“Thilttha lo ai tel lomi cu kan dihlak
caah sifak rethei bawmhnak a si, Pathian nih thilttha a kan hmuhter bantukin kan
dihlak kan rian dih dingah i zuam hna sih, hmunkhat ah ram hliamhma tuam hna
usih”

November 4, 1842 ah Mary Todd he an i
ngei. Mary cu mirum chungkhar Kentucky mi a si i annih cu minung sal ngeimi
chungkhar an si. Lincoln le Mary Todd nih fapa Robert Todd, Edward Baker,
William Wallece le Thomas Tad an ngeih hna.
1846 kum ah Lincoln nih United State
House of Representatives ah ai zuam i teinak a hmuh. Washington a um lioah
Lincoln cu U.S. le Mexican ral (1846-1848) ah a rak thomi a dohnak hna thawngin
midang nih an hngalh. Mah hi ral a dohnak hna cu Lincoln nih sal zuatnak karh ding
a hmuh caah a si. Mah hi ral ai thawknak cu Republic of Texas kha U.S. state
chung ah an rak luhnak in a si. Mah ral cu U.S. caah avoi khatnak ramdang ralthawhnak
a si i, state kip in ralkap pawl Robert E. Lee, Thomas J. ‘Stonewall’ Jackson,
Ulysses S. Grant le William T. Sherman an i tel hna. Mah hi minung hna cu
ramchung ralthawhnak ah biapi in ai telmi pawl an si hna.
Lincoln cu ramkhelnak le a dang salzuatnak
he pehtlai in a ngaihchia ngaingai. Kansas-Nebraska Act nih 1854 kum ah Lincoln
ramkhelnak tel dingah thahrimnak a pek tthan. Mah hi Act nih nawl a pekmi hna
cu hi hmun hnih ah mah duhningte in salzuatnak hi an duh le ngeih, duh lo le
ngeih lo ding ti a si. Mah hi nih Kansas ah dohnak fakpi in a chuahter i
mitampi nunnak a liam. President Franklin Pierce nih dohnak daihternak dingah
Federal ralkap pawl a kuat hna nain salzuatnak kongah elnak/duhlonak cu ai peh
peng rih.

February 1861 ah Lincoln le a nupi
Mary cu tlanglawng in Washington, D.C. kal an i thawh. March 4, 1861 ah Lincoln
nih president sinak biakamnak a tuah. Thlanglei peng mitampi nih Lincoln thim a
si ahcun Union (pyitaungsu) in kan chuak lai tiah an chimcia mi bia a rak um.
Thlanglei pawl nih Lincoln an duhlonak cu Lincoln nih salzuatnak a doh caah a
si. Carolina cu a voikhatnak Union in a chuakmi an si i December 1860 ah an
chuak. Cu hnu ah a dang Mississippi, Florida, Alabama, Georgia, Louisiana le Texas
nih an van zulh colh ve. Lincoln president tlinnak an lawmh hnu ah Virginia,
Arkansas, Tennessee le Chak Carolina nih Union in an chuak ve. Mah hi peng pawl
cu Confederacy (Ikomhnak) tiah theih an si. Avoikhatnak bik ramchung ral/dohnak
a chuah cu Thlanglei peng pawl nih Union in an van i tthen hnu, Thlang Carolina
ah April 1861 in ai thawk.
U.S. president lakah Lincoln nih
ramchung buainak fakbik a ton tiah an ti tawn. Amah nih raldohnak le thihnak hi
a huat tukmi a si. Asinain dohnak pakhat lawng nih Union tthennak hi a kham
khawh, a sersiam khawh tiah a cohlan. President sinak lawmhnak ah Thlanglei
pawl hiti hin ralrinnak Lincoln nih a pek hna. “Ka cungah ai lungsak lomi ka
rampi hawile hna, keimah ah siloin nan kut in ramchung ralthawh nakding nawlchuahnak
a um. A cozah nih tthatlonak a tuah lai lo.
Vancung ah nangmah nih cozah hrawhnak
dingah chiatserhnak theihpi mi nan ngei lo. Cu lioah keinih cun himte in chiah
ding, dirkamh ding le humhak ding kai tim,” tiah Lincoln nih a chim. Ramchung
ralthonak kumthum linsapur in a si hnu ah President Lincoln nih Luatnak nawl
peknak thawng 1 January 1863 ah a thanh. Mah hi thawngthanhnak cu hiti hin a si
“Sal ah tlaihmi vialte ramchung dohnak peng pawl chung ah a ummi luat nan si
cang” ti a si.
Mah hi thawngthanhnak nih minung
tlawmte lawng luatnak a pek hna. Ramri peng pawl Missouri, Kentucky, Maryland
le Delaware pin ah thlanglei peng Union uknak tang ah a um cangmi hmun hna
zongah hi nawlpeknak cu atak in a tling kho loh. Sihmanhsehlaw hi
thawngthanhnak nih a langhtermi cu America ram nih sal zuatnak donhgter dingah
a doh timi kha a si. Mah hi luatnak thawngthanh mi nih sal pakhat te hmanh atak
in luatnak a pek lo nain ral dohnak tel dingah minak phun (Black) pawl lam a
onpiak hna. Minak phun pawl nih Union ralkap le Ti lei ralkap ah an lut kho.
Ral dohnak a dongh leiah ralkap le tilawng mawngtu ah minak phun 200,000 an um
cang i Union sersiamnak le luatnak caah heh! tiah dohnak ah an i tel ve hna.
November 19, 1863 ah Lincoln nih
Gettysburg le Pennsylvania ah biachimnak a ngei. Ralkap pawl hika hmun ah
nunnak a liammi hna upat a rak pek hna. Hi hmun raldohnak cu ralkap thlanmual
ah a cang. “A donghnak caan kan phan. Hika hmun ah nunnak a liammi hna hi
pakpalawng a si lai lo. Kan ram nih Pathian hruainak tangin luatnak hrintharmi
a hmuh lai” tiah Lincoln nih bia roling a chim. 1864 kum ah Lincoln cu
President ah thimtthan a si.
.jpg)
Hi lioah Lincoln nih mang a manh.
Amang cu innrangpi ah a chawk i cu lioah ngaihchia in a ummi mibu a hmuh hna
tikah ralkap pakhat kha zei ko dah a cang tiah a van hal tikah “President” a
thi tiah ralkap pa nih a leh. Lincolh nih mang a manh in ni tlawmpal ah Petersburg,
Virginia an lak i ralbawi Lee nih ralbawi Grant sinah nan kan tei cang ti’n
apnak a tuah. Cu ticun ramchung ral a dong. Lincoln nih ramchung ral donghnak a
duhmi cu Virginia ah Lee teinak an hmuhnak nih a tlinter.
Sihmanhsehlaw Lincoln nih ramchung
daihnak taktak a nunnak nih a tem manh loh. A ruang cu Virginia in Washington,
D.C. a kir hnu ah Lincoln nih mang a manh bantukin a nunnak a liam ding a si. Lincoln
U.S.A. ram President an thimtthannak nih United States ram hmailei miphun
sining a thlen ko nain khatlei ah John Wilkes Booth timi pa cu Lincoln cungah a
thinhung tuk i Lincoln tlaih le thah dingah timhtuahnak a ngei. 14 April, 1865,
Robert E. Lee nih ralbawi Grant sinah apnak a ngei hnu ah Lincoln cu ‘America
rammi kan Chung’ timi cawlcanghnak (zoh nuam) an tuahmi zoh ah Wishington khua
ah a ummi Ford Baisikup ah a kal ve.
Booth cu cuka Baisikup zung ahcun a va
lut i Lincoln cu bisatol in a kah. A thaizing 7:22 zinglei ah Lincoln cu a liam
ruangmang. Hi lioah Lincoln cu kum 56 a si. President Lincoln thiltuahmi lakah
a tlamtlin bikin ruahmi le pommi cu America ram in a chuakmi pawl Union ah an
luh dih tthanmi le sal pawl nih luatnak an hmuhmi hi a si.
“Thil`halo ai tel lomi cu kan dihlak
caah sifak rethei bawmhnak a si, Pathian nih thilttha a kan hmuhter bantukin kan
dihlak kan rian dih dingah i zuam hna sih, hmunkhat ah ram hliamhma tuamtti hna
usih.”
........................................
Note: Vawleicung Miroling cauk (By Mang Hlei Cung)chungta lakchinmi a si.
No comments:
Post a Comment