Tthancho

 "Tthancho" kan timi hi U Tanh nih cun "thlen" a si a ti. Pu  Lai Ram Hu nih cun " Nunzia thiam"a ti ve. Hi hna pahnih bia hi a tling tuk  cang rua ka ti. Fianter zong a hau ti lo in ka hmu. Nain ka si khawh tawk,  keimah lungdiriam nakin ka van fianter lai. Thlen kan timi hi phun hnih (2) in a um.

(a) Chiatnak lei thlen.(b) Tthatnak lei thlen tiin phun hnih in a um. Minung kan tthanchonak ahhin  chiatnak lei thlen le tthatnak lei thlen tiin a um kan ti lai cu! A tu ahhin  Chiatnak lei thlen hi fianter kai tim lem lo. Tthatnak lei thlen le  tthanchonak tu fianter ka duh ve. Tthancho kan timi hi phun (5) in a um.

(a) Pum tthanchonak

(b) Thluak tthanchonak

(c) Thinlung tthanchonak

(d)Ziaza tthanchonak

(e) Hawi he i pehtlaih tthanchonak tiin an um hna. Kutdong panga a tlamtlin  lo ahcun kut tlamtlinglo a si bantuk in a cunglei panga a tlamtling lomi  cu mi tlamtling lo kan ti khawh. 

*Pum thanchonnak-*  Minung kan pum tthanchonnak dingah cun bawhte kan si lio  in,ei din a herh mi tling tein kan ei din a herh, cun kan pum zong thianghlim tein kan tuah a herh. Cun kan pum tthanchonak dingah a herhmi hnipuan kan  i hrukaih a herh ve. Cun pum tthanchonak ah a dawntu zuk hmawm i kan hrial a  herh. Pum tthancho kan duh ahcun a cunglei kan langhter mi hi kan tuah hrim hrim a herhmi an si.

Thluak thanchonak- Thluak tthanchonak hi a biapi tuk mi a si. Kan chuahka in kan thluak nih thiam a herh hnga mi kha kan thiamter a herh hringhren.  Sianginn lei in cawn din in an chuah mi kha kan thluak nih ai zat tawk in  kan thiamter le kan cawnter a hau. Cu a sining tein a thluak a hmangmi cu  mi tthangcho kan ti mi hna khi an si. Cu a sining tein a hmang lo mi cu  thluak tlamtling lomi, hawi a phan kho lo mi an si. Cu caah hawi sining kan  phanh khawh nak dingah cun kan thluak kan hman thiam aherh hringhren. Nuhrin nakin thluak ttha cu an um ve. A sinain cawnnak tel lo cun hawi phanh  khawh a si lo. Cucaah a tuchan, chantiluan a rangtuk cangmi kan thluak  nih hawi a phanh khawhnak dingah cun cawnnak kan ngeih a herh. Cu  kan cawn, kan thiam hnu lawngah thluak tthangcho  mi kan si lai.

 Thinlung tthanchonak- Kan timi hi atu nai ka chimmi thluak tthanchonak he  khan ai pehtlai mi a si. Minung kan tthanchonak ahhin a biapi tuk mi a si ve.  Thinlung in khua a ruat lomi cu mi tthangcho an si lo. Cucaah kan thinlung hi dinhter tuk a ttha lem lo. Khuaruah hnu ah tthanchonak a chuak.

Ziaza lei tthanchonak- Minung kan nunnak ah kan ziaza hi a kan dawhtertu le  kan mui a kan chiattertu a si. Cucaah ziaza hi a biapi tuk. Cucu kan Chin  mi lawng si loin, miphun dang ca zongah a biapi tuk ve. A sinain kan Lai  Phungtluk ah “nunzia cu tthinh khawh a si” an ti. Hihi a hman taktak. Tthinh  khawh i thlen khawh taktak a si. Cu kan ziaza a chia mi cu Pathian nih a kan  pekmi i sum khawhnak thinlung, ruahnak kha kan hman a herh. Thil kan tuah  lengmang cang mi kha isum khawh a si. Zia ttha lo pa nih ah! hi ka tuahmi  cu a ttha lo ka thinh aherh tiin a ruah ahcun mah le mah self control ai  tuah khawh ahcun tthancho kan timi cu a si. Cucaah kan kan ziaza tthalo mi kha  mi kha nikhat hnu nikhat in kan isum i, ziaza ttha lei ah kan lungthin kan  hoih ahcun cucu ziaza lei ah a tthangcho mi kan si ko lai. Cu caah nang le  kei zei dah kan itthinh, kan i remh a herh ti hi kan ruah caan a cu cang.  Zeicatiah ziaza tthalo cu midang hmuhnak lawng si loin kanmah tthanchonak  dingah ca zong a ttha lomi a si.

Hawi he ipehtlaihnak - Minung kan nunnak ah a herhtuk mi kan hrialkhawh  lomi thil a si. Midang he ipehtlaih hi a biapi tuk. Midang kha pehtlaih  na duh lo ahcun nangmah kha na sung ko. Zeicatiah minung paohpaoh nih  thiltikhawhnak an ngei dih. Zei tluk santlailo, mider, Zuutama hmanh nih santlaihnak an ngei dih. A nih cu hngakchia a si, cathiam lo a si, zuding a si tiin zeirel lo in pehtlaih duh lo ding a si lo. Dr. Sang Awr nih cun "  Midang pehtlaih thiam hi vulei cu sipuaizi a sang cem a si" a ti. Cu caah  Sipuaizi lei tthanchonak ding zongah a biapi tuk ve.

A cunglei in kan langhtermi kan Chin miphun nih kan tlamtlinh lawngah kan miphun a dam lai i kan tthangcho kho lai.

S.Tha Cung Lian