CHIN NUNPHUN LE KHUAZING

Biahmaisa: Kan umnak vawlei pi hi miphun tampi umnak a si bantukin cu miphun cio nih an mah le sining phung le lam ngeih cio a si ti cu al khawh lo a si. Vawlei mi zapi hi miphun phunkhat ah i fonh kho dih usihlaw a `hatnak a um ve lai bangin a chiatnak le a nuamh lonak a um ve ko hnga. Miphun phunkhat sinak a feh tertu cu phunglam le nunphung hi a si bik ko lai ti cu al awk ttha lo in a um. Nunphung nih miphun phunkhat sinak cu a hruai peng ding a si. Phunglam le nunphung a ngei lomi le zeiah a rel lomi miphun cu pa ngei lo laakfa le miphun cawh hrinmi kahpia hna cu hram ngei loin a car i a thi colh ding thingkung bantuk an si ti chim ka duhmi a si.

Chins (Laimi) zong China-Tibet lei in a rak rami miphun khat kan si ve timi hi theih cio a si bangin rak langhter `han ka duh ve. Kan pi/pu hna nih an rak i kenmi le an rak ngeihmi phunglam le nunphung cu a tu kan umnak tlangcung tiang zong philh loin an rak I ken ko ti cu theih ciomi a si. Cucu techin fapar hna nih i zohchunh in pehzulh awk rianngan kan ngei ve. Minung nunning hi hlanlio lungchan in atu IT(Information Technology) chan tiangah aa thleng leng mangmi a si i, a ra laimi chan zongah a biapi te laimi Bio-technology or Biodiversity chan kan vun phanh te laimi zongah aa thleng chin lengmang lai i, miphun tenau pawl cu an nun phung an thlau kho menmi a si. Globalization nih vawlei hi a bitter chin lengmang i minung vialte i naih/theih deuh chin lengmang in a kan sersiam tikah cun ruahnak, hmuhnak, duhnak, tinhmi zong a kau, a sang chin lengmang ko. Nihin zong ram `hancho sinak nih a kan dolh chin lengmang i, miphun phunkhat sinak zong thlau a fawi temi dirhmun ah um a si. Cucaah miphun pakhat si venak thlau duh lo ahcun pipu chan in rak ngeihmi phunglam le nunphung hna kha kawl `han, kilven le fek tein itlaih cu a herh hrim-hrimmi a si ko hnga.

LAIHOLH KONGKAU AH LAITLANG KAN CHAMBAUNAK

Dr. Than Htun

Atu kan khualtlawnnak hi Pu Za Hre Lian nih lam cheuchum tiang a kan kalpi. Dr. Htin Aung hruainak in kal kan i tim nain Sianghleiruun kong ah ttuan ding a ngeih caah a kan zul kho lo. Anmah pahnih nih phaisa lei in siseh, minung thazaang in siseh rak kan bawm hlah u law kan khualtlawnnak hi a tlam a tling kho hnga lo. Nan cungah lawmhnak tampi kan ngei. Kanmah lei zong in kan si khawh tawk in kan i zuam ve caah kan hun chuahpi mi hi nan kan cohlanpiak lai tiah ruahnak ka ngei. Cun kan khualtlawnnak ah a kenkip in a rak kan bawmtu nan dihlak cungah lawmhnak chim ka duh.

A hmasa bik ah Laiholh kongkau hlathlainak aa thawhnak kong chim ka duh. A luancia kum nga-ruk hrawngah London Sianghleiruun in nichuah lei kongkau hlathlainak Sianginn ah ca ka chimh lioah holh kong ah professor a simi Dr. Hernderson he rian kan rak ttuantti. Amah hi South East Asia ram chungah holh kong a thiam taktakmi a si. Atu tiang ah Mon, Karen, Kawlholh le a dangdang holh pawl zong tampi a hlathlai cang. Keimah nih ‘Sayamaci, na hlathlai ding a tangmi cu Laiholh a si. Ca na chimhmi hi i din chung law, keimah he Laitlang ah ka zul ve ko ngat’ tiah ka sawm. Cu lio cu kei zong pensen ka lakka a si i kaa manh lio a si. Ahnu ah ka rak kainak Sianghleiruun nih cachimh dingah an ka auh i ka chimh lio ah Hernderson sin in ‘ ka ttialmi Karen Dictionary zoh tthan dingah Kawlram ah ka kal lai. Laitlang lei kal ding cu na tawlrel kho lai maw tiah a ka hal.

ZEIDAH KAN CAWN HNA LAI?

Salai Biak Lian Sang

A luan ciami kumkhat le cheu hrawng (2007) ah Kawlram in Singapore ram lei ah ka phan. Singapore airport ka phak le caangka IT tthanchonak aa danning ka hmuhmi nih ka khuaruah a ka harter bik. Vanlawng cung in kan chuak i Changi airport chung ah cun Kawlram bantuk ram sifak taktakmi ram in a ra mi kei mah bantuk caah cun airport chung ka hmuh mi paoh cu khuaruahhar ding lawng te an si dih ai. IT a tthang cholo tukmi ram in a ra mi keimah cu airport rianttuan tu hna zong nih tlawmpal cu an ka thleidan deuh ko rua ka ti. Ka hmaika ah mirang (western) mi pahnih airport checknak ah an lut. Airport rianttuantu nungak nu cu leklak a lu aa khun i a don hna. An hnu ah cun ka hei lut ve. Ka khualtlawnnak cauk (passport) cu a vun zoh i a muihmai aa thleng cawlh. A mitbenh tang in fek nawn in a ka zoh cawlh ko. Nain, a ka kal ter `han ko. Ka thawpi ka chuah hnu ah ka ruah mi cu IT, IT, IT tihi a si. Kawlram ah cun IT a niam tuk rih caah le cozah chia le ram sifak kan si caah a minung hmanh hi minung kan si na in ramdang mi he kan rak i dang hrim ko ti hi ka lung ah a chuak cawlh.

CAWN DINGMI I THIMNAK

 Singapore ah thlakhat hrawng ka um hnu ah cu ka airport ah cun Chin miphun hna i

upa pakhat a simi ka rak don. Changi airport in vun chuah ah hin taxi he chuah khawh a si bantuk in, vawlei tang tlanglawng MRT timi zong in chuah khawh thotho a si ve. A thilri cheukhat cu ka vun hnuh piak hna i MRT lei ah kan rak panh. Tlanglawng chung ah cun minung an king i biaruahnak caan`ha ka ngei. A mah bantuk upa he ka chan, chan khat ah vui hnih biaruahnak caan ka ngei theng lai lo tiah ka ruah i ka nunnak caah a biapimi biahalnak pakhat ka hal. “Tuchan ah hin zei bantuk thiamnak dah mino nihhin cawng hna seh tiah na kan duhsak bik?” tiah ka hal. “Na uarbikmi thil cawng law na thiam cem lai i mah cucu na caah a ttha cem lai” tiah tawite le zaang te in arak ka leh cawlh. Ka caah a man a sunglawi ngai mi biatlang pakhat a si. Cu ti cun Japan ah sianginn a rakkai ning le a rak kirlei ah Singapore lei ah a vun luh pah ning tibantuk hna bia a ka ruah thluah mah i, cu ticun atlunnak ding hotel kan phan. Ka kir pah ah bia a ka ruahmi hna cu ka vun kherh tthan hna tikah a zeidang kong nakin IT tthanchonak kong tampi a ka ruahmi ka theih tthan. IT thiamnak uar a umning, uarawk asi ning le a herh ning lawng te an rak si.

Kawl Ralkap A Cozah Le Hriamtlai Miphun Hawi Hna An Kong

Ex.Major Thawng Za Lian

Kawl Ralkap Acozah nih atulio daihnak ala mi hriamnam tlai miphun hawi pawl kha ramri kilveng tu ralkap ah thlen i anmah kuttang ah chiah dingin an timh lio hna caan asi. 2010 kum thimnak tuah hlan hrim hrim ah sikhoseh ti in an nam cuahmah , thazaang atlawm deuh mi pawl tu cu an duh ning poh in, acheu ramri kilvengtu ralkap ah, acheu pyituhsit ah thlen ding in atimh cang hna. Asinain thazaang aneimi KIA, Wa,Mon le Shan cheukhat pawl tu he cun hnatlaknak aum kho rihlo. Cu hlan zongahcun hriamnamtlai poh hriamnam nan up dih lai (surrender nan tuahlai)ti arak si, anduhlo tikah Kawl ralkap nih Ramri ralkap tu ah thlen than ding in a timh than mi asi. Mah zong ah Kawl nih a ti mi minung zat lawng lak,a dang vialte dinh ter ding, cun Kawl ral kap le ralbawi tu, ansinah chiah ding ti asi. Anhna atla lo. Hi kong kanzohtikah Kawl ralkap acozah nih miphun dang thazaang anneih, anthawn ding cu an duh lo ti cu afiang ko, a tih zong an tih ngai mi asi kha a lang.

 

Kawlram tuanbia kanzohtikah Kawlmi nih miphundang pawl he itlukdih ding,ikhah dih ding,tinco ciove ding ti mi hi an ruat kho hrimhrimlo ti cu alang. Gen Ne Win chan Kawl ralkap kong hi vun zoh than ka duhmi aum. Independence kan hmuh hlan ahcun Kawlram ah ralkap timi hi Karen miphun, Kachin miphun, Lai miphun, Kaya miphun, Shan miphun, Kawl miphun tiin mah le miphun cioin ralkap adang tete in um a rak si.

Democracy Timi Cu

Democracy biafang hi Greek biafang “Demos”in a ra mi a si. Demos sullam cu mipi tinak a si. Democracy uknak phung ah ram nawlngeihnak sangbik cu cu mipi sin in a ra.

1. Democracy uknak phung hi a tlangpi in aa khat ko nain, ram pakhat le pakhat hmanmi phung hi an i dan deuhnak tete a um ve.

 2. Democracy phung ahcun ram rorelnak le nawlngeihnak

cu mipi kut cung ah , direct in a siloah mipi aiawh thimmi palai hna nih an ngeih.

 3. Democracy uknak phung nihcun mipi zalawnnak kha a runven i a dirpi.

 4. Democracy cu mitam deuh duhning in ram uknak phunglam a si. Cun pumpak le mi tlawm duhnak zong kha upat pi a si. Mitam deuh duhning in ram kalpi a si nain, pumpak le mitlawm bu covo zong kha a upat i, a kilkamh ve.

 5. Democracy uknak phung nih Center cozah nawlngeih tuknak kha a doh a hrial i, peng le tlang nawlngeihnak kha thazang a pek. Mipi duh ningin kalpi khawhnak caah khuatlang cozah kha thazaang a pek.

NU HNA TUANBIA A THLENGTU QUATA SEAT

Kawlram ah a dikmi democracy le federal uknak phunghram a um khawh nak caah ramleng phan remkhel bu hna rian`uan hmalak cuahmah a si. Hi ti i zuamnak ah mah bu pakhat hmuhning le duhnak lawng si loin, ramchung ummi ramkhel bu hna le bu dangdang hna i cohlan khawhmi zulh awk phunglam chung a ummi ramuknak phunglam pakhat sernak caah i zuam cu a si. Cu ti rian ttuanttinak nih a chuahpi mi ( Federal Constitution Drafting and Coordination Committee (FCDCC) rian`uannak hi a si.

Hi FCDCC ahhin nu hna ramkhelnak rian ah i tel khawh nak caah le nu hna ram khongkau i telnak dirhmun `han choternak caah Kawl ram nubu (Women League of Burma) nih nu hna hi a tlawmbik (30%) i tel dingin an hal. Hi nu caah Quata seat chiahnak kong he pehtlai in biahalnak tampi a chuah caah vun zoh`i tuah hna usih.