantuk nunzia a hmangmi, an karh chin lengmang cang. Bible le Pathian a ralchanh mi mifim an tam tuk cang fawn. Bible cu, mifimpa Darwin cawnpiaknak nih a lan chin lengmang. Atheipar cu, Pathian zong tih lo; bible zong zumh lo; minung nunnak zong upat le tihzah a um ti lo. Hi nun hi Pathian a bia lomi hna ram zong ah tampi a um ko nain zeiruangah dah khrihfa ram a simi USA ram ah hi tluk rumro hin an sual ti ahcun "Democracy le Freedom(zalonnak)" an uar tukmi nakin cawnpiaknak deu zumh palhnak bak a si tiah thawngtha chimtu tampi nih an chim.

Nu le nu, pa le pa sualnak hna hi cozah uknak cu chim lo in Khrihfabu tampi nih a awn cang hna I Khrifabu tampi le Pastor tampi nih Khrihfa nunzia ah a co hlan cang hna. Cu ka ram ah laimi tampi ka va phak tikah kan nun ral rin lo ahcun nun can ngeilo laimi tampi kan um te lai.

Isaiah 30: 15-17, “Bawipa Pathian, Israel Pathian Thiang nih cun a mi cu a thawh hna i, “Ra kir u law dai tein keimah kha ka bochan ko u. Cu ti nan um ahcun nan ṭhawng lai i him tein nan um lai,” a ti hna. Sihmanhsehlaw cu bantukin um cu nan duh lo.  Tlik a mumi rang kan i cit hna lai i cuticun kan ral hna kut in kan luat lai tiah khua nan khan. Asi, nan hmaan ko, nan zam a herh taktak lai. Sihmanhsehlaw kan rang cu an ṭhawng ve ko, tiah nan ruat lai nain nanmah an dawitu hna rang cu an ṭhawng chinchin lai. Ral pakhat nan hmuh tikah, thong khat nan zam lai i nan dihlak in an zamtertu hna dingah hin ral panga lawnglawng a za ko lai. Nan ralkapbu chung khan ahohmanh an tang lai lo, tlang par i alan nan thlainak tung te lawng kha a tang lai.”

Fianternak: kan Pahtian nih hin dai  tein keimah ka bochan ko uh a ti cuahmah ko nain Pahtian bochan lo in ka ti khawh, ka tuah khawh,  ti phun in mah sin ning lawng I rih nak nih hin tlamtlignnak taktak a phak pi kho lo.

Matthai 6: 31-32, “Cucaah, ‘Khuazei in dah ka ei awk ka rawl cu ka hmuh lai, ka din awk cu ka hmuh lai, ka hnipuan cu ka hmuh lai,’ tiin lungrethei in um hlah ngat u. (Hi thil hna cu Pathian bia lomi hna nih an lungre an i theihpi zungzalmi pei an si cu.) Vancung khua i a ummi nan Pa nih hi thil vialte cu nan herh dih hna ti kha a hngalh ko.”

Marka 13:11,“ Cun an in tlaih hna i zung i an in chuahpi hna tikah, zeidah kan chim lai, tiah a hlan kan in nan lungre rak thei hlah u; a caan a phak tikah chim awk ding cu pek nan si te ko lai, cucu chim te ko u. Zeicahtiah nan chimmi bia cu nanmah bia a si lai lo, Thiang Thlarau nih an pekmi hna bia a si lai.”

F ianternak: Tuchun kongah i lawm law thaizing kong ah Pathian kut ah chia ko. Zei thil poah ah tin phang tuk in um awk a si lo. Thinphannak nih in sualnak le lih chim nak tu a chuah ter tawn.

Genesis 20: 11, “Abraham nih cun a leh ve i, “Hika ah hin Pathian a ṭihmi pakhat hmanh an um lai lo i ka nupi duh ah hin keimah tu kha an ka thah lai tiah ka rak ruah caah a si”. a ti. Abaraham nih a nupi kha ka far a si tiah a chimnak kan hmuh.

Zeidah a Braham a philh mi cu;

Genesis 15:1, “Cu hnuah cun Abram nih langhnak a hmuh i Bawipa bia kha a theih. Bawipa nih cun a thawh i, “Abram, na thinphang hlah.  Keimah cu phaw bantukin an hupphengtu ka si. Na laksawng cu a nganpi a si lai,” a ti.

Fianternak:Pathian nih Abraham sinah,“Na thin phang hlah keimah chu phaw ban tukin hupheng tu ka si”tiah a rak ti ko nain Abraham zong nih a thin phan ruang ah lih a rak chim ve sual. Kan nih zong kan thin phan lung in lih chim sual hi  kan I ral rin awk a si.

Paul nih a chimmi van zoh than hna usih: 2Timote 1: 7- 8, “Pathian nih a kan pekmi Thlarau nih cun mi ralchia ah a kan ser lo, ṭhawnnak le dawtnak le mah le mah i uk khawhnak tu khan a kan khahter.  Cucaah kan Bawipa kong chim cu na ningzak hlah, a ca i thongtlapa keimah zong hi ka zahpi hlah. Pathian nih thazang an pekning in Thawngṭha ca i temhnak in kha ngamh lehlam ko.”

Pathian nih bai a kan kamhmi a um daw kaw:

Phungthlukbia 3: 24- 26, “Na ṭhut ah na thin a phang lai lo, na ih tikah na mitkuh a thaw lai.  Mihrut mi hna cung i a tlungmi launak ruangah khan  na thin va phang hlah; miṭhalo cung i a tlungmi rawhralnak  ruang zongah khan na thin va phang hlah;  Zeicahtiah Bawipa cu na hnangamnak a si lai i  na ke cu aa awh nakhnga lo amah nih an zohkhenh lai.”

1Peter 4: 12- 13, “Ka dawtmi ka hawile hna, a fakmi temhinnak nan in caah hin, nan khuaruahhar hlah u, kan cungah a um bal theng lomi thil a tlung tiin ruat hlah u. Khrih inmi temhnak kha nan in ve caah a lawmh tu in i lawm u, zeicahtiah a sunparnak cu a langh tikah lunglawmhnak in nan khat lai”.

1Peter 5: 9, “Nan zumhnak ah khan fek tein um u law amah cu rak doh u, zeicahtiah vawleicung khuazakip i a ummi zumhnak lei in nan unau a simi hna kha, cu bantuk temhnak cu an ing ve ti kha nan hngalh.”

Cucaah hmailei kong ah thinphang tuk in um hlah. Hmailei kong cu kanmah kut ah a um lo. Pathian kut tu ah a um ti kha hngal zungzal. Salm 94: 19, “Khuaruahhar vansang au in ka um tikah na ka hnemh i ka lung na ka lawmhter.Halbu chungah kan hmuhmi cu” Abide with us”

8. Pathian kha na khuaruahnak in chuah tak hlah!

Phungthlukbia 1:7a , ah cun “ Bawipa thi cu fimnak hram thawknak a si” tiah kan hmuh khawh. Bawipa a tihlomi na siah cun Pahtian sin tlaunak ah hmasabik lam pakhat a si.

Vawlei cungah tih anunbikmi pakhat cu zei bantuk fimnak le hngalhnak  a si poah ah Pathian ral kah in hngalhnak cu a pialhmi a si. Cucaah ahcun pawl nih Timote sinah ca ka kuatmi van zoh u sih. 

Hi lio hi Hellenization a asi. Hellenization timi cu Greek nunphung le biaknak nih a uk lio chan a si:

1Timote 6:20-12, “Timote, ken awk an in fialmi thil cu him tein na ken hna lai. Pathian hmaizah loin biachim lengmang le hruhnakbia alnak, mi a cheu nih hmaanlopi in “Fimnak” tiah an timi cu hrial naa zuam hna lai. Mi a cheu nih cu fimnak cu kan ngei an ti i zumhnak kha an nganh diam!”

Roman 1:28-32, “Pathian kong hngalh taktak cu minung nih khan an lung chung i chiah an duh lo caah a thurhnawmmi lungthin ngeih awkah khan a thlah hna i cucaah cun tuah awk a si lomi thil kha an tuah. Annih cu ṭhat lonak a phunphun le duhfahnak le puarnak le nahchuahnak in an khat i an lungthin cu lainawnnak le i dohnak le i hlennak le ziarngeihnak in a liam in a liam. Pakhat le pakhat an i congoih, an i thangchiat, Pathian kha zei ah an rel lo, an lung a puam, tla ngialngual in an um, an i porhlaw, ṭhat lo tuahnak lam kha an ruat, nu le pa nawl an ngai lo;  an ziaza a ṭhalo, an biakam kha an let lengmang, midang cungah zaangfahnak le zawnruahnak zeihmanh an ngei lo. Hi bantukin a nunning a simi cu thih awk a tlakmi a si, tiah Pathian nawlbia nih a timi kha an hngalh ko. Asinain hi bantuk thil cu anmah nih an tuah lengmang lawng si loin midang a tuah vemi zong kha an hnatlakpi hna.”

Fianternak: Pathin kong hngalh taktak lonak nih hin zei bantuk lungthin dah an ngeih tiah cun thil tha lo lawnglang a si ko. a phi chuak cu a cung lei I kan hmuh mi lawng te kha a si ko. Hi thil vial te hi zei ruang ah dah a chuah tiah cun Pathian khan a lung thin dih lak in kan chiah lo caah a si .

Psalm 14: 1, “Mihrut nih cun an i thawh i, “Pathian a um lo,” an ti.  An dihlak in an thu, thil ṭhalo kha an tuah; ahmaanmi thil a tuahmi ahohmanh an um lo. 

Fianternak: Pahtian a umlo ti cang ah cun sualnak hriam kha a si ko. Sihmanhsehlaw nih hin I kan vawlei ah cun Pathian aumlo timi nain tih anunmi cu “Pathian pakhat kan biakti timi ruahnak”(PULURALISM) hi a si.  Hi cawnpiaknak nih khrihfa a tak sinak a hrawhter I zeibantuk biaknak poah ah Khamhnak aum ko timi ruahnak a chuah ter. Cu nih cun kan Khrihfa zumhnak ah dai thlannak le kan zumhnak ah lunghrinhnak a ngei ter I, Khrihfa zumhnak a  tak ti lo caah kan Khrihfa nunzia a hrawhter tu ruahnak a si. Vawlei cung ummi Chinmi nih kan I ralrin awk a herh.

Jeremiah 6:19, “Maw vawlei, ngai tuah, Hi mi hna cungah hin, anmah khuakhanmi theitlai, rawhralnak cu ka tlunter lai; Zeicahtiah ka bia kha zei ah an rel lo i ka cawnpiaknak kha an hlawt.” Tiah kan hmuh. 

Sehmanhsehlaw Pathian aabochanmi hna nih cun hi ti hin a chim:

Profet Isaiah nih a chimmi cu: Isaiah 26:3,“Bawipa, nangmah nih,an i tinhmi kha fek tein aa tlaih I nangmah an bochanmi cu, a tlingmi daihnak kha na pek hna.9Zan ah nangmah kha kan ngai; vawlei le a cung i a ummi kha an bia na ceih tikah dinnak hi zeidah a si ti kha an hngalh lai.12 Bawipa, nangmah nih rumnak na kan pek lai; kan tuah khawhmi thil vialte hi nangmah tuahmi lawngte an si dih.13Bawipa, kan Pathian, midang nih an kan uk, sihmanhsehlaw kan Bawi cu nangmah lawnglawng na si. 14Atu cu an thi cang i an nung ṭhan ti lai lo, an thlarau cu a tho ṭhan lai lo, zeicahtiah nangmah nih dan na tat cang hna i na hrawh cang hna. Ahohmanh nih an hngal ti hna lo.

An nunnak bak in Pathian a thatnak taktak a temhmi hna nih cun chun he zaan he an nunnak nih Pahtian an ngai zungzal ko.

David nih amah kong kha hi ti hin a rak chim: Salm 16:8,“ Bawipa ka sinah a um cu ka hngalh zungzal, amah cu keimah he naihte ah a um I zeihmanh nih an ka hnin kho lo. (16:8-11: Lam 2:25-28)   

                                          

Joseph nih  hi ti hin a rak chim ve:Genesis 39:9, “Hi inn chungah hin amah tlukin nawl ka ngei i a ka sianh lomi zeihmanh a um lo, a nupi nangmah dah ti lo cu. Cucaah cun cu bantuk thil ṭhalo cu zeitindah ka tuah khawh lai i Pathian cungah ka sual lai?” tiah a leh.

Fianternak: Lungthin dihlak in Pathian kong ruahmi hna nun a van dawh ning hih. Ruah lo awk tha lo a si ko.

 Hagar nih a chimve mi cu Genesis 16: 13, Hagar nih cun amah le amah kha, “A ka hmutu cu ka hmuh taktak ko maw?” tiah aa hal i cucaah Bawipa cu, “Nang cu mi a hmutu Pathian na si,” ti min in a auh.

Fianternak: Zumtu nun cu khawika kankalnak hmanh ah Pathian nih a ka hmuh ko timi lungthin ngeih peng kha a si.

David nih cun Salm 139: 1-12, “Bawipa, na ka kawl dih hirhiar I na ka hngalh dih cikcek!  2Katuahmi vialte cu na hngalh dih, lamhlatpi khin ka ruahnak vialte cu na hngalh dih ko hna.  3Rian ka ṭuan ah siseh, kaa dinh ah siseh, na ka hmuh, ka tuahmi vialte kha na hngalh dih.  4Ka chim hlan in ka chim ding vialte kha na hngalh dih. 5 Ka hnulei le ka hmailei in na ka cawngh I ka cungah na kut na zar. 6 Na ka hngalhnak hi a thuk tuk hringhran, ka ruahnak nih a phak khawh leng a si. 7Na thlarau sin hin khuazei ah dah ka zam khawh lai?Na hmaika hin khuazei ah dah kaa thuh khawh lai?8Vancung ah khin hung kai ning tiah, cuka ah cun na rak um ko lai, mithi khua ah khin vung it ning tiah, cuka zongah cun na rak um ṭhiamṭhiam ko lai. 9 Nichuahlei ha khin lo diam in hei zuang hnik ning law, asiloah nitlaklei a hlatnak bik hmun zongah khin hei um hni ning law, 10 cuka zongah cun a ka hruaitu dingah nangmah na rak um ṭhiamṭhiam ko lai, a ka bawmtu dingah na rak um ṭhiamṭhiam ko lai. 11Muihnak kha, ka thup tuah, ka hei ti ko hnga, asiloah, ka velchum i ceunak kha, zan ah cang ka hei ti ko hnga,12asinain cucu zeihmanh a ṭhahnem hlei hnga lo, zeicahtiah muihnak cu nang caah cun a mui lo i zan hmanh kha chun tlukin a ceu ko. Nang caah cun muihnak le ceunak cu zeihmanh an i dang lo.

Fianternak: Pahtian lo in kan um kho taktak lo: Deut. 6:5, “Bawipa na Pathian cu na lungthin dihlak le na ruahnak dihlak le na ṭhawnnak dihlak in na dawt lai.” Hi bia hi Jesuh nih a van I lak ve I, Mark.12:30 ahcun, “Bawipa nan Pathian cu nan lungthin dihlak le nan nunnak dihlak le nan ruahnak dihlak le nan thazang dihlak in nan dawt lai,’ ti hi a biapi bik cu a si. (12:29-30: Deu 6:4-5)

Hebru 8: 10, “Hmailei ah Israel mi hna sin I ka tuah dingmi biakamnak cu hihi a si lai, tiah Bawipa nih a ti. Ka nawlbia cu an hngalhnak chungah ka chiah hna lai i an lung chungah ka ṭial hna lai. Keimah cu an Pathian ka si lai I annih cu ka mi an si lai.

Jeremiah 29: 11-14, “Nan ca i ka tinhmi cu keimah lawnglawng nih ka hngalh, tiah Bawipa nih a ti. Cucu vanchiatnak si loin thluachuahnak a si lai i nan hnu i a rung um ding tefa tampi kong a si lai.  Nan ka hal i ka sinah thla nan cam ahcun nan bia kan ngaihpiak hna lai.  Nan ka kawl tikah nan ka hmuh lai; nannih nih nan lung dihlak in nan ka kawl tikah  keimah cu nan ka hmuh lai, tiah Bawipa nih a ti.”

Isaiah 55: 8, “Bawipa nih, ‘Ka ruahning cu nan ruahning a si lo,  ka thil tining zong nan thil tining he an i khat lo.  Van khi vawlei nakin a let tam piin a san deuh bangin ka ruahning le ka thil tining zong nan ruahning le nan thil tiningnakin a let tam piin a sang deuh.”

9. A liamcia thil tha lo kha tamtuk ruah hlah!

Deut.32:7, “Hlan lio ni kha hngal ṭhan hna law, Chan tampi kum kha ruat tuah hna. Na pa kha hal law, an hmuhsak lai, Na upa hna zong hal hna law, an in chimh lai.” Hlan lio kan nupe kan pa le, kan pi le kan Pu hna nunzia hi tu chun nih ah zoh chunthlak dign tampi a um. An thlacam nun le an kan cawm ning tete hna hi kan tuanbia dawh ter tu an si ko.

Salm 77:11, “ Bawipa, thil lianngan na tuahmi kha ka philh hna lai lo i  kan hnulei caan i khuaruahharmi thil na tuahmi kha ka lung ah an hung pem ṭhan lai.” tia kan hmuh.

Hebru 10:2, “Hlan deuh thil umtuning kha ruat hmanh u. Ceunak nan hmuh kate kha va si kaw, kha caan ah khan harnak tampi nan ing, asinain harnak nih khan an tei hna lo.”

Filipi 3:4- 8, “A ngaingai ti ahcun cu bantuk thil hna aa bochan khomi ka si ve ko. Lenglei phunglam kaa bochan khawh a timi an um ahcun, cu bantuk ti khawhnak cu tam deuh chinchin ka ngei: zarh khat ka si ah cuarpartan ka si, chuahkehnak lei in Israel mi, Benjamin phun, Hebru mithiang ka si; Judah mi Nawlbia zulhnak leiah Farasi ka si i ka ṭan tuk leiah khrihfabu kha ka hrem. Nawlbia chung thil zulh in din ti ahcun soi awk um lo ka si.Sihmanhsehlaw cu thil vialte, ka ca i miaknak ah rel khawhmi hna cu, Khrih ruangah sungh ah ka rel dih hna.Cu lawng cu an si lo, a dang vialte zong kha sungh cikcek ah ka rel hna, cu thil hna nakin a sung deuh tukmi ka Bawipa Khrih Jesuh hngalhnak ruangah cun sungh cikcek ah ka rel hna. Khrih cu ka co khawh nakhnga le amah he cun kan i pehtlaih khawh nakhnga, Amah ruangah cun zeizong vialte hi ka hlonh dih hna, an dihlak in hnawmtam ah ka rel hna.”

Filipi 3: 13- 16, “ Ka u le ka nau hna, cu thil cu ka phan cang tiah ka ruat hrimhrim lo; sihmanhsehlaw thil pakhat ka tuahmi cu, hnulei thil kha philh i hmailei thil banh i zuam kha a si. Cucaah kawltung leiah cun laksawng hmuh awkah khan ka tli i cu laksawng cu Pathian nih Khrih Jesuh thawngin cunglei nunnak i a kan kawh hi a si.Kannih thlarau lei in nutling patling a si cangmi hna nih cun, hitihin kan lungputning cu a si awk a si. Asinain ruahning phun dang a ngeimi nan um ahcun, Pathian nih cucu an fianterpiak ko hna lai. A zei a si hmanh ah, atu tiang kan zulhmi phung ningin hmailei ah kal ko u sih.”

Fiangternak: Zei ruangah dah thiltha lo kha kan philh a herh tiah cun ka Pahtian hrimhrim nih kan sualnak kha kan chin ken piak ti hna lo a kan ti.

Genesis 45:5, 8,”Hi ram i nan rak ka zuar caah hin nanmah le nanmah sual i phaw hlah u, lung ṭhalo zongin um hlah u. A ngaingai ti ahcun nan hmai i a rak ka kaltertu hi Pathian a si i nan nunnak khamhnak ding caah a rak si. 8Cucaah cun hika i a rak ka kaltertu ngaingai hi nanmah nan si lo, Pathian a si. Faro caah pa bantuk ah a ka ser i a ram vialte cu keimah nih ka zohkhenh dih i Izipt ram vialte cu ka uk dih.” Halelujah.

Fianternak: Khrihfa nun kan ti mi cu aliam cia mi philh I Khrih nun cawn peng kha a si zungzal.Vawilei cun tuanbia ah tih a nun tukmi raldohnak pakhat cu “Armenian Genocide” timi hi a si. Armenia ram cu Asia chaklei ah a ummi ram hmete pakhat a si.  Turkey ram he khua innpa an si. Armenia ram hi vawlei cungah khrifa a rak phak hmasabik a rak si ve i, American, England le Europe ram hlan pi AD 301 hrawngah khan khrihfa an rak um cangmi ram a si. Turkey ram tu cu Muslim ram a si.  Kum 1915 in 1923 kar ( kum 8 chung) ah ral i dohnak fakpi an rak ngei i, Muslim rak a simi Turkey pawl nih Armenia pawl an ci bak hmih ding bak an timh caah thah dih ding an ti. Kum 8 chungah hin Minung 600,000 in 1,800,000 kar an rak thanh hna. 

Hi lio chanah hin Voikhat cun Turkey Officer 7 cu inn kipah mi thah ah an vak len i, inn pakhat ah an va luh. Cu ka ahcun fanu dawt taktak pa 3 a ngeimi chung an si. An nu le pa hna cu an fanu le mit hmuh ah an lu an tan hna i, an fanule pa 3 tu cu chun ni tlak nulepa sinak an tuahpi hna. An cim cikcek hnuah a dongnak ah thong ah an thlak hna. Vanthat ah an fanu upabik nu kha thong in a chuak kho i, Nurse  a kai. A dih in Sizung pakhat ah rian a tuan.

Voikhat cu Turkey Officer pa pakhat lang in an van zawnh i, a chungril zong a chuak dih i, a ke zong a kiak dih. Sibawi te le Nurse nih tha tein an tuah hnu ah Doctor pa nih cun Nurse nu kha… nangmah nih tha tein na zoh khenh lai tiah tuanvo a pek. Nurse nu nih cun ni 3 le zaan 3 chung it lo bak in a zoh khen. Officer pa cu  huamsam tein a hung dam ai. A dam tikah Doctor pa nih cun Officer pa sinah cun ‘na damnak hi Nurse pakhat nu ruang ah a si’ tiah a chimh. Cu Nurse nu cu Officer pa nih cun a va ton i, Officer pa nih cun saunawn a zoh i, “a hlan ah kan rak i tong bal maw? tiah a ti. Nurse  nih cun, “ a si …kan rak i tong bal ko ee” tiah a leh. Officer pa nih a lehmi cu, ‘a ziah na rak ka thah ko lo’ tiah a ti. Nurse nu nih a lehmi cu, “Kei cu bawi pakhat ka ngei i, cu ka bawipa nih cun na ral kha va daw hna a ka ti i, mah cu cu ka zulh  a ti”. Cu Nurse nu cu a hnuah cun cu ka sizung ah a sangbikmi ah a hung cang.

U le nau, Nu le pa hna, Nurse nu a zulhmi lam hi kan lam a si. A nu le a pa a rak thahtu le  Duhduh in nu le pa sinak a rak tuahpitu misual pa cu ni 3 le zaan thum zoh khen cu minung si ning ahcun a har bikmi rian a si. A har tuk. A si kho ding lo bak khi a si ko nain cu  hnulei thil a philh khawhnak cu Jesuh thlarau thawng in a si. Jesuh nih na ral kha va daw hna a timi lam hi kanmah nih kan i thimding mi zei hmanh a um lo. Kan ral dawt le ngaihtham kha kan rian bak tu a si ko. i thim ding a pan pek lo cucu kan tuahkhawh lo ding zong Jesuh nih a kan fial lo.

Na ral kha daw hna law zeitluk in dah lawmhnak taktak na hmuh lai. Cu lawmhnak tlun in lawmhnak dang khawika hmah ah na hmuh lai lo. Cucu Pathian pennak cu a si.( luke 19:9). Khrih nih a kan fialmi “ Ngeihtiamnak” nun ngeikhawh cionak ding ah alim ciami kong kha tamtuk ruah lo ding.