Sifak, Bawmtu Ngeilo le Mizaw Sinah Pathian Vel (John 5: 1-9)

BY; BEECHE

Biahmaitthi :Johan cattialtu nih Jesuh rianttuannak le umkalnak kong a ttialmi hi thawngttha cauk dang pathum he aa dang ngai. Annih nih cun Jerusalem ah Jesuh voikhat a phanhnak lawng an ttial nain Johan nih cun atu le atu a phanhnak (a tlawm bik voi thum) a ttial. Abikin dal linak in dal ruknak hoi hi cu aa tuai ngai. Dal linak ah Judea in Samaria in Galilee i a kalnak a ttial i dal nganak ah Judea ram Jerusalem khua i a umnak a ttial hoi. Dal ruknak ah Galilee ah a umter hoi. (4:1; 5:1; 6:1 rel chih) Cucaah William Barclay nih cun dal linak a peh hi dal nganak si loin dal ruknak tu a si deuh awk a si, a ti.1

Dal nganak hi Jesuh Jerusalem khua Judah biaknak puai i a kalnak kong a si. Bawi Jesuh hi a miphun biaknak le nunphung zei a rel lomi, miphun philhtu a si ballo. Amahbalte a miphun nih an tuahning kel in a lung si menmi le hawi umkalning kel men in aa telmi a si fawn lo. Sullam ngeite tu in a hman i kal hnawhchan a ngei zungzal. Atu dal nganak ah hin linsa ngai le nuam ngai in puai tuahnak Jerusalem biakinnpi fuh hmasa loin lam dangpi, tuu kutka pawng i a ummi mizaw bawmh herh sin tu ah a kal i damnak a peknak kan hmuh. Cucaah hi biathluan hi kan Khrihfa nun ah thil biapi taktak a kan cawnpiaktu a si.

Azawmi nu/pa a dam khawh nak ding caah a herhmi thil (5):

(1)Adam lomi asi kha aa hngalh la

(2)Azawtnak aa hngalh la

(3)Dam a duh tak tak mi si la

(4)Damter khotu sinah a fuhpanh la

(5)Adam nak caah a herhmi thiltham a tling la

Kan zawt nak cu zei zawt nak dah a si? A kan damter khotu a hodah a si, kan damnak taktak zei dah a si?

V1: Cu hnuah cun: Cozah bawipa nih a fapa caah Jesuh sinah damnak a hal ii Jesuh nih a dam ter hnu ah Jerusalem ah a kalnak kha a chim duhmi asi (4:46-54) ii khuaruahhar thil hmuh men ruang i zumh cu zumhnak dik a si lo i khuaruahharnak pin i a ummi le a tuahtu pa sining chung i zumhnak va bunhtu kha zumhnak dik a si

ti a kan cawnpiaknak a si.

V1: Judahmi biaknak puai pakhat a um i cu ahcun Jesuh cu a hung kal : Biaknak puai a timi hi zei biaknak puai ti a chim lo. Baibal thiam tampi nih Judah biaknak puaipi pathum: Lanhtak puai (Passover, 6:4), Deu puai (Tabernacles, 7: 2), le Pentecost puai lakah Pentacost puai a si bik lai tiah an zumh. 2 Lanhtaak puai hi April thla hnarcheu hrawngah an tuahmi a si i Pentecost puai cu Lanhtaak puai hnu zarh sarih a siloah a ni sawmnganak ah tuahmi a si. Puai ah a kal a ti nain puai i aa telnak le puai an tuahnak kong ttial loin tibual pawng i midamlopa a damternak tu a ttial.

V2. Tuu kutka timi pawngah khan t idi l pakhat a um i….Hebrew holh cun Bethzatha an ti. Tuukutka a timi hi Nehemiah 3:1,32, and 12:39 ii tlangbawi ngan Eliashib le a unau tlangbawi hna nih an remhmi tuu kutka kha asi. Tidil min hi Revised Standard Version (RSV) nihcun “Bethzatha” asi a ti i New International Version (NIV) nihcun Bethsaida a si ati. A cheu nih cun Bethesda an ti ve hoi i hihi Hebrew holh a si caah kut cattialmi (Manuscripts) chungah Krik cafang in an lehning aa dan cio caah a si. Bethsaida timi hi a tam bik hmanmi a si nain Galilee rili pawng khua min he an cawh caah a si hnga maw an ti. Josephus cattialmi ah Jerusalem kutka pawngah Bethzatha timi hmun a umnak kong a ttial caah Bethzatha hi a dik bik lai tiah an zumh. Asinain Biakam Thar cattialnak i an hman bikmi cazual, codex Alexandrinus, ahcun Bethesda tiin a um fawn. Cun Bethzatha ti sullam cu “Olive inn” tinak a si i Bethesda ti sullam cu “Velngeihnak inn” (house of mercy) ti a si.

Cucaah cattialtu nih hin Jesuh nih bawmtu ngeilo sin i a vel aa phuannak langhternak a si caah ‘Bethesda’ hi a ttial duhmi cu a si men lai ti ruahnak zong a um. Asinain hi tuanbia hi phuah cop cu a si hrimhrim lo i vawlei tang thil hlun kong hlatthlaitu (Archaeologists) pawl nih hi hmun (Atu ahcun St. Anne timi biakinn a um cang) ah hin tibual le deu panga a um ko ti an hmuh. 4Ti hi lakchom siloin vawlei tang in a putmi a si.

Tidil nih hin Nawlbia a sawh ii mipa nih Israel miphun a sawh an ti. Augustine (AD 354-430) nih cun deu deu 5 nih phungbia cauk panga (5) Gen-Deut) a sawh duhmi si tiah a leh.6 Nawlbia (hrwt) nih mipa pakhat ii a tlamtlinlonak le a derthawmnak (weakness) cu a langhter khawh nain a damter kho lo. Cu hlei ah Israel miphun cu nawlbia dang ah an um ko, an sualnak kha nawlbia nih a hngalhter ko hna nain damnak taktak a pek khawh hna lonak a si. Tlamtlinnak taktak pekhotu asi lomi nawlbia chung cun Pathian nih damnak, luatnak taktak a kan peknak kha hi verse 2 nih hin langhter a duhmi a si. Asinain a cheu nihcun hi fianternak hi an cohlan dih ve lo.

V.3. Cu deu chung ahcun mizaw cu an ril liangluang ko….a cheu cu mizeng an si. Cu deu chungah mizaw cu an ril liangluang ko, a timi ah kan Laiholh in mizaw a timi hi an tialnak holhning cun mi tlamtling lo tiin leh ah kan Laiholh he aa tlak deuh hnga, tiah ka ruah. Zeicahtiah a cheu cu, kebei, a cheu cu mitcaw, a cheu cu mizeng an si, a ti (5:3) i hi pawl hi Laiholh in mizaw kan ti hna lo i mi tlamtlinglo kan ti hna. Cucaah Mirang Bible zong ah “invalid” a siloah “disabled” a tinak a si. Mizaw taktak nak hmanh in hi pawl ko nih hin dam an duh khun. Zeicahtiah caan tawite zawt si loin kum tampi (a cheu cu an i chuahpimi a si) rethei le hawi tluk loin a ummi an si.

Hi pa hoi hna hi cu a ni le a thla hmanh si loin a kum in a um i hi ti a sinak hi kum 38 a si cang, a ti. Cu hleiah bawmtu ngeilo a si i damnak dingah ti chung i paihtu hmanh a ngei lomi nihcun tirawl petu unau ttha cu a ngei chinchin lai lo. Zei bantuk tirawl dah a hei ei hnga? Rawl hal in aa cawmmi a si ko lai ti cu a fiang nawn ko. Cucaah chimpit vansang (extreme wonder or hopeless) minung taktak a si i cu bantuk hawi le bawmtu si cu Jesuh nih aa thim.

Cucaah 1970 kum hnuin a hung chuakmi mibu nun hoih in Baibal hrilhfiahtu (Social Scientific Interpreters) pawl hoi hna nihcun hi kong hi phundang tein an hrilhfiah i kan vun zoh ta hmanh lai. Bawi Jesuh chan ahhin atu bantuk mi tlamtling lo le bawmtu ngei lo hi an tamtuk i cucu Israelmi nih bawmh nemmaam loin hi ti an si hi an sual ruangah a si tiin an rak hmuh i an nehsawh lei hna. Chun ahcun Jerusalem ah rawl an hal kho nain zaan ah cun khua lengah an chuah hna i khua kutka an khar kanh hna. Hi hmun zong hi Jerusalem kutka leng ah a ummi a si.

Minung umthutning hlathlaitu (Anthropologists) pawl nih zawtnak kong hi phun hnih in an tthen i zaawtnak rungrul a ngei i a zaw taktakmi zawtnak kha disease an ti i zawtnak ngai ngeih ttung loin mi tlamtling lo, mi sin chuak ngam lo, mi sining phan lo, minung hawi dirhmuh i a dir kho lo pawl, thinlung dernak zawtnak phun kha illness an ti. Cu zawtnak rungrulpi a ngeimi mizaw damter cu Mirang holh in “cure” an ti i mi tlamtlinglo bawmh le mithluk siter cu “heal” an ti. Hi mibu nun hoih in Baibal hrilhfiahtu pawl nihcun Jesuh hi a pahnihnak zawtnak damtertu in an hmuh.

Cucaah nihin zongah zawtnak rungrul damternak cu vawlei sibawi rian a si i Pathian fapa Jesuh tel loin an dam ko. Asinain a pahnihnak zawtnak, sifak ngaktah, mizoh hawi hngar i a ummi hna Jesuh bantukin dawtnak in zoh le pomhlawm cu Jesuh lungput le sining loin tuah khawh taktak a si lo i Khrifa rian a si. Cu rian a tuanmi India ah missionary a ttuanmi Hungary nu, RC siangbawinu Mother Teresa te hna, George Muller te hna hi ngaktah, sifak zohkhenhtu le lamkam ah hlonhmi, uico nih an ei dingmi minung kha lak in mifim cathiam ah a sersiam i a cawmtu an si caah Jesuh bantukin damtertu an si ve ko. Cucu kannih Jesuh hnu zultu zumtu vialte kan rian cio le kan tuah ding cio zong a si ko. Cu hoih cun Baibal hi an hrilhfiah dih. Cucu a dik, dik lo ti kha va chia ta ko usihlaw Jesuh cu mitlamtling lo siaherhtu le bawmtu ttha hawi ngeilomi hawi a si ti cu al awk a ttha lo.

V.4. Cang 4 nak hi lai Bible ah cun Kulhhun (Open Bracket) le kulhkhar (close bracket) chung ah chiah a si. Aruang cu hi caang linak hi kut cattial (Manuscript), tampi ahcun a um lo. Hlanlio vawlei ah tidil paoh nih a hngaktu le a ngeitu khuachia asiloah thlarau an ngei cio an timi ruahnak he aa tlak in a hnuah betchapmi a si lai, tiah, Hoskyns7 nih a ti. Mizaw hna nih ti cangh cu an hngalh lengmang nain an dam hlei lo bantuk in Israel mitampi nih Messiah an hngah lengmang nain an cohlang thai lo.8 Jesush Khrih chuah can tuah puai (Christiams) le thawhtthan puai cu kan mah kan kum le khua a tlawm tam ning cio in kan hmang cang ko hna….nain Jesuh Khrih a hngak mi zong kan um ve rih ko men la….

V. 5 Cuka ahcun mipa pakhat, a zawtnak kum 38 a si cangmi a um.

Cu ka i a ummi mi tampi lakah a zawtnak kum 38 a si cangmi mizawpa kong a chim. Hi pa hi a hodah asi, zei bantuk mi dah asi i zei bantuk zawnak dah a ngeih ti hi Bible nih a fianter lo. Bible thiampawl nih an kawl cio tik ah Norman P.Madson nih cun misual (sinner) a si a ti. Merrill C. Tenny nih cun hnabeidonghnak (hoplessness) a langhter dih mi asi tiah, ati.9 Hi hna pahnih chirhchan in misual vialte le kan sualnak ruang ah hnabeidong in a ummi vialte a kan tahchunh ti’h kan ti khawh. Mizeng bei si dawh bik a si tiah William Khen Chum bik nih a ttial. Kum 38 a timi hi a taktak zong a si kho i Israelmi nih Kanaan ram an luhnak ding i kum 38 chung heh tiah ral an rak tuknak (Deut. 2:14) kha mipa nih damnak a hmuhnak ding I heh tiah tibual kam i aa zuamnak hmaanthlak zong a si kho.10 Asinain India bible lei thiamsang Jey J. Kanagaraj nih cun mipa caah a temhtuarnak a sau cangning le damnak dingah ruahchannak a um tinak langhternak, cun ruahchannak a ngei ti lo mi ca’h Pathian nih ruahchannak le damnak tling a peknak hna kha a sawh11 tiah a ti.

V.6 Cuka I a rilh ko cu….dam na duh maw? Tiah a hal. Cun “kha can riamruam a zawtnak a si cang kha Jesuh hin a hngalh” (5:6) a timi hi Johan nih biapi ngai i a chiahmi a si. Mi nih an chimh caah si loin 1:47-48 ah Jesuh nih Nathaniel sining a rak hngalh chungnak le 2:23-25 i Israelmi sining Jesuh nih a hngalh dih cikcek hna bantukin Pathian sinak aa ngeihnak langhter a duhnak a si.12 Hmuh le hngalh timi hi hmunkhat ah a kaltti mi an si i tthen awk a ttha lomi an si. Mizaw kan len tikah “na zawnak a sau cang ma? Zei dah a fak, naa ning deuh cang ma….tibantuk bia halnak hi a hopaoh nih kan hman… Asinain Jesuh nih mizawpa sin a va panh tikah hi bia hna hi a hal lo. Jesuh nih mipa a sining vialte ahngalh dih bantuk in kan si ning zong a hngalh dih, nain Jesuh nih a hal mi cu, “dam na duh maw?” tiah a hal hmasa. Hihi Barclay nih cun Pathian bawmhnak le minung cohlannak i bawmh a herhnak langhtertu a si. Cun na ihphah kha i lak law kal a timi ah ihphah timi hi an ttianak Krik holh in ‘krabbatos’ a si i sifak taktak nih hmanmi a si. 

Cu ihphah cu kum tampi a hman cangmi lak awk a tlakmi a si ti lo nain a lak i a liang cungah aa chuanmi nih hin a nawlngaihnak kha a langhter fawn a ti. 13 . “Dam na duh maw?” timi nih hlanlio tipil an in lio i Jesuh an zumh le zumh lo bia an i hal tawnnak hmaanthlak a si, an ti.14 Tuchan Khrihfa tampi cu Ngakchiapa nih durchung ah thantling a purh i a kut a chuah khawh ti lomi bantuk kan si rih kho men….Acaan a zat/phanh ah cun ka damte ko la ti a si lo, Jesuh nih dam kan duh le duh lo a kan hal hmasa., Pathian bawmhnak lawng in asi kho lo minung cohlannak a herh chih.

V. 7-9Mizaw pa nih cun, “Bawipa…..” mipa cu a dam i a ihphah cu a lak i a kal “Dam ka duh tuk hen ta Bawipa” tiah a van au colh dingmi khi a lonain a lehmi cu “ Ti chung tili chung ah paihtu ka ngei lo” ti tu asi. Abia lehmi cu a bia halnak he aatlak lo ngai mi alo. Asinain sullam thukpi a ngei. Hi bia nih hin bawmchantu ngeih lo a sinak, hawi ngei lo a sinak, hnemtu ngei lo a sinak le mi chambau a sinak kha a langhter khun.

Hihi Nikodemu nih hrintthannak kong a lung a fian lo i nu paw chung i luh tthan a si khawhlonak in Jesuh bia a lehning bantuk a si. Aa ruah chungmi cu si khawh lonaklei bak a si ko. Cucaah cattialtu nih mipa cohlannak le zumhnak ruangah a damti a chim duhmi a si lo. A zumh khawh lonak tu kan hmuh. Asinain cu mipa phunzainak cu Jesuh nih let ve loin thil pathum tu a fial: Tho tuah; na ihphah kha i laak; kal tuah, ti an si. Hi bantuk hi Mk. 2:9 zong ah kan hmuh. Asinain hi ka ah Mark he aa dannak hi a biapi tuk. Mark nih cu minung zumhnak kha a biapitter tuk caah cu zumhnak in a hung chuakmi damternak a si. (Mk. 2:5). Asinain Johan nihcun cu zumhnak kong pakhat hmanh a chim lo. Thil pahnih tu Johan nih langhter a duhmi a um. 

A pakhatnak ah Jesuh vel ngeihnak ruang bak ah a si ko ti hi a si. Puai ah a kal

ko nain bawmtu ngeilo mizaw tu a fuh hna. Anmah nih an fuk hmasa lo. Dam kan duh ko e, tiin an nawl len fawn lo. Jesuhtu nih a hal hmasa. Cucu a liam in a liammi Pathian vel chungin (Jn. 1:16) a chuakmi le thluachuahnak pakhat hnu pakhat a kan petu a sinak langhternak a si.15 Azawmipa kha Jesuh nih na ihphah i lak law kal tiah a fialmi hna khi bu kal taknak he kan pehtlaihter bik tawn cu….Jesuh nih kal ding a fialmi nih a langhtermi cu sining hlun kal tak ding a si. Phundang in kan chim ah cun zawt tthan ti lo ding ti a si ko. A fial bantuk in a tho i akal taktak. Cu nihcun a dam bak ti kha a langhter. Voi tampi i fian i a tu le atu piangthar lengmang nak in voi khat te piantharnak in nutling patling lei ah kaarhlan khawhnak tu hi bible nih a kan cawnpiak mi a si deuh rua tiah ka ruah.

Biatlang Kawmnak : Cuca’h John dal 5 cang 1-9, Jesuh nih mipa a damter kan ti tikah hauleng ah chuahmi hlawtmi, zeirel lo in mibu sin hmanh ah a tel kho lo mipa kha a damter ii hawi sin, mibu sin ah a luhter, man a ngeihter. Cuca’h hi John 5; 1-9 nih kan nih nihin Bawi Jesuh zumtu, amah Biathiang a cawng lio mi pawl zong a kan cawnpiak mi cu kan uar ngaimi direct in mizaw cung ah kut chuan in zawtnak damter khawhnak (healing power) kan ngeih lo hmanh ah santlai lo a simi kan unau, kan innpa, kan ram, kan miphun, kan khrihfabu ca’h phun 2nak damternak hi cu kan ngei kho cio ko ti khi a si.

Mizaw hna cu deu chung ah an um nain an dam hlei lo bantuk in nawlbia nih a sualmi kan si a kan hngalhter ko nain kan zul kho hlei lo. Sualnak in a luat kho mi kan um lo. Cucu Pathian nih a hngalh ca’h a fapa ngeihchunte cu a kan pek. Jesuh cu nihsawhnak, tukvelhnak, serhsatnak tampi a tuar. Cu vial te cu a mah tthat lo ruang le amah sual ruang ah si lo in kei mah, nangmah sual thiannak caah a si.

Cucaah Judahmi kuttawlnak, lenglei thiannak ti le Judahmi thiannak phung nih Israelmi kha thiannak, sual damnak taktak a pe kho hna lo i kum tampi an hngalh cangmi Messiah Jesuh sinin damnak tling khamhnak tling taktak a phanhnak hmaanthlak a si ko. Cuca’h sifak, Bawmtu ngei lo le mizaw kan sinah Pathian vel cu kan damnak a si.