Lai Nu Tthanchonak Dawnkhantu Hi Zeidah A Si?

                                         Written By:

                       Salai Bawi Hlei Hu

Biadomhnak: Lai miphun cu sifak retheih ngai in chun nilin lak ah tuhmui tlaih in lo athlo i rianhrang a rak tuan peng mi, Seihnam in thil phorh i nilin le ruahsur lak ah chuk le cho kal in rian a rak tuan mi miphun kan rak si. Fimcawnnak lei zong ah hmuhnak le theihnak a rak tlawm caahPupa chan ahcun Laimi kan phung ah nu le pa tlukruannak a um lo. Nu nih ro an co kho lo. Nu nih phun an tung kho lo. Nu nih hruainak an tlai kho bal lo. Nain nihin kan chan ah lai miphun kan thancho ning tuak ah khuaruahhar in kan thangcho ve cang. Kan thancho tiah ka ti tikah micheukhat thinlungput ah a rak um ding biahalnak cu ..Vawlei nih a sempi mi le arak chuakpi mi Chawva, sui le ngun hlawnthilri pawl asi kho men…Kha lawng kha thanchonak tahfung arak si lo. Ram pakhat, miphun pakhat thanchonak he aa pehtlaihmi cu thinlungput le nuncan ziaza cun kan khuaruah ning le kan nunphung ah Nu le Pa covo aa tluk tein ruah piak thiam  zong hi a rak herh tuk mi thanchonak lam cu a si.

Nunphung: Miphun pakhat a tthanchokhawhnak dingah a rak herh bikmi cu nunphung ngeih hi a si. Nain ngeihmi nunphung ah nu le pa thleidannak le tlukruallonak a um ahcun cu bantuk miphun le ram nunphung a rak i ngeihmi cu an thancho tluk in an tthangcho kho lo . Kan ngeihmi nunphung nih mipi tlukrualnak ding covo a kan pek lo le tthathnemnak a um lo ahcun cu bantuk nunphung cu kal tak/hlawh ding a si ko. A si ahcun kan kawlram ah teh", Nu le Pa tlukrualnak cu a um kho ve maw; kan biaknak, kan zatlang nunphung le kan Cozah phung nih ''Nu le Pa tlukrualnak a dawn sual maw". Tulio Kawlram Uknak Phunghram zongah ''nu nih ai khatmi rian ahcun pa he itluk tein covo le thlahlawh a hmuh ve lai" ti a um. Cun a um tthan rihmi cu ''rian khanhnak ah an thiamnak nih a tlinh ko ahcun miphun, biaknak, nu le pa thleidan a um lai lo" ti a um rih. Cucaah kan phunghram nihcun Kawlram ah " nu le pa dirhmun thleidannak a ngei lo" ti kha a fiang. Asi ahcun teh phunghram a hman tu minung nih cucu a zulh kho maw; zoh hman usih President Thein Sein nih "biaknak pakhat le pakhat kar ithitvatnak phung ser dingah hung tuaktan u" tiah Parliament Speaker Tura Swe Mann sinah ca a kuatmi kong kha a si. Hi "interfaith marriage law" hi phungki cheukhat nih biatak tein an thawhpi i; Buddhists nu kha biaknak dang pa nih an vat duh a si ahcun i vennak caah an sermi phung a si. Afiang ngai mi cu Biaknak kilven/rumven duh nak thisa an ngeih tuk caah an ser mi a si. Cu caah zalonnak a um lo. A hmangtu pa pumpak hrim nih Nuhrin covo hi zei tluk in dah mi zapi nih an ttihzah i, an upat awk a si timi hi sunlawih deuh in man ngeihter le kilven thiamnak ttuanvo ngeih hrim a hau.

Zatlang Nun: Nihin Laimi nih teh..Kan Lainu hi niam tuk ah kan chia ve sual hna maw timi ruahlo

awk a ttha lo. Hlan pipu chan ahcun Nu cu pa nih niam deuh in rak zoh le chiah an rak si tiah an chim tawn…Pipu chan ahcun Nu hruaitu siter an duh hna lo. Nu cu pa hruai mi kuttang lawng ah um ding in an rak ruah piak hna.. Atu lio chan hmanh ah mi cheukhat hmur le aw kaa in a chuak tawn mi cu…Nu thil ti kho deuh le biachim kho deuh an um ahcun cu Nu cu pa bantuk a si. Nu zong a lo lo, bia a chim kho tuk tiah an kong ceih lengmang an si… Chungkhar hmanh ah Nu cu chungkhar ro kan tincoter hna lo.. Pa lawng hi chungkhar ro tincoter a si…Hi bantuk hi nunphung cu a si ve ko. Hi bantuk tlukrualnak a rak um lo tukmi ruahnak le lungput nihin pei kan Lai Nu tthanchonak lam cu a rak dawnkhanh cang.  Kawlram ahhin Nu le pa covo kong he aa pehtlaihmi “ fimchimh cawnpiaknak thazaang a tlawm tuk ruangah Nu pawl cungah tuahtonak le buaibainak hi tampi kan zatlang nun ah hmuh le theih khawh a si; cu hna pawl cu: Nu a si ruangah tukvelh le lungfahternak, hramhram in chiatha lei he pehtlaih in sal ah hmannak, zuarnak, hramhram in tlangrian ttuanternak, Chungkhar covo pawl hnon piaknak pawl ahhin harnak an ton tam bik.

Fimcawnnak: Vawlei cungah Nu fimthiamnak lei in min thang le hruaitu minthang an tampi ko nain

ka vun tar lem lai lo. Fimcawnnak lei in kan zoh ahcun thazaang kan pek ngaingai cang tiin ka hmuh. Kan tthancho kan ti ko lai. Mah belte kan ram a sifak tuk le uknak a chiat tuk ruangah fimcawnnak lei ah kan hmuh tawnmi thil a rak tlawm a rak niam tuk. Ramdang pawl nih zeidah an cawn zeidah an tuah  ramdang ah zeithil dah a chuak timi zong kan rak theih kho lomi thil tampi a rak um. Cu ruangah ramdang ah Nu hruaitu zoh chung awktlak le an nun cawn awktlak dingmi nu hna kan rak theih hna lo caah nihin kan lainu hruaitu minthang a chuak hnga ding pawl vialte tthanchonak dawnhkhantu pakhat ah ka ruah ve mu a um. Cucu kan hmuh tawnmi a rak tlawm tuk ruang ah a si . Cu bantuk theihhngalhnak chambau le tlawmtuk ruangah nu le pa tlukrualnak ah kan thleidanpiak hna. Chungkhar harsat tuk ruang le tangka phaisa lutmi tlawmtuk ruangah a cheukhat chungkhar nih cun ( Nu) cathiam deuh an um ko zong ah fapa le tu sianginn ah kan chia/kai ter hna…fanu belte zei tluk cathiam le mifim hmailei hruaitu ttha a rak chuak kho ding an si zongah amah cu apasal/va a ngei te lai i, inn dang ah a chuak te dingmi cu pei a si ko cu kan ti hna. Sianginn kaiter duhnak ngei loin nu le pa tu hi rian rak kan bawm ko seh tiah kan ti hna. Theihpiak thiam ding a simi hna cu; Nu pawl cacawnnak ah thleidannak a um nakhnga lo ding caah Pa he aa tluk tein cawnmi ca, sianginn luhter khawhnak nawlpek ding hi a si.

Rianttuannak: Kum caan saupi cu Nu rian Pa rian tiin, hlan pipu hna nih an rak then/hlen danpiak hna atu chan tiang hman ahhin Pa cheukhat nih cu bantuk ruahnak le lungput angeimi mi tampi um rih a si. "Coka rian cu nu rian" a si ti phung lawng kan ruahnak ah kan i thanpi ve cang rua. Chungkhar khua saknak zongah Nu pawl lutlai siter kan duh hna lo. A cheukhat hmunhma ahcun Nu bia in bia tlukter hrim cu kan i nautat tuk hoi rih. A fawinak in kan chim a si ahcun Nu cu Pa hruainak kuttang lawngah an um lai Pa nih a chim mi le a fialmi poah rian a ttuan lai timi lungput pakhatte lawng khi an rak ngeih. Ram rian le biaknak kong le bang ahcun kan zual hma chinchin ko rua. Kan Bible chungah ( Lappidoth  Nupi Deborah) zong kha Isreal mi hna biaceihtu ding le hruaitu dingah Pathian nih a rak thim ve ko kha mu (Biacheihtu 4:4) hi ka zongah ka langhter duhmi cu Nu zong nih ram biaceihtu ding rian an ttuan khawh ve ko. Nihin Khrihfabu rian ah Nu Reverend le Pastor zong a min tein tlawmpal an hun um ve cang. Nain Uknak lei rian ahcun kan um hrim lo. Ram rian ttuannak ahcun Nu hruaitu cu kan Lai mi chungin an um hrim lo. Vantthat ah Nu MP Pakhat kan Chin ram chungin kan chuak ve cang caah lunglawmh awk hrim a si i, upat pek awktlak zong a si fawn. Nain vawleicung ram uknak le biaknak lei in kan tahchunh asi ahcun Chin ram chungah Nu rian ah lutlai deuh cu chim awk an um rih lo in a lang. Cu caah kan Lai nu pawl zong anmah nih an duhmi le an thiammi le huammi poah ah Pa he aa tluk in rianttuan khawhnak hmunhma le covo, rian kai khawhnak thazaang zong tampi pek hna awk a si.

Biadonghnak: Kan Lai nu tthancho khawhnak ding lam le an covo kilven thiamnak, hramhram in nu

cungah tuahtonak khamhnak ding caah a bik in fim chimhtu ding le khuakhan lairelnak ah Pa nih kan telpi hna le thazaang kan pek hna hi a herh bikmi a si. Miphun pakhat a tthanchonak dingah Nu an dirhmun a tthat lo a si ahcun ram le miphun cu zeitik hmanh ah a tthangcho kho taktak bal lo. Nu kha an dirhmun in kan cawisan hna lawngah kan zatlang nunphung le khuasaknak nunning zong kha a ttha deuh. Cu bantuk nu le pa tlukruannak a um khawhnak ding ahcun kan zulhphung le kan upadi nih a onhpiak lawng a rak za lo. A lam kip in hmunhma pek zong an herh. Ramkhelbu le biaknakbu tungtlang ah siseh, Community le Organization buu fa tete zongah nu an tthutnak kha kan chiahpiak cia hna zong kha a rak herh chih rih. Cu bantuk in Nu le Pa kar ah i theithiamnak le rianttuantti khawhnak thazaang kan pek lawngah “ Nu tthanchonak dawnkhantu a simi nunphung le upadi le ruahnak tthalo pawl vialte cu kan khamh khawh lai.  Kan ram Ramkhel rian ah siseh, Luhmuzi, sipuazi le zatlang nunphung kong ah rualrem te in khua kan sa tti kho lai.